Yaponiya imperiyasi
| Yaponiya imperiyasi 大日本帝国 (yaponcha) Dai Nippon Teikoku | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Shiori 1868-1912 五箇条の御誓文 Gokajō no Goseimon (Nizom qasamyodi) 1926-1947 八紘一宇 Hakkō ichiu (Bir tom ostidagi dunyo yoki dunyoning barcha sakkiz burchagi) | |||||||||
| Madhiya 君が代 Kimigayo (Uning ulugʻvor imperatorlik davri) | |||||||||
.svg) 1942-yilda Yaponiya imperiyasi oʻzining eng yuqori choʻqqisida: Oʻzlashtirgan (1895–1930) Oʻzlashtirgan (1930–1942) | |||||||||
| Poytaxti | Kyoto (1868-1869) Tokio shahri (1869-1943) Tokio (1943-1947) | ||||||||
| Til(lar)i | Yapon tili | ||||||||
| Dini | De jure: yoʻq De facto:Sintoizm | ||||||||
| Pul birligi | Yapon iyenasi, Koreya iyenasi, Tayvan iyenasi | ||||||||
| Maydoni | 1,984,000 km2 (1938-yil) | ||||||||
| Aholisi | 77,700,000 (1920-yil) 105,200,000 (1940-yil) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Mutloq monarxiya Daijō-kan hukmronligi ostida[2] (1868-1885) Konstitutsiyaviy monarxiya 1885-1931 Harbiy diktatura konstitutsiyaviy monarxiya hukmronligi ostida (1931-1940) Shōwa bir partiyaviy konstitutsion monarxiya mustabid diktaturasi(1940-1945) Yaponiyaning bosib olinishi (1945-1947) | ||||||||
| Imperator | |||||||||
| - 1868-1912 | Imperator Meiji | ||||||||
| - 1912-1926 | Imperator Taishō | ||||||||
| - 1926-1947 | Shōwa | ||||||||
| Bosh vazir | |||||||||
| - 1885-1888(ilk) | Itō Hirobumi | ||||||||
| - 1946-1947(soʻnggi) | Shigeru Yoshida | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - 3-yanvar 1868-yil | Meiji qayta qurishi | ||||||||
| - 11-fevral 1889-yil | Meiji konstitutsiyasi | ||||||||
| - 15-iyul 1894-yil | Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi | ||||||||
| - 3-avgust 1914-yil | Rus-yapon urushi | ||||||||
| - 18-sentabr 1931-yil | Mukden voqeasi | ||||||||
| - 7-iyul 1937-yil | Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi | ||||||||
| - 7-dekabr 1941-yil | Ikkinchi jahon urushi | ||||||||
| - 2-sentabr 1945-yil | Yaponiyaning taslim boʻlishi | ||||||||
| - 3-may 1947-yil | Konstitutsiya qayta tiklanishi | ||||||||
.svg)
Yaponiya imperiyasi (yaponcha: 大日本帝国 Dai Nippon Teikoku)[3] — 1868-yilda Meiji qayta qurishidan 1947-yildagi zamonaviy Yaponiyaning konstitutsiyasi kuchga kirgunga qadar oʻz mustamlakalari, mandatlari va boshqa hududlarini oʻz ichiga olgan tarixiy davlat edi.
Fukoku Kyōhei (富国強兵, „Mamlakatni boyitib, Qurolli Kuchlarini mustahkamlang“) va Shokusan Kōgyō (殖 産 興業 „Sanoatni rivojlantirish“) shiori ostida Yaponiyaning jadal industrializatsiya va militarizatsiyasi uning buyuk kuch sifatida paydo boʻlishiga va mamlakatning paydo boʻlishiga olib keldi. Yaponiya Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi, Rus-yapon urushi va Birinchi jahon urushidan keyingi buyuk mustamlaka imperiyasiga aylandi. 1920-yillardagi iqtisodiy va siyosiy notinchliklar militarizm, millatchilik va totalitarizmning kuchayishiga olib keldi, natijada Yaponiya Berlin-Rim oʻqiga aʼzo boʻldi va Ikkinchi jahon urushida Osiyo-Tinch okeanining katta qismini bosib oldi[4] .
Dastlab Yaponiya qurolli kuchlari Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi (1937-1945) va Tinch okeani urushi davrida katta harbiy yutuqlarga erishdilar. Biroq, koʻplab ittifoqchilar gʻalabalari va Sovet Ittifoqining 1945-yil 9-avgustda Yaponiyaga qarshi urush eʼlon qilganidan va keyinchalik Manchuriya va boshqa hududlarga bostirib kirgandan keyin ahvol ancha ogʻirlashdi. Xirosima va Nagasakida atom portlashlaridan soʻng, imperiya ittifoqchilarga 1945-yil 15-avgustda taslim boʻldi. Ittifoqchilar istilosi davri tugadi. 1947-yilda AQSH ishtirokida yangi Konstitutsiya qabul qilindi va rasmiy ravishda Yaponiya imperiyasi tugadi. Istilo va qayta qurish 1952-yilgacha davom etdi va natijada Yaponiya deb nomlanuvchi hozirgi konstitutsiyaviy monarxiya davlati shakllandi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ One can date the "restoration" of imperial rule from the edict of 3-yanvar 1868-yil. Jansen, p.334.
- ↑ Hunter 1984, ss. 31–32.
- ↑ Shillony, Ben-Ami. Ben-Ami Shillony - Collected Writings. Routledge, 2013 — 83-bet. ISBN 978-1134252305.
- ↑ Townsend, Susan „Japan's Quest for Empire 1931–1945“. BBC (17-iyul 2018-yil).