Vasiliy Vyatkin

Vasiliy Vyatkin
Tavalludi	30 avgust (11-sentyabr) 1869 Rossiya imperiyasi, Turkiston general-gubernatorligi, Yettisuv
Vafoti	26-iyun 1932 Samarqand, SSSR
Sohasi	tarix, arxeologiya

Vasiliy Lavrentiyevich Vyatkin (30-avgust (11-sentyabr) 1869-yil, Rossiya imperiyasi Turkiston general-gubernatorligi Yettisuv, 26-iyun 1932-yil, Samarqand) Rossiya va sovet arxeologi va tarixchi – sharqshunos.

Hayoti

Vyatkin qozoq oilasida tugʻilgan, Toshkentdagi oʻqituvchilar seminariyasini tamomlab, bir muddat Oʻsh shahrida oʻqituvchi boʻlib ishladi. U yerda Osiyo xalqlari tarixini oʻrganishni boshladi.

Olim Samarqand statistika qoʻmitasi aʼzosi sifatida kutubxonachi boʻlib ishlagan. Uning faol ishtiroki bilan 1896-yilda "Samarqand statistika qoʻmitasining oʻlkashunoslik muzeyi" ochildi (u uzoq vaqt davomida arxeologiya muzeyi direktori boʻlgan) va oradan 15 yil oʻtib, maxsus muzey binosi qurilishiga erishdi.

Samarqandda Vyatkin oʻz tadqiqotini koʻplab vaqf hujjatlarini oʻrganishdan boshlagan.

U Samarqand yaqinidagi Ulugʻbek rasadxonasi qoldiqlarini topish va qazish ishlari bilan keng tanildi. Tarix fanining yana bir yoʻnalishi uni arxeologiyaga – tarixiy topografiyani oʻrganishga olib keldi. Bunga Vyatkinning Samarqandning qadimiy arxitektura yodgorliklariga boʻlgan ishtiyoqi, muhabbati umrining oxirigacha saqlanib qolganligi yordam berdi.

Samarqanddagi qadimiy Afrasiyob manzilgohida ham qazishmalar olib borgan. Tadqiqotlarining asosiy natijalari 1926-yilda „Afrosiyob – koʻhna Samarqand oʻrni“ nomli asarida eʼlon qilingan.

Ilmiy doiralarda Vyatkin sharqiy oʻrta asr qoʻlyozmalarining toʻplovchisi va sharhlovchisi sifatida ham tanilgan.

Turkiston oʻlkasi viloyat statistika qoʻmitalari tomonidan chop etilayotgan „Tibbiyotlar“ va „Tarz“ sahifalarida koʻplab nashrlar muallifi. Jumladan, „Samarqand viloyatining tarixiy geografiyasiga oid materiallar“ (1902), „Samarqand viloyati vaqflari haqida“ va boshqalar shular jumlasidandir. Ularni eng yirik sharqshunos olim, odatda oʻzini tutashgan va hatto maqtovga ziqna boʻlgan akademik Vasiliy Bartold yuqori baholagan va „V. L. Vyatkinning asarlari Turkiston tarixiga oid asarlar orasida mutlaqo alohida oʻrin tutadi“, deb taʼkidlagan.

Samarqand meʼmoriy yodgorliklarini oʻrganish va muhofaza qilishga katta eʼtibor bergan („Mirzo Ulugʻbek va uning Samarqanddagi rasadxonasi“, „Qadimgi Samarqand yodgorliklari“, 1927, „Qadimgi Samarqand arxitekturasi“, 1929). Buxoro (1920) va Xorazm (1929) da muhim arxeologik tadqiqotlar olib borgan. Oʻrta asrlarga doir koʻplab sharq qoʻlyozmalarini toʻplagan, sharhlagan va nashr ettirgan.

Olim tojik, oʻzbek, fors tillari va arab yozuvlarini yaxshi bilgan.

Rus maktablari uchun „Oʻzbek tili darsligi“ va „Fors tili darsligi“ni tuzgan (1923)

Vyatkin sharq qoʻlyozmalarining katta toʻplamini toʻpladi, uning oʻlimidan soʻng ular Davlat ommaviy kutubxonasi toʻplamlariga kirdi.

Vasiliy Vyatkin 1932-yilda Samarqandda vafot etgan va Ulugʻbek rasadxonasi yoniga dafn etilgan. Marhumning vasiyatiga koʻra, u tomonidan toʻplangan va shaxsiy tasarrufida boʻlgan qadimiy ashyolar toʻplamlari Vyatkinning ona shahri Samarqand muzeyiga topshirilgan.