Kontent qismiga oʻtish

Yalqov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yalqovlar — Folivora kichik turkumining yagona neotropik chumoli xoʻr sutemizuvchilar guruhi kiradi, ular orasida mavjud boʻlgan, arboreal daraxt yalqovlari va yoʻq boʻlib ketgan quruqlikdagi yalqovlar kiradi. Harakatning sekinligi bilan ajralib turadigan daraxt yalqovlari umrining koʻp qismini Janubiy Amerika va Markaziy Amerikaning tropik tropik oʻrmonlari daraxtlarida osilgan holda oʻtkazadilar. Yalaqovlar chumolixoʻrlar bilan juda yaqin qarindosh tur boʻlib, birgalikda Pilosa ksenartran tartibini tashkil qiladi.

Turlari

  • Yalqovlarning ikkita turidan oltita turi mavjud — Bradypus (uch barmoqli yalqovlar) va Choloepus (ikki barmoqli yalqovlar). Ushbu anʼanaviy nomlanishga qaramay, barcha yalqovlarning har bir orqa oyoqlarida uchta barmoq bor, ammo ikki barmoqli yalqovlarning har bir old oyoqlarida faqat ikkita raqam mavjud.[1] Yalqovlarning ikki guruhi turli xil, uzoq qarindosh oilalardan boʻlib, ularning morfologiyasini er yuzidagi ajdodlardan parallel evolyutsiya orqali rivojlangan deb hisoblashadi. Hozirgacha saqlanib qolgan turlardan tashqari, pleysotsen davrida ham Shimoliy va Janubiy Amerikada fillarning(juda katta uzunligi) kattaligigacha boʻlgan (masalan, Megatherium) quruqlikdagi yalqovlarning koʻp turlari yashagan. Biroq, ular taxminan 12 000 yil oldin toʻrtlamchi yoʻq boʻlib ketish hodisasi paytida, Yangi Dunyodagi eng yirik tanali hayvonlar bilan birga yoʻq boʻlib ketishdi. Yoʻq boʻlib ketishiga odamlarning kelishi va koʻpincha yalqovlarning muxofaza qilinayotgan joylardan bu hayvonlar muxofaza chizigʻidan, chiqib yoʻl qatnov qismiga avto halokatlar tufayli oʻlishi ham sabab boʻlib kelmoqda bilan vaqt oʻtishi bilan bogʻliq, ammo iqlim oʻzgarishi ham oʻz hissasini qoʻshgani taxmin qilinmoqda. Deyarli dengizi yalqovlarining endemik nurlanishi aʼzolari ham ilgari Buyuk Antil orollarida yashagan, ammo 6000 yil oldin, odamlar Golotsenning oʻrtalarida arxipelagni joylashtirgandan keyin yoʻq boʻlib ketishgan.

Nega aynan Yalqov deb nomlangan?

Yalqovlar juda past metabolizm va ataylab harakat qilgani uchun shunday nomlangan. Sloth, sekin boʻlganlari ham bunga sabab boʻlgan, soʻzma-soʻz „dangasalik“ degan maʼnoni anglatadi va ularning bir nechta boshqa tillarda umumiy nomlari (masalan, dangasalik) fransuzcha: paresseux , ispancha: perezoso) „dangasa“ yoki shunga oʻxshash maʼnoni ham anglatadi. Ularning sustligi barglarning kam energiyali ovqatlanishiga imkon beradi. Shuningdek yirtqich qirgʻiylar va mushuklarni koʻrish orqali ov qilishdan qochadi.[1] Yalqovlar yerda deyarli tirik oʻlja boʻlishadi, ammo ular suzishni bilishadi.[2] Shaggy koʻylagi yivli sochlarga ega boʻlib, ularda simbiotik yashil suv oʻtlari mavjud boʻlib, ular hayvonlarni daraxtlardagi kamuflyaj(fransuz tilidan, xususan „kamuflyaj“ dan kelib chiqqan soʻz, deyishimiz mumkin. Bu soʻz dushmanni aldash uchun aniq maqsad bilan harbiy materialni yashirish yoki qoʻshinlarga nisbatan qoʻllanadi.) qiladi va uni oziq moddalar bilan taʼminlaydi. Yosunlar, shuningdek, yalqov kuyalarni ham oziqlantiradi, ularning baʼzi turlari faqat yalqovlarda mavjud.[3]

Yalqovlar 60 million yil oldin Janubiy Amerika qitʼasida paydo boʻlgan deb hisoblangan platsenta sutemizuvchilar guruhiga tegishli Xenartra superorderiga tegishli.[4] Bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ksenartranlar boshqa oila sutemizuvchilardan taxminan 100 million yil oldin ajralib chiqqan.[5] Chumolixoʻrlar va Armadillolar(katta, qalin qobiq tufayli, jangovar kemalar uzoq vaqt kaplumbağalarning qarindoshlari hisoblanib kelgan) ham Xenartra qatoriga kiradi. Eng qadimgi ksenartranlar mustahkam umurtqa pogʻonalari, birlashtirilgan tos suyaklari, tishlari tishlari va kichik miyalari boʻlgan daraxt oʻt oʻsimliklari edi. Yalqovlar Pilosa turkumining Folivora taksonomik turkumiga boʻlinadi. Bu atamalar mos ravishda lotincha „barg yeyuvchi“ va „sochli“ soʻzlaridan olingan. Pilosa sutemizuvchilar sinfidagi kichikroq turkumlar qatoriga kiradi; uning boshqa pastki turkumiga chumolixoʻrlar kiradi.

Folivorada eng kamida sakkiz oilaga boʻlingan, ulardan faqat ikkitasida tirik tur mavjud; qolganlari butunlay yoʻq boʻlib ketgan (†):[6]

Yalqovlarning rivojlanishi va qayerdan kelib chiqanligi

  • † Megalocnidae : Katta Antil yalqovlari, 32 million yil oldin paydo boʻlgan va taxminan 5000 yil oldin yoʻq boʻlib ketgan basal guruhidir.[6]
  • Megatherioidea super oilasi
    • Bradypodidae, uch barmoqli yalqovlar, toʻrtta turni oʻz ichiga oladi:
      • Qoʻngʻir tomoqli uch barmoqli yalqovlik — Janubiy va Markaziy Amerika oʻrmonlarida Neotropik hududda[7] yashovchi yalqovlarning saqlanib qolgan turlaridan eng keng tarqalgani.
      • Janubiy Amerika shimolidagi tropik tropik oʻrmonlarda yashaydigan uch barmoqli yalqov . U tashqi koʻrinishidan ancha keng tarqalgan jigarrang tomoqli uch barmoqli dangasaga oʻxshaydi va koʻpincha aralashtiriladi. Genetik dalillar shuni koʻrsatadiki, ikki tur taxminan 6 million yil oldin ajralib chiqqan.[8]
      • Yelli uch barmoqli yalqov, hozir faqat Braziliyaning janubi-sharqidagi Atlantika oʻrmonida topilgan.
      • Panama qirgʻoqlari yaqinidagi kichik Isla Eskudo de Veraguas oroliga xos boʻlgan, yoʻqolib ketish xavfi ostida boʻlgan uch barmoqli dangasa .
    • † Megalonychidae : taxminan 35 million yil davomida mavjud boʻlgan va taxminan 11 000 yil oldin yoʻq boʻlib ketgan yer yalqovlari. Ilgari bu guruhga ikki barmoqli yalqovlar ham, yoʻq boʻlib ketgan Katta Antil orollari yalqovlari ham kiradi deb hisoblangan.
    • † Megatheriidae : taxminan 23 million yil davomida mavjud boʻlgan va taxminan 11 000 yil oldin yoʻq boʻlib ketgan quruq yalqovlar; bu oilaga eng katta dangasalar kirgan.
    • † Nothrotheriidae : taxminan 11,6 million yildan 11 000 yil oldin yashagan yer yalqovlari. Yerda yashovchi yalqovlar bilan bir qatorda, bu oilaga yarim suvda yashovchi yoki butunlay suvda yashovchi yalqovlar turi boʻlgan Thalassocnus kiradi.
  • Mylodontoidea superoilasi
    • Choloepodidae, ikki barmoqli yalqovlar, ikkita saqlanib qolgan turni oʻz ichiga oladi:
    • † Mylodontidae : taxminan 23 million yil davomida mavjud boʻlgan va taxminan 11 000 yil oldin yoʻq boʻlib ketgan yer yalqovlaridir.
    • † Scelidotheriidae : kollagen ketma-ketligi maʼlumotlari shuni koʻrsatadiki, bu guruh Mylodondan Choloepusga qaraganda uzoqroq, shuning uchun u toʻliq oilaviy maqomga koʻtarilgan.[6]
Megatherium americanum (Londondagi Megatheriidae yalqovnig skleti)

Evolyutsiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nothrotheriops shastensis (Nothrotheriidae, La Brea)

Yalqovlar dunyoda mavjud .[6] Ikki va uch barmoqli yalqovlar oʻrtasidagi oʻxshashlik bilan daraxtsimon turmush tarziga konvergent evolyutsiya namunasi, „sutemizuvchilar orasida maʼlum boʻlgan konvergent evolyutsiyaning eng yorqin misollaridan biri“.[10] Qadimgi Ksenartra zamonaviy ksenartranlarga qaraganda ancha kengroq tur va tarqalishga ega edi. Qadimgi yalqovlar asosan quruqlikda yashagan va baʼzilari Megatheriumda boʻlgani kabi fillar kabi katta boʻlishgan..[2]

Megalonyx wheatleyi (Megalonychidae) qoldiqlari (AMNH) va qayta tiklangan rasmi
Paramylodon harlani (Mylodontidae, San-Diego)

Yalqovlar Janubiy Amerikada uzoq vaqt izolyatsiya qilingan paytda paydo boʻlgan va oxir-oqibat Karib dengizidagi bir qator orollarga, shuningdek Shimoliy Amerikaga tarqalib ketgan. Taxminlarga koʻra, suzish Pilosanlarning Oligotsen tomonidan Buyuk Antil orollariga okeanga tarqalishiga olib keldi va megalonixid Pliometanastes va mylodontid Thinobadistes Shimoliy Amerikani taxminan 9 million yil oldin, Panama Istmusining shakllanishidan ancha oldin mustamlaka qila oldi. Thalassocnus koʻp vaqtini sayoz suvda oʻtkazgan, suzish va dengiz oʻtlari bilan oziqlanish uchun kuchli old oyoqlarini ishlatgan. Fotoalbom qoldiqlari shuni koʻrsatadiki, uning dumi eshkakka oʻxshash va orqa oyoqlari qisqargan, bu uning mavjudligining oxiriga kelib toʻliq suvda boʻlganini koʻrsatadi. Suvdagi hayot tarziga moslashish Talassoknusga quruqlikdagi boshqa oʻtxoʻrlar bilan raqobatdan qochishga yordam berdi va unga yangi oziq-ovqat manbalaridan foydalanishga imkon berdi.[11] Peru va Chilida, Thalassocnus Miyosenning oxiridan boshlab qirgʻoq yashash joyiga kirdi. Dastlab ular shunchaki suvda turishgan, ammo 4 million yil davomida ular suzuvchi jonzotlarga aylanib, hozirgi dengiz sireniyalariga oʻxshash dengiz oʻtlarini oziqlantiruvchi jonzot boʻlishgan.[12]

Har ikki turdagi yalqov daraxtlar bir xil oʻrmonlarni egallaydi; koʻpgina hududlarda bir oz kichikroq va odatda sekinroq harakatlanuvchi uch barmoqli yalqovning maʼlum bir turi (Bradypus — 99% barglardan, asosan Cecropiadan tashkil topgan juda tanlangan dietaga ega. Bu jinsning shaxslari maʼlum bir daraxt turiga qattiq bogʻlanganga oʻxshaydi va ovqat hazm qilish samaradorligida katta individual farqlar mavjud) va ikki barmoqli tipning bir turi birgalikda ustunlik qiladi. Morfologik taqqoslashlarga asoslanib, ikki barmoqli yalqovlar filogenetik jihatdan yoʻq boʻlib ketgan Katta Antil orollaridagi yalqov hayvonlarning boʻlinmalaridan birida joylashgan deb taxmin qilingan.[13] Suyak tuzilmalarini tahlil qilish orqali 33 dan ortiq turli xil yalqovlar turlari haqida maʼlumotlar toʻplangan boʻlsa-da, filogenetik daraxtdagi koʻchatlar oʻrtasidagi munosabatlarning koʻpchiligi noaniq edi.[14] Difiliya gipotezasini tasdiqlash uchun toʻplangan morfologik dalillarning aksariyati ichki quloqning tuzilishiga asoslangan.[15]

Kollagen[6] va mitoxondriyal DNK ketma-ketligi[16] dan yaqinda olingan molekulyar maʼlumotlar difiliya[17] (konvergent evolyutsiya) gipotezasiga mos keladi, ammo morfologiyadan olingan boshqa xulosalarning bir qismini bekor qildi. Tadqiqotlar doimiy ravishda ikki barmoqli yalqovlar milodontidlar bilan yaqin evolyutsion munosabatlarga ega ekanligini koʻrsatdi, uch barmoqli yalqovlar esa Megaterioidaga tegishli va Megalonyx, megateriidlar va notroteriidlar bilan chambarchas bogʻliq. Ular ilgari tan olingan Megalonychidae oilasini polifiletik(Polifiletik deganda umumiy ajdodlari boʻlmagan va bir nechta nasldan kelib chiqqan organizmlar guruhi tushuniladi.) qiladi, ikkala barmoqli yalqovlar ham, Katta Antil orollari yalqovlari ham Megalonyxdan uzoqlashadi. Katta Antil orollaridagi yalqovlar endi yalanglik evolyutsion daraxtining alohida, bazal shoxiga joylashtirilgan.[6][16]

Filogeniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yalqov oilasining quyida keltirilgan filogenetik daraxti kollagen va mitoxondriyal DNKdan olingan ketma-ketlik maʼlumotlari yordamida tuzilgan. Ushbu tahlil yalqov turlari oʻrtasidagi evolyutsion munosabatlarni aniqlashga yordam beradi.[6]

 
 

Megalocnidae (Katta Antil orollari yalqovlari)

 
 
 
 
 
 

Nothrotheriidae

 
 

Megatheriidae

 
 
 
 

Megalonychidae

 
 

Bradypodidae (three-toed sloths)    

 
 
Andoza:Clade label
 
 
 

Scelidotheriidae

 
 
 

Choloepodidae (two-toed sloths)

 
 

Mylodontidae

 
 
Andoza:Clade label
 
 
 
 

Pliotsen davrida Markaziy Amerika dengiz yoʻlining yopilishi Janubiy Amerikaning Tinch okeani qirgʻoq suvlarining sovishiga olib keldi va bu dengiz yalqovlarining yoʻq boʻlib ketishiga olib keldi. Sovutish tendentsiyasi dengiz oʻtlarini yoʻqotdi va yalqovlarning sekin metabolizmi termoregulyatsiya bilan kurashdi. Dengiz yalqovlari suv hayotiga moslashgan va koʻp vaqtlarini suvda oʻtkazgan. Ularning oyoq-qoʻllari eshkakka oʻxshash, koʻzlari va quloqlari kichik boʻlib, ular suv ostida harakat qilish uchun teginish tuygʻusiga tayanganliklarini anglatadi. Ushbu yalqovlarning yoʻq boʻlib ketishi mintaqaning biologik xilma-xilligi uchun jiddiy yoʻqotish boʻldi.[18]

Taxminan 11 000 yil oldin odamlar kelganidan koʻp oʻtmay, Shimoliy va Janubiy Amerikadan quruqlikdagi yalqovlar, jumladan, yirik yalqovlar gʻoyib boʻldi. Ilmiy dalillar odamlarning ovlanishi Amerika megafaunasining yoʻq boʻlib ketishiga muhim hissa qoʻshgan degan fikrni tasdiqlaydi. Shimoliy va Janubiy Amerikada topilgan quruq yalqovlarning qoldiqlari bu jonzotlarning odamlar tomonidan ovlangani, pishirilganligi va isteʼmol qilinganligining ishonchli isbotidir. Ushbu ajoyib mavjudotlarning yoʻq boʻlib ketishi Amerikada biologik xilma-xillikning sezilarli darajada yoʻqolishini anglatadi..[2] Oxirgi muzlik davrining tugashi bilan sodir boʻlgan iqlim oʻzgarishi ham muhim rol oʻynagan boʻlishi mumkin, garchi avvalgi oʻxshash muzliklarning chekinishi shunga oʻxshash yoʻq boʻlib ketish darajasi bilan bogʻliq emas edi.

Megalocnus, Karib dengizida tugʻilgan boshqa yalqovlar bilan birga, taxminan 5000 yil oldin, materikda quruqlikdagi yalqovlar yoʻq boʻlib ketganidan keyin ham omon qolishga muvaffaq boʻldi. Biroq, odamlarning Buyuk Antil orollariga kelishi oxir-oqibat bu yalqovlarning yoʻq boʻlib ketishiga olib keldi.[19]

Biologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jigarrang tomoqli uch barmoqli yalqovni oziqlanishi (Bradypus variegatus), Cahuita milliy bogʻi, Kosta-Rika

Morfologiya va anatomiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yalangʻochlar tana uzunligi 60 dan 80 sm gacha (24 dan 31 dyuymgacha) oʻzgarib turadi va turlariga qarab 3,6 dan 7,7 kg gacha (7,9 dan 17,0 funtgacha) ogʻirlikda boʻlishi mumkin. Ikki barmoqli va uch barmoqli yalqovlar orasida birinchisi biroz kattaroqdir. Yalangʻochlar choʻzilgan oyoq-qoʻllari va kichik quloqlari boʻlgan yumaloq boshlarga ega. Uch barmoqli yalqovlarning uzunligi taxminan 5-6 sm (2,0 dan 2,4 dyuym) gacha boʻlgan qisqa, dumlari bor.

Yalangʻochlar sutemizuvchilar orasida gʻayrioddiy boʻlib, ettita boʻyin umurtqasi boʻlmaydi. Ikki barmoqli yalqovlarda beshdan yettigacha boʻyin umurtqasi boʻladi, uch barmoqli yalqovlarda esa odatda sakkiz yoki toʻqqizta boʻladi. Manatelar — yettitadan kam boʻyin umurtqasi boʻlgan boshqa sutemizuvchilar, jami oltitaga ega.

Fiziologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yalqovlar ranglarni koʻrish qobiliyatiga ega, ammo ularning koʻrishining keskinligi yomon. Ularning eshitish qobiliyati ham yaxshi rivojlanmagan. Natijada, yalqovlar oziq-ovqatlarini topish uchun hid va teginish tuygʻusiga tayanadi.[20]

Yalqovlar hayvonlarning metabolizmi juda past (oʻz oʻlchamidagi sutemizuvchilar uchun kutilganidan yarmidan kam) va past tana harorati: 30 to 34 °C (86 to 93 °F) faol boʻlganda va dam olishda hali ham pastroq. Yalqovlar geterotermiyani namoyon qiladi, yaʼni ularning tana harorati atrof-muhitga javoban oʻzgarishi mumkin. Odatda, ularning tana harorati 25 dan 35 ° C gacha (77 dan 95 ° F gacha). Biroq, yalqovlar tana haroratini 20 °C (68 °F) ga tushirishi mumkin, bu esa torporga, metabolizm va faollikning pasayishiga olib kelishi mumkin.[20]

Yalqovlarning moʻynaning oʻziga xos xususiyati shundaki, tashqi tuklari boshqa sut emizuvchilarning koʻpchiligiga teskari yoʻnalishda oʻsadi. Koʻpgina hayvonlarda sochlar odatda ekstremitalarga qarab oʻsadigan boʻlsa, dangasa sochlar teskari yoʻnalishda oʻsadi. Bu moslashuv yalqovlarga koʻpincha oyoq-qoʻllarini tanalari ustida turgan holda uzoq vaqt teskari osilgan holda oʻzlarini elementlardan himoya qilish imkonini beradi. Koʻpgina sharoitlarda moʻyna simbiotik suv oʻtlariga ega boʻlib, ular yirtqich yaguarlar, ocelotlar[21] va burgutlarning kamuflyajini[22] taʼminlaydi.[23] Yosunlar tufayli yalqov moʻynasi oʻziga xos kichik ekotizim boʻlib, kommensal va parazit artropodlarning koʻp turlarini oʻz ichiga oladi.[24] Yalangʻochlar bilan bogʻliq boʻlgan koʻp sonli artropodlar mavjud. Bularga chivin va qum chivinlari, triatomin hasharotlari, bitlar, Shomil va oqadilar kabi tishlaydigan va qon soʻruvchi chivinlar kiradi. Yalangʻochlar kommensal qoʻngʻizlar, oqadilar va kuyalarning juda oʻziga xos jamoasiga ega.[25] Yalqovlarning bir necha turlari, masalan, rangpar tomoqli uch barmoqli yalqov, jigarrang tomoqli uch barmoqli yalqov va Linneyning ikki barmoqli yalqovasi, artropodlarni saqlashi maʼlum. Yalqovlar oʻzlarining moʻynalarida oʻsadigan suv oʻtlarini urugʻlantirish uchun mas’ul boʻlgan kuya bilan bogʻlanishdan foyda olishadi. Yosunlar, oʻz navbatida, yalqovlarni zarur oziq moddalar bilan taʼminlaydi.[26]

Faoliyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yalqovlar sekin yurishlari mashhur va ular odatda faqat kerak boʻlganda harakat qilishadi. Ularning oʻrtacha tezligi daqiqada taxminan 4 metr (13 fut) ni tashkil qiladi, ammo yirtqichlar tomonidan tahdid qilinsa, bir oz tezroq, daqiqada 4,5 metr (15 fut) gacha harakatlanishi mumkin. Yalqovlar, birinchi navbatda, daraxt hayvonlari boʻlib, ular baʼzan shoxlarning tepasida oʻtirganlarida, odatda shoxlarga osilgan holda ovqatlanadilar, uxlashadi va hatto tugʻadilar. Darhaqiqat, yalqovlar oʻlimdan keyin ham shoxlarga osilgan holda qolishlari maʼlum. Yerda boʻlganida, yalqovlar daqiqada maksimal 3 metr (9,8 fut) tezlikda harakat qilishlari mumkin. Ikki barmoqli yalqovlar, odatda, yerdagi daraxtlar boʻlaklari orasida harakat qilish uchun uch barmoqli hamkasblariga qaraganda yaxshiroq jihozlangan.

Yalqovlar ajoyib suzish qobiliyatini namoyish etadilar va daqiqada 13,5 metr (44 fut) taʼsirchan tezlikka erisha oladilar..[27] Ular uzun qoʻllari bilan suvda eshkak eshish uchun foydalanadilar va daryolarni kesib oʻtishlari va orollar orasida suzishlari mumkin.[28] Yalqovlar oʻzlarining allaqachon sekinlashgan metabolizmini yanada pasaytirishi va yurak urish tezligini meʼyorning uchdan biriga kamaytirishi mumkin, bu ularga suv ostida nafasini 40 daqiqagacha ushlab turishga imkon beradi.[29]

Yovvoyi jigarrang tomoqli uch barmoqli yalqovlar kuniga oʻrtacha 9,6 soat uxlaydilar.[30] Ikki barmoqli yalqovlar tungi hayvonlardir .[31] Uch barmoqli yalqovlar asosan tunda faol boʻlishadi, lekin ular kunduzi ham faol boʻlishga qodir. Ular koʻp vaqtlarini harakatsiz oʻtkazadilar, faqat 10% harakatda.[20]

Xulq-atvorlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yalqovlar yolgʻiz jonzotlar boʻlib, ular bir-birlari bilan kamdan-kam aloqada boʻlishadi, juftlash mavsumi bundan mustasno.[32] Urgʻochi yalqovlar ayrim holatlarda, jinsiy hayot davrida, erkak yalqovlarga qaraganda koʻproq yigʻilishadi.[33]

Defekatsiya qilish uchun erga tushish amaliyoti yalqovlarning xarakterli xatti-harakati boʻlib, taxminan har sakkiz kunda bir marta sodir boʻladi. Ushbu xatti-harakatning mantiqiy va fiziologik asoslari ilmiy izlanishlar va munozaralar mavzusiga aylandi. Kamida beshta faraz mavjud: 1) daraxt tagiga najas(organizmdan ajralib chiqadigan suyuqlik, axlat) tushganda daraxtlarni urugʻlantirish;[34] 2) najasni yopish va yirtqichlardan qochish;[35][36][37] 3) shaxslar orasidagi kimyoviy aloqa;[38] 4) tirnoqlaridagi iz ozuqa moddalarini yigʻib, keyin yutiladi;[39] va 5) moʻynali kuya populyatsiyalari bilan oʻzaro munosabatlarni yoqlaydi.[37][39] Yaqinda yangi gipoteza paydo boʻldi, u avvalgilariga qarshi dalillarni taqdim etadi va hozirgi barcha yalqovlar yerda defekatsiya qilingan turlarning avlodlari ekanligini va yirtqichlik holatlari boʻlgani sababli bu xatti-harakatdan voz kechish uchun etarli selektiv bosim boʻlmagan. defekatsiya paytida aslida juda kam uchraydi.[40]

Kosta-Rikadagi Manuel Antonio milliy bogʻida Xoffmanning ikki barmoqli yalqovi (Choloepus hoffmanni) oziqlanmoqda.

Chaqaloq yalqovlar aslida onalarini kuzatish va taqlid qilish orqali nima ovqatlanishni oʻrganadilar. Ular onalari bilan bir necha oy qoladilar va oziq-ovqat manbalarini tanib olish va atrof-muhitni boshqarish kabi muhim omon qolish koʻnikmalarini oʻrganadilar.[41] Barcha yalqovlar tsecropia barglarini eyishadi .

Ikki barmoqli yalqovlar hamma bilan oziqlanadi, 140 gektar (350 akr)(gektar maydoning) hasharotlar, mevalar, barglar va mayda kaltakesaklar bilan oziqlanadi. Boshqa tomondan, uch barmoqli yalqovlar deyarli butunlay oʻtxoʻr (oʻsimliklarni isteʼmol qiluvchilar) boʻlib, faqat bir nechta daraxtlarning barglari cheklangan,[32] va boshqa hech bir sutemizuvchi oʻz ovqatini sekin hazm qilmaydi. Ikki barmoqli yalqovlar opportunistik oziqlantiruvchilardir va ular yashash joylarida mavjud boʻlgan narsalarni isteʼmol qiladilar.

Yalqovlar ozuqa moddalari kam va hazm boʻlishi qiyin boʻlgan barglar ratsionida rivojlanish uchun rivojlangan. Ular simbiotik bakteriyalarga ega boʻlgan maxsus oshqozonlarni ishlab chiqdilar, ular qattiq barglarni parchalab, ozuqa moddalari va energiya olish imkonini beradi.[32] Toʻyib ovqatlangan yalqovning tana vaznining uchdan ikki qismi uning oshqozon tarkibidan iborat boʻlib, ovqat hazm qilish jarayoni bir oy yoki undan koʻproq vaqtni olishi mumkin.

Uch barmoqli yalqovlar haftada bir marta siyish va najas qilish uchun erga boradi, teshik qazadi va keyin uni qoplaydi. Ular har safar bir xil joyga boradilar va shu bilan birga yirtqichlarga qarshi himoyasizdirlar. Katta energiya sarfi va yerga sayohat bilan bogʻliq xavflarni hisobga olgan holda, bu xatti-harakat sir sifatida tasvirlangan.[42][43][44] Yangi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, yalqovlarning moʻynasida yashovchi kuya, yalqovning poʻstiniga tuxum qoʻyadi. Tuxum chiqqandan soʻng, lichinkalar moʻynadagi qoldiqlar bilan oziqlanadi va keyin hayot aylanishini davom ettirish uchun onalariga qaytib ketadi. Yalqovlar va kuya oʻrtasidagi munosabatlar hali toʻliq tushunilmagan boʻlsa-da, baʼzi olimlar kuyalarni suv oʻtlari bilan qoplangan moʻynalari bilan kamuflyaj qilish orqali ularni yirtqichlardan himoya qilishga yordam berishi mumkin, deb hisoblashadi.[3] Individual yalqovlar vaqtining asosiy qismini bitta „modal“ daraxtga oziqlantirishga oʻtkazadilar; Najaslarini oʻsha daraxtning tanasiga koʻmib, uni oziqlantirishga ham yordam beradi.[45]

Koʻpaytirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mavsumiy juftlashish naqshlari rangpar va jigarrang tomoqli uch barmoqli yalqovlarda kuzatiladi, uch barmoqli yalqov esa yil davomida koʻpayishi mumkin. Pigme uch barmoqli yalqovlarning reproduktiv xatti-harakati sirligicha qolmoqda. Axlat odatda uch barmoqli yalqovlar uchun olti oylik va ikki barmoqli yalqovlar uchun 12 oylik homiladorlik davridan keyin faqat bitta yangi tugʻilgan chaqaloqdan iborat boʻladi. Chaqaloq yaqovlarni taxminan besh oy davomida onalari bilan qoladilar va afsuski, baʼzi yosh yaqovlar onalari ularni erdan olib chiqolmasa, yiqilib oʻlishi mumkin.[46] Urgʻochilar odatda har yili bitta bola tugʻadilar, lekin baʼzida yalqovlarning past harakati urgʻochilarni bir yildan koʻproq vaqt davomida erkaklarni topishdan saqlaydi.[47] Yaqovlarni ayniqsa jinsiy dimorf emas va bir nechta hayvonot bogʻlari notoʻgʻri jinsdagi yalqovlarni qabul qilishgan.[48][49]

Tabiiy yashash joylarida cheklangan tadqiqotlar tufayli, ikki barmoqli yalqovlarning tabiatdagi oʻrtacha umri hozircha aniq emas..[50] Inson parvarishida oʻrtacha umr koʻrish taxminan 16 yilni tashkil qiladi, Smitson instituti milliy hayvonot bogʻida bir kishi oʻlimidan oldin 49 yoshga etgan.[51]

Pigme uch barmoqli yalqov (Bradypus pygmaeus) tasviri (Tomas Landseer, 1825)

Markaziy va Janubiy Amerikaning tropik tropik oʻrmonlari bilan cheklangan yashash joylariga qaramay, yalqovlar bu muhitda rivojlanish uchun rivojlangan.Panamadagi Barro Kolorado orolida yalqovlar daraxtsimon sutemizuvchilar biomassasining 70 foizini tashkil etishi taxmin qilingan.[52] Oltita tirik turdan toʻrttasi hozirda „eng kam tashvish“ deb baholangan; Braziliyaning tobora kamayib borayotgan Atlantika oʻrmonida yashovchi uch barmoqli yalqov (Bradypus torquatus) „zaif“ deb tasniflanadi, orolda yashovchi uch barmoqli yalqov (B. pygmaeus) esa jiddiy xavf ostida . Yalqovlar boshqa sutemizuvchilarga qaraganda kamroq metabolizmga ega, bu ularning tropiklardan tashqarida omon qolish qobiliyatini cheklaydi. Tana haroratini tartibga solish uchun dangasalar quyoshda isinish kabi xatti-harakatlarni ishlab chiqdilar, ammo ular sovuq qonli hayvonlar hisoblanmaydi.[53]

Dallasning dunyo akvariumidagi uch barmoqli dangasa

Kosta-Rikada qayd etilgan yalqovlar oʻlimining aksariyati elektr liniyalari va brakonerlar bilan aloqa qilish bilan bogʻliq. Yalqovlarning tirnoqlari, shuningdek, yirtqichlarga qarshi kutilmagan himoya mexanizmi boʻlib xizmat qiladi. Daraxtga teskari osilganida, ular tirnoqlari bilan ushlab turadilar, bu esa yirtqichlarning ularni joyidan chiqarib yuborishini qiyinlashtiradi.

Yalqovlar koʻpincha noqonuniy ravishda qoʻlga olinadi va uy hayvonlari sifatida sotiladi. Biroq, yalqovlarni uy hayvonlari sifatida saqlash dahshatli gʻoya va bu yovvoyi tabiatdagi hayotga moslashgan bu ajoyib mavjudotlar uchun yomon ishdir..[54]

Kosta-Rikadagi Yalqovlar instituti yalqov hayvonlarga gʻamxoʻrlik qilish, qayta tiklash va yovvoyi tabiatga qoʻyib yuborish bilan mashhur.[55] Kosta-Rikadagi Aviarios yalqovlar qoʻriqxonasi yalqovlar uchun umid chirogʻidir. Oʻzining saʼy-harakatlari tufayli qoʻriqxona qayta tiklandi va 130 ga yaqin yalqov hayvonlarni tabiiy yashash joylariga qaytardi.[56] Biroq, 2016 yil may oyidagi hisobotda muassasaning ikki sobiq veterinariya shifokori qo‘riqxona harakatlarini qattiq tanqid qilib, uni hayvonlarga yomon munosabatda bo‘lganlikda ayblagan edi.[57]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Overview“. The Sloth Conservation Foundation. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 The Land and Wildlife of South America. Time Inc., 1964 — 15, 54-bet. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Bennington-Castro. „The Strange Symbiosis Between Sloths and Moths“. Gizmodo (2014-yil 23-yanvar). 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-dekabr.
  4. ↑ O'Leary, Maureen A.; Bloch, Jonathan I.; Flynn, John J.; Gaudin, Timothy J.; Giallombardo, Andres; Giannini, Norberto P.; Goldberg, Suzann L.; Kraatz, Brian P. et al. (2013-02-08). "The Placental Mammal Ancestor and the Post–K-Pg Radiation of Placentals" (en). Science 339 (6120): 662–667. doi:10.1126/science.1229237. ISSN 0036-8075. PMID 23393258. 
  5. ↑ Svartman, Marta; Stone, Gary; Stanyon, Roscoe (2006-07-21). "The Ancestral Eutherian Karyotype Is Present in Xenarthra". PLOS Genetics 2 (7): e109. doi:10.1371/journal.pgen.0020109. ISSN 1553-7404. PMID 16848642. PMC 1513266. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1513266. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Presslee, S.; Slater, G. J.; Pujos, F.; Forasiepi, A. M.; Fischer, R.; Molloy, K.; Mackie, M.; Olsen, J. V. et al. (2019). "Palaeoproteomics resolves sloth relationships". Nature Ecology & Evolution 3 (7): 1121–1130. doi:10.1038/s41559-019-0909-z. PMID 31171860. Archived from the original on 12 September 2020. https://web.archive.org/web/20200912204649/http://eprints.whiterose.ac.uk/147061/1/5426_3_merged_1554730549.pdf. Qaraldi: 18 September 2020. Yalqov]]
  7. ↑ Gardner, Alfred L. „Suborder Folivora“, . Mammals of South America, Volume 1: Marsupials, Xenarthrans, Shrews, and Bats Gardner: . Chicago: University of Chicago Press, 2007 — 157–168 (p. 161)-bet. ISBN 978-0-226-28240-4. Qaraldi: 2017-yil 29-noyabr.  (Wayback Machine saytida 2018-11-27 sanasida arxivlangan)
  8. ↑ Moraes-Barros, M.C. (2011). "Morphology, molecular phylogeny, and taxonomic inconsistencies in the study of Bradypus sloths (Pilosa: Bradypodidae)". Journal of Mammalogy 92 (1): 86–100. doi:10.1644/10-MAMM-A-086.1. https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_2011-02_92_1/page/86. 
  9. ↑ Hayssen, V. (2011). "Choloepus hoffmanni (Pilosa: Megalonychidae)". Mammalian Species 43 (1): 37–55. doi:10.1644/873.1. 
  10. ↑ Gaudin, T.J. (2004-02-01). "Phylogenetic relationships among sloths (Mammalia, Xenarthra, Tardigrada): the craniodental evidence". Zoological Journal of the Linnean Society 140 (2): 255–305. doi:10.1111/j.1096-3642.2003.00100.x. ISSN 0024-4082. 
  11. ↑ Muizon, C. de; McDonald, H. G.; Salas, R.; Urbina, M. (June 2004). "The evolution of feeding adaptations of the aquatic sloth Thalassocnus". Journal of Vertebrate Paleontology 24 (2): 398–410. doi:10.1671/2429b. 
  12. ↑ Amson, E.; Muizon, C. de; Laurin, M.; Argot, C.; Buffrénil, V. de (2014). "Gradual adaptation of bone structure to aquatic lifestyle in extinct sloths from Peru". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 281 (1782): 20140192. doi:10.1098/rspb.2014.0192. PMID 24621950. PMC 3973278. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3973278. 
  13. ↑ White, J.L. „The sloths of the West Indies: a systematic and phylogenetic review“, . Biogeography of the West Indies: Patterns and Perspectives Woods: . Boca Raton, London, New York, and Washington, D.C.: CRC Press, 2001 — 201–235-bet. DOI:10.1201/9781420039481-14. ISBN 978-0-8493-2001-9. Qaraldi: 2020-yil 9-iyun. 
  14. ↑ Gaudin, Timothy (2004). "Phylogenetic Relationships among Sloths (Mammalia, Xenarthra, Tardigrada): The Craniodental Evidence.". Zoological Journal of the Linnean Society 140 (2): 255–305. doi:10.1111/j.1096-3642.2003.00100.x. 
  15. ↑ Raj Pant, Sara; Goswami, Anjali; Finarelli, John A (2014). "Complex body size trends in the evolution of sloths (Xenarthra: Pilosa)". BMC Evolutionary Biology 14: 184. doi:10.1186/s12862-014-0184-1. PMID 25319928. PMC 4243956. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4243956. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Delsuc, F.; Kuch, M.; Gibb, G. C.; Karpinski, E.; Hackenberger, D.; Szpak, P.; Martínez, J. G.; Mead, J. I. et al. (2019). "Ancient Mitogenomes Reveal the Evolutionary History and Biogeography of Sloths". Current Biology 29 (12): 2031–2042.e6. doi:10.1016/j.cub.2019.05.043. PMID 31178321. Archived from the original on 23 March 2022. https://web.archive.org/web/20220323230645/https://www.researchgate.net/publication/333647272_Ancient_Mitogenomes_Reveal_the_Evolutionary_History_and_Biogeography_of_Sloths. Qaraldi: 11 June 2020. Yalqov]]
  17. ↑ „difiviya va monophyly“. Qaraldi: 1996-yil 20-yanvar.
  18. ↑ Amson, E.; Argot, C.; McDonald, H. G.; de Muizon, C. (2015). "Osteology and functional morphology of the axial postcranium of the marine sloth Thalassocnus (Mammalia, Tardigrada) with paleobiological implications". Journal of Mammalian Evolution 22 (4): 473–518. doi:10.1007/s10914-014-9280-7. 
  19. ↑ Steadman, D. W.; Martin, P. S.; MacPhee, R. D. E.; Jull, A. J. T.; McDonald, H. G.; Woods, C. A.; Iturralde-Vinent, M.; Hodgins, G. W. L. (2005-08-16). "Asynchronous extinction of late Quaternary sloths on continents and islands". Proc. Natl. Acad. Sci. USA 102 (33): 11763–11768. doi:10.1073/pnas.0502777102. PMID 16085711. PMC 1187974. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1187974. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 „Sloth“. Encyclopedia Britannica. 2017-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-dekabr.
  21. ↑ Moreno, Ricardo S.; Kays, Roland W.; Samudio, Rafael (2006-08-24). "Competitive Release in Diets of Ocelot (Leopardus pardalis) and Puma (Puma concolor) after Jaguar (Panthera onca) Decline". Journal of Mammalogy 87 (4): 808–816. doi:10.1644/05-MAMM-A-360R2.1. ISSN 0022-2372. https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_2006-08_87_4/page/808. 
  22. ↑ Suutari, Milla; Majaneva, Markus; Fewer, David P.; Voirin, Bryson; Aiello, Annette; Friedl, Thomas; Chiarello, Adriano G.; Blomster, Jaanika (2010-01-01). "Molecular evidence for a diverse green algal community growing in the hair of sloths and a specific association with Trichophilus welckeri(Chlorophyta, Ulvophyceae)". BMC Evolutionary Biology 10: 86. doi:10.1186/1471-2148-10-86. ISSN 1471-2148. PMID 20353556. PMC 2858742. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2858742. 
  23. ↑ Aguiar-Silva, F. Helena; Sanaiotti, Tânia M.; Luz, Benjamim B. (2014-03-01). "Food Habits of the Harpy Eagle, a Top Predator from the Amazonian Rainforest Canopy". Journal of Raptor Research 48 (1): 24–35. doi:10.3356/JRR-13-00017.1. ISSN 0892-1016. 
  24. ↑ Gilmore, D. P.; Da Costa, C. P.; Duarte, D. P. F. (2001-01-01). "Sloth biology: an update on their physiological ecology, behavior and role as vectors of arthropods and arboviruses". Brazilian Journal of Medical and Biological Research 34 (1): 9–25. doi:10.1590/S0100-879X2001000100002. ISSN 0100-879X. PMID 11151024. 
  25. ↑ Gilmore, D. P.; Da Costa, C. P.; Duarte, D. P. F. (2001). "Sloth biology: an update on their physiological ecology, behavior and role as vectors of arthropods and arboviruses". Brazilian Journal of Medical and Biological Research 34 (1): 9–25. doi:10.1590/S0100-879X2001000100002. ISSN 1678-4510. PMID 11151024. Archived from the original on 6 November 2020. https://web.archive.org/web/20201106160418/http://www.scielo.br/pdf/bjmbr/v34n1/3877m.pdf. Qaraldi: 1 December 2017. Yalqov]]
  26. ↑ Ed Yong. „Can Moths Explain Why Sloths Poo on the Ground?“. Phenomena (2014-yil 21-yanvar). 2018-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 23-yanvar.
  27. ↑ Goffart, M. (1971). "Function and Form in the sloth". International Series of Monographs in Pure and Applied Biology 34: 94–95. 
  28. ↑ BBC (2016-11-04), Swimming sloth - Planet Earth II: Islands Preview - BBC One, 2017-04-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-04-17{{citation}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown ()
  29. ↑ Britton, S. W. (1941-01-01). "Form and Function in the Sloth". The Quarterly Review of Biology 16 (1): 13–34. doi:10.1086/394620. 
  30. ↑ Briggs, Helen. „Article "Sloth's Lazy Image 'A Myth'"“. BBC News (2008-yil 13-may). 2021-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 21-may.
  31. ↑ Eisenberg, John F.. Mammals of the Neotropics, Volume 3: The Central Neotropics: Ecuador, Peru, Bolivia, Brazil. University of Chicago Press, 15 May 2000 — 624 (see pp. 94–95, 97)-bet. ISBN 978-0-226-19542-1. OCLC 493329394. Qaraldi: 2016-yil 25-sentyabr. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Alina Bradford. „Sloths: The World's Slowest Mammals“. Live Science (2018-yil 26-noyabr). 2020-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-noyabr.
  33. ↑ „Sloth“. Animal Corner. 2020-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-noyabr.
  34. ↑ Montgomery, G. G., & Sunquist, M. E. (1975).
  35. ↑ Bailey, T. N. (1974).
  36. ↑ Liberg, O. (1980).
  37. ↑ 37,0 37,1 Pauli, J. N., Mendoza, J. E., Steffan, S. A., Carey, C. C., Weimer, P. J., & Peery, M. Z. (2014).
  38. ↑ Chiarello, A. G. (2008).
  39. ↑ 39,0 39,1 Voirin, B., Kays, R., Wikelski, M., & Lowman, M. (2013).
  40. ↑ Monge Nájera, J. (2021).
  41. ↑ Venema, Vibeke. „The woman who got 'slothified'“ (en-GB). BBC News (2014-yil 4-aprel). 2021-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 1-dekabr.
  42. ↑ „The 'Busy' Life of the Sloth | BBC Earth“. YouTube (2009-yil 18-may). 2021-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.
  43. ↑ „The greatest mystery of sloth pooping has been solved“ (2014-yil 23-yanvar). 2021-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-fevral.
  44. ↑ [Title:A syndrome of mutualism reinforces the lifestyle of a sloth Authors:Jonathan N. Pauli, Jorge E. Mendoza, Shawn A. Steffan, Cayelan C.Carey, Paul J. Weimer and M. Zachariah Peery Journal:Proceedings of the Royal Society B „Welcome to the US Petabox“]. 2013-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  45. ↑ Montgomery, Sy. "Community Ecology of the Sloth". Cecropia: Supplemental Information. Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 24 May 2009. https://web.archive.org/web/20090524011902/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/101053/cecropia/101053suppinfo/Supplemental-Information. Qaraldi: 2009-09-06. 
  46. ↑ Soares, C. A.; Carneiro, R. S. (2002-05-01). "Social behavior between mothers × young of sloths Bradypus variegatus SCHINZ, 1825 (Xenarthra: Bradypodidae)". Brazilian Journal of Biology 62 (2): 249–252. doi:10.1590/S1519-69842002000200008. ISSN 1519-6984. PMID 12489397. 
  47. ↑ Pauli, Jonathan N.; Peery, M. Zachariah (2012-12-19). "Unexpected Strong Polygyny in the Brown-Throated Three-Toed Sloth". PLOS ONE 7 (12): e51389. doi:10.1371/journal.pone.0051389. ISSN 1932-6203. PMID 23284687. PMC 3526605. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3526605. 
  48. ↑ „Manly secret of non-mating sloth at London Zoo“. BBC News. BBC (2010-yil 19-avgust). 2020-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-aprel.
  49. ↑ „Same-sex sloths dash Drusillas breeding plan“. BBC News. BBC (2013-yil 5-dekabr). 2020-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 30-aprel.
  50. ↑ „About the Sloth“. Sloth Conservation Foundation. 2021-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 31-oktyabr.
  51. ↑ „Southern two-toed sloth“ (en). Smithsonian's National Zoo (2016-yil 25-aprel). 2019-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 30-oktyabr.
  52. ↑ Eisenberg, John F.. Mammals of the Neotropics, Volume 3: The Central Neotropics: Ecuador, Peru, Bolivia, Brazil. University of Chicago Press, 15 May 2000 — 624 (see p. 96)-bet. ISBN 978-0-226-19542-1. OCLC 493329394. Qaraldi: 2016-yil 25-sentyabr. 
  53. ↑ Dowling, Stephen. „Why do sloths move so slowly?“. BBC Future. BBC News (2019-yil 29-avgust). 2019-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-sentyabr.
  54. ↑ „Sloths: Hottest-Selling Animal in Colombia's Illegal Pet Trade“. ABC News (2013-yil 29-may). 2020-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-dekabr.
  55. ↑ „The Sloth Institute website“. 2021-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-mart.
  56. ↑ Sevcenko, Melanie. „Sloth sanctuary nurtures animals back to health“. Deutsche Welle (2013-yil 17-aprel). 2015-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 18-aprel.
  57. ↑ Schelling, Ameena. „Famous Sloth Sanctuary Is A Nightmare For Animals, Ex-Workers Say“. The Dodo (2016-yil 19-may). 2021-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-may.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Pilosa 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yalqov&oldid=5231381" dan olindi