Kontent qismiga oʻtish

Rossiyaning Ukrainaga bosqini paytidagi harbiy asirlar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Rossiyaning Ukrainaga boshlagan bosqini paytida ikkala tomon ham koʻplab harbiylarni asirga olishgan. 2022-yil davomida 30 dan ortiq harbiy asirlar almashinuvi amalga oshirildi, natijada,har ikki tomondan mingga yaqin asirlar oʻz vataniga qaytdi.

Ukrainaning hududlariga bostirib kirish paytida Rossiya ham ikki mingga yaqin ukrainalik tinch aholini asirga olgan[1].

Jeneva konvensiyasi Ukraina va Rossiyani mahbuslarga insoniy munosabatda boʻlishga majbur qiladi, biroq xalqaro gumanitar tashkilotlar mahbuslarga nisbatan yomon munosabatda boʻlish holatlarini har ikki tomonda ham qayd etgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya-Ukraina urushi 2014-yil fevralidan 2022-yil fevraligacha davom etganiga qaramay, hech bir tomon uni huquqiy nuqtai nazardan harbiy mojaro sifatida baholamagan. Natijada, asirga olingan harbiy askarlar harbiy asirlar taʼrifiga kirmagan. Harbiy asirlarni Minsk kelishuvlari doirasida almashish taxmin qilingan edi, ammo muzokaralar toʻxtab qoldi va mahbuslarning katta almashinuvi faqat bir marta – 2017-yil dekabr oyida boʻlib oʻtdi[2]. Natijada, asirga olinganlarning baʼzilari yillar davomida qamoqda saqlangan[3].

Inson huquqlari boʻyicha ommaviy axborot vositalari maʼlumotlariga koʻra, 2019-yil holatiga koʻra, birgina Ukrainaning bosib olingan hududlarida kamida 130 nafar harbiy va tinch aholi hibsga olingan. Ukraina va xalqaro inson huquqlari tashkilotlari ularni ushlab turishdagi ayanchli sharoitlarni, jumladan oddiy qulayliklar va tibbiy yordamning yoʻqligini taʼkidladilar[2]. 2020-yilgacha boʻlgan davrda nokombatantlar va kombatantlarga nisbatan zoʻravonlik va oʻldirish holatlari qayt etilgan. Rossiya tomonidan ishgʻol qilingan Donetsk viloyati hududida stalincha urush davri normalariga tayanilgan va oʻlim jazosigacha boʻlgan hukmlarni chiqargan harbiy tribunallar boʻlgan[4].

Harbiy asirlar soni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukraina maʼlumotlariga koʻra, 2023-yil noyabr holatiga koʻra, Rossiya qoʻlida 4337 ta asir borligi aniqlangan shundan 3574 tasi harbiy va 763 tasi tinch aholidir[5]. Inson huquqlari boʻyicha media tashabbusi 2022-yil avgust oyida Rossiya tomonidan 8-9 ming kishi, Ukraina bosh vazirining reintegratsiya masalalari boʻyicha oʻrinbosari Irina Vereshchuk – 2,5 ming kishi asirga olinganligi tahmin qilingan. Ikkala tahminlar ham harbiy xizmatchilarni, ham tinch aholini (ularning qoʻlga olinishi va almashinishi urush jinoyati boʻlgan) oʻz ichiga oladi[3][6][7].

Urushni oʻrganish instituti taʼkidlashicha, dastlab Rossiya Mudofaa vazirligi oʻzaro almashishni istamagan, biroq mamlakat rahbariyati tomonidan tasdiqlangan „telegram harbiy muxbirlari“ tomonidan tanqid qilinganidan keyin oʻz pozitsiyasini oʻzgartirgan. 2022-yilning fevralidan dekabrigacha 30 dan ortiq mahbuslar almashinuvi amalga oshirildi, har bir tomon 1000 dan ortiq mahbuslar almashinuvini amalga oshirildi[8][9]. Ommaviy axborot vositalariga quyidagi almashinuvlar maʼlum[10]:

Mahbuslar almashinuvi
Sana Almashinuv formati Tafsilotlar
1-mart 2022-yil[11] 5-1 To'liq miqyosli urush paytidagi birinchi almashinuv. Ukraina Rossiyaga 1 ta harbiy politsiyachini topshirdi, Rossiya Federatsiyasi esa besh nafar ukrainalik askarni qaytargan.
16-mart 2022-yil 9-1 Ukraina tomoni Rossiyaga 9 nafar harbiy xizmatchini topshirdi, Rossiya ilgari qo‘lga olingan Melitopol meri Ivana Fedorovni qaytargan[12].
24-mart 2022-yil 21-29 Harbiy asirlarning birinchi to'liq almashinuvi, 10 nafar rus va 10 nafar ukrainalik harbiy xizmatchilar, shuningdek, 11 nafar rus va 19 nafar ukrainalik tinch dengizchilar almashtirildi. Ozod qilingan ukrainalik askarlar orasida Zmeyniy orolini egallash paytida asirga olingan 13 nafar ukrainalik chegarachilardan biri Roman Gribov ham bor edi. Aynan u "Rossiya harbiy kemasi, do'zaxga bor" degan mashhur iboraning muallifi hisoblanadi[13].
1-aprel 2022-yil[14] 86
19-aprel 2022-yil 76 60 nafar harbiy askardan tashqari, Ukraina tomoni 16 nafar tinch aholini qaytargan[15].
28-aprel 2022-yil 45 33 nafar harbiy askardan tashqari, Ukraina tomoni 12 nafar tinch aholini qaytargan[16].
6-may 2022-yil 13-41 Ukraina 28 nafar askarni va 13 nafar tinch aholini qaytardi. Rossiya Avangard kemasining 11 ekipaj a’zosini qaytargan[17][18].
29-iyun 2022-yil 144-144
22-sentyabr 2022-yil 55-215 Rossiya 55 nafar harbiy xizmatchini va Vladimir Putinning choʻqintirgan otasi Viktor Medvedchuk ukrainalik oligarxni qabul qilindi. Ukraina 215 nafar harbiy xizmatchini, jumladan Milliy gvardiya “Azov polki ofitserlari, “Azovstal” himoyachilari va 10 nafar harbiy xizmatchini qaytardi[19][20].
11-oktyabr 2022-yil 32-32
13-oktyabr 2022-yil 20-20
17-oktyabr 2022-yil 110-108 Rossiya 110 nafar harbiy xizmatchini, shu jumladan 72 dengizchini qaytardi. Ukraina - 96 ayol askar va 12 tinch aholini qaytargan[21].
29-oktyabr 2022-yil 50-52 Ukraina 50 nafar harbiy xizmatchi va ikki fuqaroni qaytarib bergan[22].
3-noyabr 2022-yil 107-107 Ozod qilingan ukrainalik harbiylar orasida 74 nafar Azovstal himoyachisi ham bor edi[23].
11-noyabr 2022-yil 45-45
24-noyabr 2022-yil 50-50 Ukrainaning xabar berishicha, Mariupolda 19 nafar askar ozod qilingan[24].
1-dekabr 2022-yil 50-50 Ozod qilingan Ukraina harbiy xizmatchilarining bir qismi avvalroq Olenovkadagi koloniyada saqlanayotgan edi[25].
6-dekabr 2022-yil 60-60
31-dekabr 2022-yil[26] 82-140
8-yanvar 2023-yil[27] 50-50
4-fevral 2023-yil[28] 63-116
16-fevral 2023-yil[29] 101-101 Ukraina 101 kishini asirlikdan qaytardi - 100 harbiy va bir fuqaro. Ulardan 94 nafari Mariupolni, shu jumladan 63 nafari Azovstalni himoya qilgan edi.

Harbiy asirlarni saqlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jeneva konvensiyalari urushayotgan davlatlarni asirlarni hibsda saqlash, ularga nisbatan yomon muomaladan himoya qilish, tibbiy yordam, qarindoshlar bilan aloqa qilish va xalqaro gumanitar tashkilotlar bilan aloqa qilish imkoniyatini taʼminlashga majbur qiladi. Harbiy asirlar jangovar hududdan tashqarida xavfsiz lagerlarda saqlanishi kerak. Konvensiya qoidalari harbiy asirlarni barcha bosqichlarda himoya qiladi[30][31][32].

Rossiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jeneva konvensiyasi talablarini buzgan holatda, Rossiya Ukraina tomoniga mahbuslar va ularni ushlab turish joylari toʻgʻrisidagi yetarli maʼlumotlarni bermayapti va Xalqaro Qizil Xoch qoʻmitasi vakillarining tashrif buyurishiga ruxsat berishdan qochmoqda[6]. Gulagu.net manbalari, huquq faollari va mintaqaviy ommaviy axborot vositalarining xabar berishicha, qoʻlga olingan ukrainaliklar Zverevodagi IK-1 va Kamensk-Shaxtinskiydagi IK-12, Taganrogdagi 2-tergov izolyatori, 2-tergov izolyatorida saqlanmoqda. Harbiy asirlarni oddiy qamoqxonalar va tergov hibsxonalarida saqlash ham konvensiya talablarini buzish hisoblanadi[30].

BMT Inson huquqlari boʻyicha Oliy komissari boshqarmasi Rossiya BMT vakillariga ukrainalik mahbuslarni internirlash joylariga kirishga ruxsat bermaganini taʼkidladi. Sobiq harbiy asirlar bilan suhbatlarga asoslanib, tashkilot koʻplab inson huquqlarining buzilish holatlari, shuningdek jismoniy va ruhiy zoʻravonliklarni qayt etgan. BMTning xabariga koʻra, askarlar taslim boʻlgandan keyin kaltaklangan, qoʻllari bogʻlangan va koʻzlari yopishqoq lenta bilan uzoq vaqt davomida suvga yoki hojatxonaga kirmagan holda olib ketilgan. Asirlar internirlangan joyga yetib kelganida kamsitilgan, kaltaklangan va itlar bilan ovqatlantirilgan. Olenovka yaqinidagi koloniyada 8 kishining oʻlimi haqida 2022-yil aprel oyida maʼlumot olingan[31].

Rossiya asirligida boʻlgan ukrainalik askarlarga nisbatan internirlash joylarida qoʻpol munosabatda boʻlish va harbiy maʼlumot olish yoki ularni urush jinoyatlari haqida yolgʻon guvohlik berishga majburlash holatlari kuzatilgan. Qamoqxonalardagi zoʻravonliklar kaltaklash, pichoq va travmatik qurollar bilan yaralash, osib qoʻyish, kuyish, elektr toki bilan qiynoqqa solish va oʻlim jazosiga taqlid qilishdan iborat edi. Erkak mahbuslarga nisbatan jinsiy zoʻravonlik qoʻllangan, ayollar esa zoʻrlash bilan tahdid qilingan. Mahkumlar sanitariya-gigiyena sharoiti yomon, oziq-ovqat va ichimliklar cheklangan, qarindoshlari bilan aloqa qilishdan mahrum qilingan, tor kameralarda saqlangan[31].

Ukraina

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukrainada bir nechta qamoqxona lagerlari mavjud, jumladan bittasi jurnalistlar uchun ochiq, chunki mamlakat mahbuslarga munosabatda xalqaro gumanitar qonunlarga rioya qilishini koʻrsatishga harakat qilmoqda. Jurnalistlarning fikriga koʻra, Ukraina tomondan olingan rus askarlari qarindoshlariga qoʻngʻiroq qilishi, hatto televizor koʻrish imkoniyatiga ega[31][33].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari boʻyicha Oliy komissari boshqarmasi rossiyalik askarlarning taslim boʻlganidan keyin Ukraina tomondan qiynoqqa solish va kaltaklash holatlarini qayt etgan. Rus askarlari yuk mashinalari va mikroavtobuslardagi yomon evakuatsiya sharoitlaridan shikoyat qilganlar. Harbiy asirlarni qorovulxonalar yoki harbiy shtablarning yertoʻlalarida saqlash shuningdek, Dnepropetrovsk viloyatidagi koloniya va tergov hibsxonalarida kaltaklash holatlari qayd etilgan. Tashkilot Ukraina rasmiylari harbiy asirlarga nisbatan zoʻravonlik haqidagi daʼvolarni tekshirish uchun jinoiy ish ochgan[31].

Yordam

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2022-yil 16-sentabrda Ukraina Mudofaa vazirligining Bosh razvedka boshqarmasi rossiyalik harbiy xizmatchilarning xavfsiz taslim boʻlishiga yordam berish uchun moʻljallangan „Men yashashni xohlayman“ loyihasini ishga tushirdi. Tashabbus veb-sayti, chatbot va ishonch telefoni safarbarlik va taslim boʻlishdan qochish boʻyicha tavsiyalar beradi[34][35]. Rossiya hukumati ixtiyoriy taslim boʻlish uchun jazoni kuchaytirgandan soʻng (10 yilgacha qamoq jazosi), „Men yashashni xohlayman“ vakillari ixtiyoriy ravishda taslim boʻlganlarni jangda asirga olinganlar sifatida roʻyxatga olishni vaʼda qilishgan[36].

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „"Езжайте, муж вас догонит". Тысячи украинцев почти год находятся в плену без связи с миром. Как это возможно?“. BBC News Русская служба. 2023-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 20-yanvar.
  2. ↑ 2,0 2,1 Татьяна Катриченко. „Военнопленные и гражданские заложники Донбасса: в поисках эффективного механизма освобождения“ (мониторинг прав человека на востоке украины). 2021-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 Lily Hyde. „Russia’s long history of show trials in Ukraine“. Politico (2022-yil 11-iyul). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  4. ↑ Christopher Miller. „The Executioners Of Slovyansk“. RadioFreeEurope (2020-yil 23-iyul). 2022-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  5. ↑ Свобода, Радіо. „У Мінреінтеграції розповіли, скільки громадян України перебувають у російському полоні“ (uk). Радіо Свобода (2023-yil 17-noyabr). 2023-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 17-noyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 Михайло Штекель. „«Уже одно слово «жив» так много значит» – мать военнопленного“. Донбас.Реалії (2022-yil 15-avgust). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  7. ↑ „Верещук рассказала, сколько украинцев остается в российском плену“. Слово i дiло (2022-yil 25-sentyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  8. ↑ Евгения Таганович. „"С момента полномасштабного вторжения РФ 1391 украинец вернулся домой". Все, что известно о пленных войны в Украине, рассказывают эксперты“. Настоящее время (2022-yil 10-dekabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  9. ↑ „Россия и Украина обменялись пленными в формате "60 на 60"“. Радио Свобода (2022-yil 6-dekabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  10. ↑ „Случаи обменов пленными после начала специальной военной операции на Украине“. ТАСС (2022-yil 3-noyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  11. ↑ „Ukraine, Russia Exchange Prisoners For First Time Since Invasion, Ukrainian Military Officer Says“. 2022-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  12. ↑ „Всех на всех. Как Россия и Украина обменивались военнопленными“. Толк (2022-yil 16-noyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  13. ↑ „Ukraine announces first proper POWs exchange with Russia“. Interfax (2022-yil 24-mart). 2022-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  14. ↑ „Some 86 Ukrainian servicemen released under exchange with Russia - President's Office dpty head“. 2022-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  15. ↑ „Украина и Россия провели пятый обмен пленными“. Reformation (2022-yil 19-aprel). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  16. ↑ „Ukraine welcomes back 33 soldiers and 12 civilians in prisoner exchange with Russia“. Reuters (2022-yil 28-aprel). 2023-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  17. ↑ „Vereschuk: Another exchange of prisoners takes place, 28 servicemen, 13 civilians return home“. Interfax-Ukraine. 2023-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  18. ↑ „Eleven sailors return to Russia from Ukraine, human rights ombudsperson says“. TASS. 2023-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  19. ↑ Святослав Хоменко, Елизавета Фохт. „Украина обменяла Медведчука и 55 россиян на 215 своих пленных, в том числе пять командиров с "Азовстали"“. BBC (2022-yil 22-sentyabr). 2022-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  20. ↑ „Обмен пленных на Медведчука расколол российских патриотов — Новые Известия“. Новые известия (2022-yil 22-sentyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  21. ↑ „Большой обмен. Из российского плена в Украину вернулись 108 женщин“. BBC (2022-yil 17-oktyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  22. ↑ „Россия и Украина провели очередной обмен пленными“. Радио Свобода (2022-yil 29-oktyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  23. ↑ „Россия и Украина снова провели обмен пленными“. Наша Нiва (2022-yil 3-noyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  24. ↑ Bahtiyar Abdülkerimov, Dmitri Chirciu, Abdulrahman Yusupov. „Между Россией и Украиной произошел обмен военнопленными“. Anadolu Agency (2022-yil 24-noyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  25. ↑ „Украина вернула еще 50 защитников – четвертый обмен с Россией за две недели“. Украинская правда (2022-yil 1-dekabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  26. ↑ „Russia and Ukraine free 200 captured troops in New Year prisoner swop | The Straits Times“. www.straitstimes.com (2023-yil 1-yanvar). 2023-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-aprel.
  27. ↑ „Russia and Ukraine Exchange 50 Soldiers Each in Prison Release Deal“. 2023-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-iyul.
  28. ↑ „63 Russian and 116 Ukrainian soldiers returned in prisoner exchange“. Meduza. 2023-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-aprel.
  29. ↑ Kim, Victoria. „Ukraine and Russia swap 202 prisoners, including soldiers who defended Mariupol.“. The New York Times (2023-yil 17-fevral). 2023-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-fevral.
  30. ↑ 30,0 30,1 Андрей Красно. „"Концлагеря для военнопленных"? Как содержатся украинские солдаты на юге России“. Кавказ.Реалии (2022-yil 6-iyun). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Матильда Богнер. „Украина/Россия: военнопленные“. Управление верховного комиссара по правам человека ООН (2022-yil 15-noyabr). 2023-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  32. ↑ Alexander Gillespie. „As Russia and Ukraine trade blame for prisoner-of-war deaths, what becomes of the Geneva Convention?“. The Conversation (2022-yil 2-avgust). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  33. ↑ Андрей Позняков. „Киев показал западным журналистам лагерь для военнопленных“. Euronews. (2022-yil 26-oktyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  34. ↑ Лиза Чекурда. „"Звонят и мобилизованные". Проект "Хочу жить" рассказывает, как российским военным сдаться в плен в Украине“. LRT.lt (2022-yil 11-oktyabr). 2022-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  35. ↑ „В России заблокирован сайт "Хочу жить" с инструкциями по сдаче в плен“. Радио Свобода (2022-yil 17-oktyabr). 2022-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  36. ↑ Андрей Кузаков. „"Можно меня сразу взять в плен, чтобы я не воевал вообще?" Эксклюзив: как российские военные сдаются в плен украинцам“. Настоящее время (2022-yil 4-oktyabr). 2022-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rossiyaning_Ukrainaga_bosqini_paytidagi_harbiy_asirlar&oldid=5192065" dan olindi