Vetnam imperiyasi

Vyetnam imperiyasi ( vyetnamcha: Đế quốc Việt Nam 帝國越南 ) Ikkinchi Jahon urushi oxirida Vyetnamda qisqa muddat mavjud boʻlgan yaponparast qo'g'irchoq davlat edi .

Oldingi davr

Fransiya qulaganidan ko'p o'tmay, Vichi Fransiyadan boshqariladigan fransuz Hindixitoy ma'muriyati Yaponiyaga o'z hududining shimoliy qismini egallashga ruxsat berdi. Mamlakatda Yaponiya va Vichi maʼmuriyati oʻrtasida “qoʻshma protektorat” oʻrnatildi.

Yaponiya Hindi-Xitoyni bosib olgach, dastlab ehtiyotkorlik bilan Fransiya maʼmuriyati bilan birga ziddiyatlardan qochishga harakat qildi va 1942 yildan boshlab mahalliy aholi oʻrtasida Panosiyo gʻoyalarini keng va agressiv targʻib qila boshladi, Yaponiyadan umidvor boʻlgan turli millatchi guruhlar va tashkilotlarni oʻz tomoniga tortdi. Vyetnam mustaqilligi uchun mustamlakachilikka qarshi kurashda muvaffaqiyatga erishishga yordam berish. Shu ijtimoiy asosda yaponlarning yordami bilan Buyuk Vyetnam milliy sotsialistik partiyasi, Buyuk Vyet xalq hukumati partiyasi va boshqalar tuzildi.1942-1943 yillarda Yaponiyaning faol yordami bilan Kao Dai va Xoa Xao siyosiy. diniy oqimlar esa o'z faoliyatini kuchaytirdi. Yaponiya qo'mondonligi Fransiyaga qarshi davlat to'ntarishini amalga oshirish va o'zlarining qo'g'irchoq hukumatini yaratish uchun Vyetnamdagi barcha yaponparast guruhlarni va alohida o'ng qanot rahbarlarini (Tran Chong Kim, Ngo Dinh Diem va boshqalar) birlashtirish yo'lini davom ettirdi.^{[manba kerak]} .

Yaponiyaparast kuchlarning faoliyatiga Ikkinchi Jahon urushi boshlanishi bilan mustamlaka ma'muriyati Hindixitoy Kommunistik partiyasini jiddiy ravishda zaiflashtirish uchun yordam berdi. CPIKning ko'plab tashkilotlari yo'q qilindi. Partiya Markaziy Qo'mitasini to'liq mag'lubiyatdan qutqarish^{[manba kerak]}, 1939-yil oxiridan boshlab uning qarorgohi Saygondan Shimoliy Vyetnamga, soʻngra Shimoliy Vyetnam Yaponiya tomonidan bosib olingandan soʻng bir muddat Janubiy Xitoyga koʻchirildi. 1941 yil 19 mayda Jingsi shahrida (Janubiy Xitoy) XKP va Vatanni qutqarish bo'yicha birinchi tashkilotlar vakillarining yig'ilishida Vyetnam mustaqilligi uchun kurash ligasi ( Vyetnam Minh ) tuzilganligi e'lon qilindi. . Vyet-Bak Vet-Min uchun faoliyat markaziga aylandi.

1945 yil boshiga kelib, Yaponiya qurolli kuchlari bir necha jiddiy muvaffaqiyatsizliklarga uchradi. Filippin orollaridagi mag'lubiyat yapon qo'mondonligini chalkashtirib yubordi. Vaziyat urushni o'tkazishning yangi rejalarini ishlab chiqishni talab qildi. Bunday vaziyatda yapon bosqinchi kuchlari 1945-yil 9-martda Hindixitoyda davlat toʻntarishi uyushtirib, Fransiya maʼmuriyatini tugatdi. Besh yillik ishg'ol davomida jangovar qobiliyatini yo'qotgan fransuz qo'shinlari^{[manba kerak]} ko'pincha itoatkorlik bilan qurollarini topshirdi. Faqat bir nechta bo'linmalar Yaponiya kordonlari orqali Xitoy chegarasigacha jang qila oldi.

Vyetnam imperiyasi

Vyetnamliklarni qo'llab-quvvatlash uchun Yaponiya Vyetnam ustidan hokimiyatni Nguyen sulolasining qonuniy vakillariga qaytarib berayotganini e'lon qildi va 1945 yil 11 mart sanasida Bao Dai qayta tiklanishi e'lon qilindi (shubhasiz, bu juda tez sodir bo'lishi mumkin edi. Bao Dai va Yaponiyaning dastlabki kelishuvi o'rtasida kelishuv mavjud edi), u 1884 yil 6 iyun sanasidagi shartnomani denonsatsiya qilishni e'lon qildi.^{[manba kerak]} Vyetnamni Fransiya mustamlakasiga aylantirdi. To'ntarishdan keyin darhol Yaponiya tomon yo'naltirilgan Vyetnam millatchi kuchlari yashiringan joylaridan chiqib, o'z faoliyatini kuchaytirdilar. Mustaqillik va yapon “ozodchilari”ni katta ishtiyoq bilan qarshi oldilar. 17 aprel sanasida o'ng qanot yaponparast millatchilardan biri Chan Chong Kim boshchiligida yangi ilk vazirlar mahkamasi tuzildi.

1945 yil 9-12 mart sanalarida Tison shahrida ( Baknin provinsiyasi) CPIK Markaziy Qo‘mitasi byurosining kengaytirilgan plenumi bo‘lib o‘tdi, unda mamlakatdagi mavjud siyosiy holatlarga baho berildi va urush taktikasi belgilab chiqildi. Yangi sharoitlarda partiya 1940-yildan 1945-yilning martigacha qo‘llanilgan “Yaponiyaliklar va fransuzlar!” shiori o‘rniga “Yaponiyalik fashistlar barbod! ".Hindixitoyda kommunistik tuzum oʻrnatish uchun kurashni boshlash va umumiy qoʻzgʻolonga tayyorgarlik koʻrish toʻgʻrisida qarorlar qabul qilindi. Shimoliy Vyetnamdagi partizan bo'linmalariga yapon to'ntarishiga qarshilik ko'rsatish niyatida bo'lmagan fransuz armiyasi va xavfsizlik armiyasining (fransuzlar tomonidan tashkil etilgan Vyetnam yordamchilari) izolyatsiya qilingan garnizonlari va postlarini qurolsizlantirish buyurildi. Ushbu operatsiyalarning ba'zilari muvaffaqiyatli bo'ldi: fransuzlar nafaqat ruhiy tushkunlikka tushib, jang qilishni hoxlamadilar, balki xatto ular yaponlarga emas, balki vyetnamliklarga qurol berishni ustun ko'rdilar.

Bu davrning o'ziga xos xususiyati shundaki, 9 mart sanasidan so`ng Vyetnam Shimoliy Vyetnam ustidan harbiy nazoratni qo'lga kiritgan edi.^{[manba kerak]} . Buni qilish qiyin emas edi. Toʻntarish vaqtida fransuzlarni toʻliq magʻlub etgan yaponlar faqat eng muhim strategik yoʻllar va shaharlarni o`z nazoralariga oldilar. Vyetnamning qolgan qismi aslida hech kimga tegishli emas edi. Fransiya postlari va garnizonlari Vet Min bilan hamkorlik qilishga rozi boʻlgan bir nechta holatlar ma'lum^{[manba kerak]}, lekin bu hamkorlikni o'rnatish qiyin edi, chunki Vyetnam qo'shinlari hali yaponiyaliklar bilan ochiq jangga kira olmadilar va fransuzlar o'rmonda vyetnamliklar bilan yashirinishga rozi bo'lmadilar.Ular uchun qulayroq boʻlgan yo`l bu - Xitoyga borish edi^{[manba kerak]} .

1945 yil 15-20 aprel sanalarida Khiepoa grafligida ( Bak Giang viloyati) Vet Minning harbiy-inqilobiy konferentsiyasi bo`lib o`tdi, unda umumiy qo'zg'olonga tayyorgarlik ko'rish rejalari ko`rib chiqildi. Konferentsiyada mahalliy hokimiyat organlari: xalq komitetlari va ozodlik komitetlarini tuzish so`raldi. 1945 yil maydagi konferentsiya qaroriga binoan Vetnamning barcha qurolli kuchlari yagona Vyetnam ozodlik armiyasiga birlashtirildi. Mahalliy xalq qoʻmitalari dastlab Vyetnam ozodlik armiyasi tomonidan tayinlangan, undan so`ng ularning yordami bilan Vatanni qutqarish tashkilotlari tashkil etilgan. Shimoliy Vetnam Harbiy inqilobiy qo'mitasi ham tuzildi.

1945 yil 4 may sanasida Chan Chong Kim boshchiligidagi hukumat birinchi marta Xyuda uchrashishdi. Uning birinchi qadamlaridan biri shimoliy (Dai Viet ) va janubiy ( Anus ) qadimiy nomlarini birlashtirgan holda, "Vyetnam" so'zini mamlakat nomi sifatida belgilash edi.^{[manba kerak]} Fransuzlar tomonidan Kochin Xitoy mustamlakasi va Tonkin va Annam protektoratlariga bo'lingan Vetnamni hududiy birlashtirish bo'yicha ishlar ham boshlandi. Yaponiya rasmiylariga bu fikr unchalik yoqmadi.^{[manba kerak]}, ammo umumiy vaziyat shunday ediki, ular vyetnamliklarning qo'llab-quvvatlashini yo'qota olmadilar.^{[manba kerak]}, shuning uchun ular Tonkin va Annam hududlari ustidan nazoratni Kim hukumatiga o'tkazishga rozi bo'lishdi va faqat strategik ahamiyatga ega Xanoy, Xayfon va Da Nang shaharlari ustidan nazoratni qoldirdilar. Shu bilan birga, Janubiy Vyetnam, Fransiya hukmronligi davridagi Cochin Xitoy kabi, to'g'ridan-to'g'ri Yaponiya nazorati ostida qoldi.

1945 yil 4 iyun sanasida Shimoliy Vyetnamning oltita provinsiyasida ( Kao Ban, Bak Kan, Lang Son, Tainguyen, Tuen Kuang va Xa Giang ) markazi boʻlgan Tan Chao shahrida ( Tuyen Kuang viloyati) joylashgan yagona ozod qilingan hudud paydo bo'ldi., avgust oyiga kelib o'z ta'sirini Qizil daryolarning quyi va o'rta deltasining bir qator viloyatlariga kengaytirdi.

Vyetnam imperiyasi hukumati tashabbusi ortidan boshlangan muzokaralarda yaponlar dastlab yon berishni istamadi, ammo umumiy vaziyat ularni iyun va iyul oylarida Vyetnamni hududiy birlashtirish yo'lidagi keyingi qadamlarga rozi bo'lishga majbur qildi. 16 iyun sanasida Bao Dai birlashish to'g'risida farmon chiqardi; 29 iyunda Yaponiyaning Hindxitoy general-gubernatori Tsuchixashi 1 iyuldan boshlab turli funktsiyalarni Yaponiya ma'muriyatidan hukumatlarga o'tkazish to'g'risida bir qator farmonlarni imzolay boshladi. Vyetnam, Laos va Kambodja. Iyul oyida Yaponiya hukmronligidagi Janubiy Vyetnamda birlashishga tayyorgarlik harakatlari boshlandi; biroq u "agar Yaponiya urushda mag'lub bo'lsa, Vyetnamni qayta birlashtirish imkonsiz bo'lib qoladi" degan targ'ibot bilan birga olib borildi. Bu orada Markaziy va Janubiy Vetnamda partizanlar urushi kuchaydi.^{[manba kerak]} va ozodlik harakati^{[manba kerak]} .

13 iyul sanasida Chan Chong Kim Tsuchixashi bilan bevosita muzokaralar o‘tkazish uchun Xanoyga keldi. U 20 iyuldan boshlab Xanoy, Xayfon va Da Nangni Vyetnam imperiyasi hukumati nazorati ostiga o'tkazishga rozi bo'ldi. Undan tashqari, 8 avgust kuni Saygonda Janubiy Vetnam bilan qayta yana birlashish marosimi bo'lib o'tishiga qaror qilindi.

1945 yil 26 iyulda ittifoqchilar Yaponiyaning so'zsiz taslim bo'lishini talab qilib turib oldilar, Potsdam deklaratsiyasini qabul qildilar. Yaponiya urushda g'alaba qozona olmasligi aniq edi. Kollaboratsionizm uchun mumkin boʻlgan jazo qo'rquvi Chan Chong Kim va Bao Dayning ko'plab potentsial tarafdorlarini qo'rqitdi, ularning hokimiyati hajmi tez pasayishni boshladi. Avgust oyi boshida boʻlib oʻtgan yigʻilishlarda hukumatning isteʼfoga chiqishi va hatto hokimiyatni Vyetnam Minga oʻtkazish masalasi muhokama qilingan.^{[manba kerak]} . 7 avgust kuni Chan Chong Kim hukumati iste'foga chiqadi. Bao Dai undan yangi hukumat tuzishi haqida so'raydi, ammo urushning tugashi buni imkonsiz qildi. SSSRning Yaponiyaga qarshi urushga kirishi, Xirosima va Nagasakiga atom bombasi portlashi yaponlarni hamma narsadan voz kechishga olib keladi va Vyetnamning hududiy birlashishiga rozi bo'lishdan boshqa iloji qolmadi.

Avgust inqilobi

1945 yil 13-15 avgustda Tanchaoda CPIK konferentsiyasi bo'lib o'tdi, u Vyetnamda umumiy xalq qo'zg'olonini boshlashga qaror qildi. 16 avgust kuni Tanchao shahrida Vet Min fronti Milliy kengashi yig'ilib, u umumiy qo'zg'olon boshlash to'g'risidagi qarorni ma'qulladi va Xo Chi Min boshchiligidagi Vyetnam Milliy ozodlik qo'mitasini (Muvaqqat hukumat) sayladi. 10 kun ichida avgust inqilobi butun mamlakat bo'ylab g'alaba erishdi: 19 avgust Xanoyda, 23 avgust Xyuda, 25 avgust Saygonda.

Vetnam imperiyasining qulashi

Taslim bo'lish ma'naviy jihatdan buzilib, Vetnamdagi yapon harbiylari va fuqarolik xodimlari sodir bo'layotgan voqealarga qarshilik masalasida ikkiga bo'lingan. Ba'zilar Vet Minni qo'llab-quvvatlay boshladilar, siyosiy mahbuslarni ozod qildilar va Vet Min qurolli kuchlariga qurol topshirdi, boshqalari (ular orasida ko'plab yuqori martabali zobitlar) Chan Chong Kimni qo'llab-quvvatlashga va kommunistlarga qarshi kurashda o'z qo'shinlaridan foydalanishga qaror qilishdi.^{[manba kerak]} . Chan Chong Kim vaziyatni o'z qo'liga olishga harakat qildi, ammo bunga erisha olmadi. 21 avgustda Yaponiya rasman sulh e'lon qildi va 1945 yil 25 avgustda imperator Bao Day taxtdan voz kechdi. Vetnam imperiyasi o'z faoliyatini to'xtatdi.

1945-yil 2-sentabrda Xo Shi Minning Muvaqqat hukumati nomidan Xanoyda boʻlib oʻtgan 500 ming kishilik mitingda Vetnam Demokratik Respublikasining e'lon qilinishi munosabati bilan Mustaqillik Deklaratsiyasini eʼlon qildi. Fransiya o'z mustamlakalarini yo'qotishni qabul qilishni istamaganligi sababli, Hindixitoyga qo'shin yubordi. “Qarshilik urushi” boshlandi.

Adabiyotlar

“Sharq tarixi” 6 jildlik. V jild. “Sharq hozirgi zamonda (1914-1945)”, kitob. 2. - M .: "Sharq adabiyoti" RAS nashriyoti, 2006 yil. — ISBN 5-02-018500-0
I. V. Mozheiko. G'arbiy shamol - ochiq havo. - M.: AST, 2001 yil. — ISBN 5-17-005862-4