Kontent qismiga oʻtish

Umayya ibn Abi as-Salt

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Umayya ibn Abi as-Salt
Tavalludi 6-asr oxiri
Toif
Vafoti 626-yil, (90 yosh)
Partiyasi Hanif

Umayya ibn Abi as-Salt (arabcha:أمية بن أبي الصلت) – islomgacha boʻlgan arab shoiri boʻlib, butlarga sigʻinish oʻrniga yakkaxudolikni targʻib qilgan. Banu Saqif qabilasidan boʻlib, onasi tomonidan Quraysh qabilasidan boʻlgan deb hisoblangan. Islom tarqalishi davrida Umayya Muhammadning keksa zamondoshi boʻlib, islom manbalarida islomni qabul qilganligi bahsli boʻlgan.

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaga koʻra, Umayya Toifda tugʻilgan. Uning toʻliq ismi Umayya ibn Abu as-Salt as-Saqafiy, toʻliq nasl-nasabi Umayya ibn Abu as-Salt ibn Abdulloh ibn Abu Rabi’a ibn Avf ibn Saqifdir . Demak, uning nasl-nasabi Banu Saqif qabilasiga borib taqaladi[1]. Uning onasi arab patriarxi Qusay ibn Kilabning nevarasi Ruqayya ismli ayol boʻlib, onalik jihatdan Quraysh qabilasidandir[1].

Dini

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aytishlaricha, Umayya islomgacha boʻlgan arab monoteisti boʻlib, oʻsha zamondagi butlarga sigʻinishni rad etgan[2][3][4]. U yahudiy va nasroniylarni ziyorat qilib, ularning bitiklari bilan tanishgan, arablarga paygʻambar kelayotganini bilganligi qayd etilgan. Ammo Muhammad bilan tanishib, rashk tufayli uni rad etdi. Shu sababli, u baʼzan tafsirda (Qur’on tafsirida) Qur’on 7:175 ga murojaat qilish uchun nomzod sifatida tilga olinadi[5][3]. "Kitob al-Agʻoniy" manbasiga koʻra, Umayya oʻzini paygʻambar deb daʼvo qilgan, garchi bu rivoyatni sahih deb qabul qilish sabablari juda nozikdir[5].

Ibn Hajar al-Asqaloniyning aytishicha, Umayya umrining oxirlarida, taxminan 626-yilda vafot etganida islomni qabul qilgan[6].

Umayya va Muhammad

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir nechta xabarlarda Umayya va Muhammad oʻrtasidagi munosabatlar haqida soʻz boradi, koʻp hollarda ijobiy munosabatlar tasvirlangan. Bir kuni Umayya Muhammadga sheʼrlaridan bir bayt oʻqib berdi. Buni eshitgan Muhammad undan yuztaga yetguncha yana misra oʻqishni davom ettirishni soʻradi. Bularni eshitib, turli xabarlarda Muhammadga nisbatan boshqacha gaplar aytiladi, biroq ularning barchasiga xos boʻlgan fikr shundaki, uning sheʼriyati musulmon yozgan sheʼrga oʻxshardi, garchi Umayya oʻzi butparast boʻlsa ham[7].

Ishonchlilik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bugungi kunda tarixchilar Umayya haqida yozilgan biografik maʼlumotlarni tarixnavislik dalillaridan mahrum deb hisoblaydilar[8].

Sheʼriyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umayya shoir sifatida islomdan oldingi urushlar, jumladan Avs va Xazraj, Banu Bakr va Banu Tagʻlib oʻrtasidagi Basus urushi haqida sheʼrlar yozgan[9]. Uning „Devon“ida aks ettirilgan sheʼrlar hikmat va goʻzallik mavzulariga qaratilgan[10][11].

Sheʼrlarning haqqoniyligi va Umayyaga nisbat berilishi shubha ostiga qoʻyilgan[12]. Umayya sheʼriyatining ilk toʻplami Umayya vafotidan taxminan 250 yil oʻtgach, IX asr olimi Musammad Habibning (vaf. 859) devonida boʻlgan. Bundan tashqari, baʼzi olimlar Umayyaga tegishli sheʼriyat Qur’on va tafsir (Qur’on tafsiri) taʼsirida oʻzgarganini taʼkidlaydilar. Shu sababli, Teodor Noldeke davridan beri koʻpchilik olimlar sheʼr soxta va haqiqiy islomgacha emas, degan xulosaga kelishdi[13]. Soʻnggi yillarda bir qancha olimlar Umayyaga tegishli asarda asl materiallar mavjudligi haqida ikkilanib, baʼzilarini haqiqiy deb bilishni afzal koʻrishdi[5]. Nikolay Sinay Samud qabilasining tuyasi bilan bogʻliq misralarning haqiqiyligini isbotladi[14]. Hoting Sinayning argumenti ishonchli yoki ishonchli emasligi haqida aniq gap aytmagan[5].

1934–1936-yillarda livanlik olim Bashir Yamut Umayyaga tegishli boʻlgan bir qancha sheʼrlarni toʻplab, ularni „Devon Umayya ibn Abi as-Salt“ deb nomlanuvchi kitobga jamlagan[15]. Yana bir devon 1998-yilda Livanning Bayrut shahrida Dar Sadr tomonidan nashr etilgan[16].

Qur’on bilan aloqadorlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umayya sheʼriyatida Qur’ondagi mavular uchrashi uzoq vaqtdan beri qayd etilgan[17]. 1904-yilda Klement Xuart Umayya Qur’onning koʻp qismlarida uchraydigan Injil hikoyalari bilan shugʻullangani va uning sheʼrlari va Qur’on oʻrtasida atamaviy oʻxshashlik borligi, masalan, Qur’onning bir joyidagi toshqin afsonasida tannur („tandir“) dan foydalanishi eʼtiborga olingan[13].

Umayya ham, Qur’ondagi kabi ham yaratilish, esxatologiya va Bibliyadagi paygʻambarlik epizodlarida muhim mavzularni koʻrib chiqadi. Yana Samud qabilasi va tuya haqidagi hikoyani koʻrib chiqadi, samoviy mudofaa tizimlari tomonidan otilgan osmonga koʻtarilishi jinlar tomonidan tasvirlanadi[14] va Maryamga xabar berish haqidagi shunga oʻxshash hikoyani oʻz ichiga oladi[18]. Umayyada ham toshqin hikoyasi mavjud.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Ibn Kathir „On the news of Umayya ibn Abi as-Salt“, . Al-Bidāya wa l-Nihāya (ar). ISBN 978-9953520841. 
  2. ↑ Ibn Kathir „On the news of Umayya ibn Abi as-Salt“, . Al-Bidāya wa l-Nihāya (ar). ISBN 978-9953520841. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Mukhtasar Tarikh Dimashq (ar). Turath For Solutions, 2013. ISBN 978-9957-67-104-4. 
  4. ↑ Khan, Maulana Wahiduddin. Tazkirul Quran. New Delhi, India: Goodword Books. ISBN 9789663351629.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Hawting 2017.
  6. ↑ Ibn Hajar. Al Isabah fi Tamyiz Al Sahabah. Beirut, Lebanon: Dār al-kutub al-ʿilmiyya. ISBN 9782745135070. 
  7. ↑ Yosefi 2017.
  8. ↑ Mongellaz 2024.
  9. ↑ al-Jumahi, Ibn Salam. Tabaqat al-shu'ara' al-jahiliyin wa-al-Islamiyin. Egypt: Misr al-Matba'ah al-Mahmudiyah al-Tijariyah al-Kubra. 
  10. ↑ Yamut, Bashir. Dīwān Umayyah ibn Abī al-Ṣalt, 1st (Arabic), Beirut, Lebanon: Al Ahliya Library. 
  11. ↑ Dīwān Umayyah ibn Abī al-Ṣalt (Arabic). Beirut, Lebanon: Dār Ṣādir lil-Ṭibā‘ah wa-al-Nashr. 
  12. ↑ Seidensticker, Tilman (1996). "The Authenticity of the Poems ascribed to Umayya Ibn Abī al-Ṣalt". Tradition and Modernity in Arabic Language and Literature (Routledge). doi:10.4324/9781315026503-8 (inactive 1 November 2024) . ISBN 9781315026503. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781315026503-8/authenticity-poems-ascribed-umayya-ibn-ab%C4%AB-al-%E1%B9%A3alt-tilman-seidensticker. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Reynolds 2010.
  14. ↑ 14,0 14,1 Sinai 2011.
  15. ↑ Yamut, Bashir. Dīwān Umayyah ibn Abī al-Ṣalt, 1st (Arabic), Beirut, Lebanon: Al Ahliya Library. 
  16. ↑ Dīwān Umayyah ibn Abī al-Ṣalt (Arabic). Beirut, Lebanon: Dār Ṣādir lil-Ṭibā‘ah wa-al-Nashr. 
  17. ↑ Huart 1904.
  18. ↑ Anthony 2022. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Umayya_ibn_Abi_as-Salt&oldid=5387670" dan olindi