Al-Faddayniy
Said ibn Xolid ibn Muhammad ibn Abdulloh ibn Amr ibn Usmon ibn Affon al-Usmoniy[1] (arabcha: سعيد بن خالد بن محمد بن عبد الله بن عمرو بن عثمان بن عفان), al-Faddayniy (nomi bilan mashhur), Umaviylar oilasining aʼzosi boʻlib, 813-yilda, Toʻrtinchi musulmon fuqarolar urushi paytida, xalifalikka daʼvo qilgan. Shu maqsadda Havron va Balqa (Iordaniya) hududlarida Abbosiylar xalifaligiga qarshi muvaffaqiyatsiz qoʻzgʻolon koʻtargan. Uning qoʻzgʻoloni Damashqda xalifalik uchun daʼvogar boʻlgan yana ikkita Umaviylar oilasi vakillari, Abu al-Umaytir as-Sufyoniy va Maslama ibn Yaʼqubning muvaffaqiyatsiz isyonlaridan keyin yuz berdi. Aslida, al-Faddayniyning qoʻzgʻoloni Suriyada Damashq xalifaligini qayta tiklashga qaratilgan soʻnggi yirik urinish edi.
Tasvir
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Said ibn Xolid ibn Muhammad ibn Abdulloh ibn Amr ibn Usmon xalifa Usmonning avlodi edi (hijriy: 654–656)[1]. Uning „al-Faddayniy“ laqabi zamonaviy Havrondagi al-Mafrajiya[2] shahri hududida joylashgan Umaviy zodagonlari qarorgohi boʻlmish al-Faddaynda oʻrnashganidan kelib chiqqan[3]. Al-Faddayn oilasining ilk aʼzolaridan biri boʻlgan Saʼid ibn Xolid ibn Amr ibn Usmon ismli shaxs Umaviy xalifalari Hishom (724–743) va al-Valid II (743–744) davrlarida al-Faddayn mulkiga egalik qilgan va bu mulk al-Faddayniy davrigacha oila tasarrufida qolgan[4]. Ular Usmonning avlodlari sifatida Umaviylar oilasiga mansub boʻlsalar-da, Usmon nasli oilaning ikki hukmron tarmogʻi – Sufyoniylar (661–684) va Marvoniylardan(684–750) alohida edi[3].
Qoʻzgʻolon
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻrtinchi musulmon fuqarolar urushi paytida Abbosiy hokimiyati Suriya boʻylab quladi. Damashqda Umaviylar xalifalarining Sufyoniylar avlodidan boʻlgan mashhur umaviy Abu al-Umaytir as-Sufyoniy 811-yilda Banu Kalb (Yaman) qabilalarining asosiy yordami bilan hokimiyatni qoʻlga oldi va uning hukmronligi Suriyaning boshqa joylarida, jumladan Xims va Sidonda ham tan olingan[3].
Abu al-Umaytir 813-yilda Ibn Bayhos al-Kilobiy boshchiligidagi Yaman qabilasining raqibi Qays tomonidan marvoniylar avlodidan boʻlgan umaviy Maslama ibn Yaʼqub tomonidan vakil qilib taxtdan tushirilgan. Maslamaning oʻzi xalifalikka daʼvo qildi va koʻp oʻtmay hokimiyatdan agʻdarildi. Maslama ham, Abu al-Umaytir ham Gʻutaga qochib ketishdi va u yerda tabiiy oʻlimlarigacha bir muddat Ibn Bayhosga qarshi turishdi. 813-yilga kelib Abbosiylar sulolasi vakili al-Maʼmun oʻz ukasi xalifa al-Aminni agʻdarib tashladi va Bagʻdoddagi Abbosiylar xalifaligini oʻz nazoratiga oldi[3][1].
Taxminan bir vaqtning oʻzida Damashqdagi Umaviylar qoʻzgʻoloni tarqaldi, 813-yilda, al-Faddayniy oʻzini xalifa deb eʼlon qildi. U Yaman bilan ittifoq tuzdi va dastlab oʻzining umumiy atrofidagilarga qarshi harakat qildi, Banu Saʼd qabilasidan boʻlgan firqa aʼzolarini quvib oʻldirdi. Ibn Bayhos ukasi Yahyo ibn Solihni al-Faddayniyga qarshi yubordi. Yahyo uni qamal qilib, Faddayndan quvib chiqardi, keyin vayron boʻldi. Keyinchalik Yahyo Amman yaqinidagi Balqadagi Ziza qal’asini vayron qildi[3].
Al-Faddayniy keyin Amman yaqinidagi Masuxda shtab-kvartirasini tashkil qildi, Umayyad Yahyo ibn al-Hakam esa Ammanni toʻgʻri nazorat qildi. Ular Yamaniy qabilalari, jumladan, Bali, shuningdek, Qaysi Banu Fazara qismlari va Iordan vodiysidagi guruhlar tomonidan mustahkamlangan. Umaviy qarindoshlari va Damashqdan Abu al-Umaytir tarafdorlarining qoldiqlari ham qoʻshilishdi[3][1]. Hammasi boʻlib uning qoʻshinlari soni 20 000 ga yaqin edi[1]. Yahyo ibn Solih Umaviylarga qarshi harakat qilib, ularni magʻlub etdi va al-Faddayniy yana bir bor qochdi. Al-Faddayniy Hisbonda toʻsib qoʻyildi, shundan keyin uning qabilaviy yordami tarqalib ketdi va u haqida boshqa hech narsa eshitilmadi[3][1].
Tarixchi Vilferd Madelungga koʻra, al-Faddayniyning muvaffaqiyatsiz qoʻzgʻoloni Suriyada Umaviylar xalifaligini tiklashga qaratilgan soʻnggi yirik urinish edi[1]. Tarixchi Pol M. Kobbning taʼkidlashicha, yana bir qoʻzgʻolon 906-yilda Sufyoniylar kelib chiqishiga daʼvogarlar tomonidan sodir boʻlgan, biroq u koʻp oʻtmay bostirilgan[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ahmed, Asad Q.. The Religious Elite of the Early Islamic Ḥijāz: Five Prosopographical Case Studies. Oxford: Unit for Prosopographical Research, Linacre College, University of Oxford, 2011. ISBN 978-1-900934-13-8.
- Ballian, Anna. Byzantium and Islam: Age of Transition, 7th-9th Century. New York: Metropolitan Museum of Art, 2012. ISBN 978-1-58839-457-6.
- Cobb, Paul M.. White Banners: Contention in 'Abbasid Syria, 750–880. SUNY Press, 2001. ISBN 978-0791448809.
- Madelung, Wilferd (2000). "Abūʾl-Amayṭar al-Sufyānī". Jerusalem Studies in Arabic and Islam 24: 327–341.
- Genequand, Denis „Elites in the Countryside: The Economic and Political Factors Behind the Umayyad Desert Castles“, . The Umayyad World Marsham: . London and New York: Routledge, 2020 — 240–266-bet. ISBN 978-1-3174-3005-6.