Kontent qismiga oʻtish

Yapon oʻrigi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ilmiy tasniflashUshbu tasnifni tahrirlash
Olam: Oʻsimlik
Kenja oila: Armeniaca

Yapon oʻrigi[1], yoki Mume[2], lotincha: Prunus mume yoki Meihua - Rosaceae oilasiga mansub oʻsimlik, Prunus oilasining oʻrik (Armeniya) boʻlimidan bir tur.

Yapon oʻrigining vatani Xitoyning janubiYantszi daryosi hududida joylashgan boʻlib, u yerdan butun Sharqiy Osiyoga, jumladan, Yaponiya, Koreya, Tayvan, Vetnam[3] ga tarqalgan[3].

Koʻpgina turlar siyanogendir; yaʼni ular tarkibida siyanogen glyukozidlar, xususan, amigdalin deb ataladigan birikmalar mavjud boʻlib, ular gidrolizda vodorod siyanid hosil qiladi. Garchi baʼzilarining mevalari odamlar va chorva mollari tomonidan isteʼmol qilinishi mumkin boʻlsa-da (qushlarning hamma joyda tarqalgan mevasidan tashqari), urugʻlar, barglar va boshqa qismlari zaharli boʻlishi mumkin, baʼzilari esa juda zaharli boʻlishi mumkin. Oʻsimliklar vodorod siyanidining iz miqdorini oʻz ichiga olmaydi, ammo parchalanish va havoga taʼsir qilish yoki hazm qilish natijasida zaharli miqdorlar hosil boʻlishi mumkin. Oz miqdori oʻziga xos taʼmni (“achchiq bodom”) berishi mumkin, ular odatda oʻziga xos mevalar bilan oziqlanadigan qushlarga qaraganda odamlarga chidab boʻlmaydigan darajada achchiqlikni oshiradi.

Tarqalishi va ekologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yovvoyi tabiatda daraxt togʻlarning qoyali yonbagʻirlarida, Markaziy va Shimoliy Xitoyda dengiz sathidan 300 dan 2500 metr balandlikda oʻsadi. Vetnamda yetishtirilgan (Vet vyetnamcha: mơ), Xitoy (梅, mei), Koreya (매실?, 梅實, mesil) va Yaponiya (yap. 梅, ume). Oʻsimlik termofil, erta gullaydi, kuchli yomgʻirdan qoʻrqmaydi.

Biologik tavsifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yapon oʻrigi

Daraxt 5-7 m balandlikda, baʼzan buta shaklida. Poʻstlogʻi silliq yashil-kulrang. Yillik kurtaklar yashil rangga ega. Barglari tuxumsimon, choʻzilgan nayzasimon qirrasi bor, qattiq, qirralari boʻylab tor tishli, pastda (va baʼzan yuqorida ham) oʻsib chiqadi. Gullari turgʻun yoki deyarli turgʻun, koʻpincha qoʻshaloq, koʻp, xushboʻy, oq yoki pushti boʻladi. Changchi soni 35 dan 40 donagacha oʻzgaradi. Mevalar nordon qoʻpol eti bilan sariq yoki yashil rangga ega. Danagi etidan ajratilmaydi. Uning yuzasi keskin chuqurchali tuzilishga ega.

Foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsimlik etishtirishga qadimgi davrlarda kiritilgan. Oʻrik mevalari yangi mevalarning yuqori kislotaliligi tufayli asosan qayta ishlangan shaklda isteʼmol qilinadi. Ulardan tuzlangan va marinadlar tayyorlanadi. Tuzlangan karam ume – umeboshi – Yaponiyada qaynatilgan guruch uchun anʼanaviy ziravor. Ume mevasi, shuningdek, Yaponiya va boshqa Osiyo mamlakatlarida mashhur umeshu likyorining asosi boʻlib xizmat qiladi.

Daraxtning oʻzi kasalliklarga chidamli va haddan tashqari namlik ildiz tizimiga ega boʻlgan payvandlash sifatida qiziqish uygʻotadi.

Ume janubiy Vetnamda Oy Yangi yili uchun yangi yil daraxti sifatida ishlatiladi[4].

Madaniy ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Meihua gullari. Changshuo shahrida. Gullar va qushlar janrida rasm

Xitoyda bu sharqiy taqvimga koʻra (bahor davri) bahor va Yangi yil ramzidir[5].

10-asrda gullar va qushlar janrida katta shuhrat qozongan uning asosidan ilhomlangan orkide, meihua navining yovvoyi olxoʻri, bambuk va xrizantema tasvirlangan "toʻrtta olijanob gul" kichik janri paydo boʻldi[5].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Майоров С. Р. „Абрикос“, . Большая российская энциклопедия. М.: Бол. Рос. энциклопедия, 2005 — 33—34-bet. ISBN 5-85270-329-X. 
  2. ↑ Жуковский 1971.
  3. ↑ 3,0 3,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named fang
  4. ↑ „Nhat Tan apricot village prepares for Tet holiday“ (en). Vietnam.net. 2013-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-fevral.
  5. ↑ 5,0 5,1 Завадская 1975.

4. Жуковский П. М. Культурные растения и их сородичи. — Л.: Колос, 1971. — С. 480. — 752 с.

5. Завадская Е. В.. Эстетические проблемы живописи старого Китая. Искусство, 1975. 

6. Velasco, Dianne; Hough, Josh; Aradhya, Mallikarjuna; Ross-Ibarra, Jeffrey (1 December 2016). "Evolutionary Genomics of Peach and Almond Domestication". G3: Genes, Genomes, Genetics. 6 (12): 3985–3993. doi:10.1534/g3.116.032672. ISSN 2160-1836. PMC 5144968. PMID 27707802.

7. Cullen, J.; et al., eds. (1995). European Garden Flora. Vol. 4. Cambridge University Press. ISBN 9780521420952.

8. Usenik, Valentina; Fabčič, Jerneja; Štampar, Franci (1 March 2008). "Sugars, organic acids, phenolic composition and antioxidant activity of sweet cherry (Prunus avium L.)". Food Chemistry. 107 (1): 185–192. doi:10.1016/j.foodchem.2007.08.004. ISSN 0308-8146.

9. Legua, Pilar; Hernández, Francisca; Díaz-Mula, Huertas M.; Valero, Daniel; Serrano, María (2011). "Quality, Bioactive Compounds, and Antioxidant Activity of New Flat-Type Peach and Nectarine Cultivars: A Comparative Study". Journal of Food Science. 76 (5): C729–C735. doi:10.1111/j.1750-3841.2011.02165.x. PMID 22417419.

10. Cook, Laurence Martin; Callow, Robert S. (1999). Genetic and evolutionary diversity: the sport of nature (2nd ed.). Cheltenham: Stanley Thornes. p. 135. 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yapon_oʻrigi&oldid=5232766" dan olindi