Uaxit Shalekenov

Uaxit Hamzinovich Shalekenov
	qozoqcha: Шәлекенов Уахит Хамзаұлы
Tavalludi	1924-yil 12-may; Astraxan viloyati, Karabalin tumani, Serikti qishlogʻi
Vafoti	2020-yil 18-noyabr ; Olmaota, Qozogʻiston
Fuqaroligi	SSSR Qozogʻiston
Kasbi	tarixchi, oʻqituvchi, jamoat arbobi
Sohasi	Qozogʻiston tarixi, etnologiya, arxeologiya
Ish joylari	Qozoq milliy universiteti, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston filiali
Taʼlimi	Nukus pedagogika instituti
Ilmiy darajasi	tarix fanlari doktori
Mukofotlari

Uaxit Hamzinovich Shalekenov (1924-yil 12-may — 2020-yil 18-noyabr) — qozoq tarixchisi, oʻqituvchi, jamoat arbobi, tarix fanlari doktori, professor, Ulugʻ Vatan urushi qatnashchisi^[1], Qozogʻiston Respublikasi Gumanitar fanlar akademiyasi akademigi. Qozogʻiston Respublikasi Milliy fanlar akademiyasining faxriy akademigi, Shu tumanining „faxriy fuqarosi“

Biografiyasi

Uaxit Shalekenov 1924-yilda Astraxan viloyati, Karabalin tumani, Serikti qishlogʻida tugʻilgan^[2]. 1944—1948-yillarda Nukus davlat pedagogika institutining tarix fakultetida tahsil olgan. 1951—1953-yillarda SSSR Fanlar akademiyasi Mikluxo-Maklay nomidagi Etnologiya va antropologiya instituti aspiranturasida tahsil olgan. 1953-yilda Moskva shahrida „Etnografiya“ ixtisosligi boʻyicha „Qoraqalpogʻistonning Chimboy viloyati kolxoz dehqonlarining hayoti va hayoti“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. 1967-yilda „Amudaryoning quyi oqimi qozoqlari (XVIII—XX asr boshlaridagi Amudaryoning quyi oqimi qozoqlarining munosabatlari“) mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Bu Qozogʻistondan tashqarida yashayotgan qozoqlar haqidagi birinchi muhim ilmiy ishdir^[2]. 2020-yil 18-noyabrda Olmaota shahrida vafot etgan.

Mehnat faoliyati

• 1948—1950-yillarda Qoraqalpoq viloyati partiya qoʻmitasi oʻqituvchisi;

• 1950—1953-yillarda SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya instituti aspiranti;

• 1953—1970-yillarda Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston filiali mudiri;

• 1970—1972-yillarda Chimkent davlat madaniyat instituti kafedra mudiri;

• 1973-yildan 2020-yilgacha Al-Farobiy nomidagi Qozoq davlat universitetida ishlagan. Qozoq davlat universiteti (hozirgi Al-Farobiy nomidagi Qozoq Milliy universiteti) tarix fakulteti dekani boʻlib, 90 yoshgacha dars bergan^[2].

Ulugʻ Vatan urushidagi davri

1943-yil fevral oyida kichik leytenant unvoni bilan olti oylik kursdan soʻng frontga ketgan^[2]^[3]. 1943-yil iyul oyida Uaxit Xamzinovich Kursk yaqinida boʻlib, mudofaa tayyorgarligini boshlaydi. Bu urushda vzvod komandirining yordamchisi boʻlgan. Uaxit Hamzinovich jang qilgan diviziyaga Ivan Stepanovich Konev boshchilik qilgan. Xarkov uchun boʻlgan jangda Uaxit Hamzinovich qoʻli va oyogʻidan yaralangan^[3]. Avvaliga dala kasalxonasiga joʻnatilgan, soʻngra Frunze, hozirgi Bishkek shahriga yoʻnaltirilgan. Tuzalib ketgandan keyin davlat komissiyasi uni harbiy xizmatga yaroqsiz deb topgan. Shundan soʻng uyiga qaytib kelgan^[3]. Gvardiya polkovnigi harbiy unvoniga ega boʻlib, Qizil Yulduz, I va II darajali Vatan urushi ordenlari, 15 ta medallar bilan taqdirlangan^[2].

Ilmiy, adabiy asarlari

700 dan ortiq ilmiy nashrlar, 30 dan ortiq monografiya, darsliklar muallifi. 20 dan ortiq fan nomzodi va doktorlarini tayyorlagan^[2].

• „Qoraqalpoq Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga 30 yil“ (1954).

• "Sovet davrida qoraqalpoqlarning sotsialistik madaniyati (1957).

• „1917—1940-yillarda Sovet Qoraqalpogʻistonining madaniyat tarixi ocherklari“ (1960).

• „XVIII—XIX asrlarda qozoq qabilalarining Xorazmning oʻtroq va yarim koʻchmanchi aholisi bilan munosabatlari masalasi“ (1964).

Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston filialidagi davri

Shalekenov Uaxit Xamzaevich 20 yilga yaqin Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston filialining „Arxeologiya va etnografiya“ sektoriga rahbarlik qildi, mutaxassislar bilan birgalikda arxeologik va etnologik ekspeditsiyalarda qatnashib, ilmiy tadqiqotlar olib boradi. Bu yillarda „Toʻxtau“ (Toʻqqala), „Meher shahri“, „Kuanish shahri“, „Myzdaxon majmuasi“, „Nozim Sulu maqbarasi“, „Sultanduzdogʻ“, „Qoraqumishon“, „Dauitatak“ va boshqa tarixiy-madaniy yodgorliklarni tadqiq etishda qatnashgan. Tolstov va Jdanko rahbarligida uzoq yillar Xorazm kompleks arxeologik-etnografik ekspeditsiyasida ishtirok etgan. Uning rahbarlk davrida Qoraqalpogʻistonda yashovchi koʻp millatli xalqlar etnografiyasini oʻrganish boʻyicha maxsus etnografik ekspeditsiyalar tashkil etildi, rejalashtirilgan hududlar boʻyicha maʼlumotlar yigʻilib, ilmiy hisobotlar Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston filiali kutubxonasi fondiga oʻtkazilgan. Olimning Qoraqalpoq Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasidagi mashaqqatli mehnati yuqori baholanib, 1984-yilda unga „Qoraqalpoq ASSRda xizmat koʻrsatgan fan arbobi“ faxriy unvoni berilgan^[2].

Qozoq davlat universitetidagi davri

1973-yildan Al-Farobiy nomidagi Qozoq davlat universiteti tarix fakulteti arxeologiya va etnografiya kafedrasi mudiri^[3] va shu fakultet dekani lavozimlariga tanlov asosida qabul qilingan. 1974-yilda Shalekenov Qozoq davlat universitetining arxeologik va etnografik ekspeditsiyasini tashkil etgan, har yili Jambul viloyati, Shu tumani joylashgan Aqtoʻbening ilk oʻrta asrlar manzilgohini arxeologik oʻrganishni amalga oshirgan. 1984-yilda „Qozogʻistonda xizmat koʻrsatgan taʼlim xodimi“ faxriy unvoni bilan taqdirlangan. 1999-yilda universitetning „Faxriy kafedra mudiri“ unvoni bilan taqdirlangan.

Oilasi

• Otasi Hamza Shalekenovich (1890—1942);

• Onasi Hafiza Shalekenova (1895—1937);

• Xotini Madis Kusanovna (filologiya fanlari nomzodi)^[2];

• Katta oʻgʻli Bolat Uaxitovich Shalekenov (tibbiyot fanlari doktori, professor);

• Kenja oʻgʻli Shalekenov Murat Uaxitovich (tarix fanlari doktori, professor).

Mukofot va unvonlari

Tarix fanlari doktori (1967);
Dotsent (1959);
Professor (1972);
Qozogʻiston Respublikasi Gumanitar fanlar akademiyasi akademigi (1997);
Qozogʻiston Respublikasi Milliy fanlar akademiyasining faxriy akademigi (2014);
Qizil yulduz ordeni;
I va II darajali Vatan urushi ordeni;
Lenin ordeni;
„Qoraqalpogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi“ (1984);
„Universitetning faxriy kafedra mudiri“ (2000);
Al-Farobiy nomidagi katta oltin medal sovrindori (2009);
Parasat ordeni (2014);
Xalqaro qozoq-turk universitetining faxriy professori;
Shu tumani „Faxriy fuqarosi“.

Manbalar

↑ Pamyat naroda
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 „Жизнь и судьба профессора Шалекенова“ (2014-yil 5-may).
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 „Ветеран и профессор Уахит Шалекенов: Когда разрывались бомбы, мы бежали вперед“ (2020-yil 7-may).

[1] Pamyat naroda

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 „Жизнь и судьба профессора Шалекенова“ (2014-yil 5-may).

[:1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 „Ветеран и профессор Уахит Шалекенов: Когда разрывались бомбы, мы бежали вперед“ (2020-yil 7-may).

[1]

[2]

[3]