Kontent qismiga oʻtish

Rossiya-Ukraina urushi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rossiya-Ukraina urushi

Harbiy harakatlar xaritasi h. v.
__. — Ukraina tomonidan nazorat qilinadigan hududlar
__. — 2022-yil 24-fevralgacha Rossiya, DXR va LXR tomonidan bosib olingan Ukraina hududlari
__. — 2022-yil 24-fevraldan keyin Rossiya, DXR yoki LXR tomonidan nazorat oʻrnatilgan Ukraina hududlari
__. — deokkupatsiya qilingan Ukraina hududlari
← — Rossiya, DXR va LXR qoʻshinlarining oldinga siljish yoʻnalishi

→ — Ukraina qoʻshinlarining oldinga siljish yoʻnalishi

Sanalar 2014-yil 20-fevral — h. v.
Urush yeri Ukraina, chegara hududlari, Rossiya
Sabab Ukrainaning Yevropa va Yevroatlantika integratsiyasiga intilishi, Rossiya reaksion siyosati
Holati faol
Raqiblar
Qoʻmondonlar
*  Rossiya Vladimir Putin

 Donetsk Xalq Respublikasi Aleksandr Zaxarchenko † (2018-yil 31-avgustgacha)
 Donetsk Xalq Respublikasi Aleksandr Boroday (2014-yil 7-avgustgacha)

*  Ukraina Aleksandr Turchinov (2014-yil fevral-iyun)
Yoʻqotishlar
* Rossiya, DXR, LXR: ~45 419 harbiy xizmatchi halok boʻldi[1][2] (2014-yil 20-fevraldan 2024-yil 8-yanvargacha bo‘lgan davrda tasdiqlangan yo‘qotishlar)

5300 dan ortiq mahbus[3][4][5][6]
100 dan ortiq tank[7] (2016-yil fevral holatiga ko'ra)
~58 tinch aholi halok boʻldi[8] (2023-yil iyun holatiga koʻra)
1,5-2 ming piyoda jangovar mashinalari[9] (2016-yil may holatiga koʻra)

 * Ukraina: ~28 990 kishi oʻldirilgan[10][11] (2014-yil 18-martdan 2023-yil 14-noyabrgacha boʻlgan „Ukraina uchun halok boʻlganlar xotirasi kitobi“ ning maʼlumotlari bilan tasdiqlangan)

9700-10700 yarador

  • 2768 mahbus[12][13][14]
  • Qrimni anneksiya qilish paytida Rossiya Federatsiyasiga 9268 kishi qochib oʻtgan[15]
  • 2576 zirhli transport vositalari (2016-yil oʻrtalarida).[16]
  • 38 dan ortiq vertolyotlar (2022-yil dekabr holatiga koʻra)[17]
  • 9 ta samolyot (2015-yil mart holatiga koʻra)[18][19]
  • ~15 ming tinch aholi halok boʻldi [20][21][22] (2023 yil dekabr holatiga koʻra)

Rossiya-Ukraina urushi[23] (ukraincha: російсько-українська війна) – bu Rossiya (va keyinchalik unga DPR va LPR qo'shildi) va Ukraina oʻrtasidagi urush. Rossiyaning Ukrainaga harbiy aralashuvi 2014-yilning fevral-mart oylarida Yevromaydondagi gʻalabadan soʻng, Rossiya Qrim (Ukraina viloyatlari - Qrim Muxtor Respublikasi va Sevastopol) ni bosib olib, anneksiya qilgach boshlangan. 2014-yil aprel oyida Donetsk va Lugansk viloyatlarida Ukrainaning yangi hukumatiga qarshi norozilik namoyishlari qurolli toʻqnashuv bosqichiga kiradi, bunda Rossiya oʻzini oʻzi eʼlon qilgan DXR va LXRni, shu jumladan toʻgʻridan-toʻgʻri harbiy aralashuv orqali qoʻllab-quvvatlaydi va nazorat qila boshlaydi[24]. 2022-yil 24-fevraldagi keng koʻlamli bosqingacha Donbassda harbiy amaliyotlar mahalliylashtiriladi.

OHCHR maʼlumotlariga koʻra, 2014–2021-yillarda Ukraina sharqidagi urush 4200 nafar ukrainalik harbiy, 5800 nafar Rossiya harbiysi va ularning Ukraina sharqidagi ishonchli qoʻshinlari hayotiga zomin boʻlgan (CSIS 2022-yilda keng koʻlamli bosqin boshlanishidan oldin 6-7 ming kishi oʻlganini taxmin qilmoqda[25][26]), shuningdek, har ikki tomondan 13 200–13 400 tinch aholi, 29 600–36 600 nafar harbiy va yaradorlar halok boʻlgan[27].

2021-yilning aprel oyidan boshlab Rossiya Ukraina bilan chegarasida qoʻshin toʻplay boshlagan, bu esa hujumga tayyorgarlik koʻrilayotganini bildirardi. Rossiya rahbariyati bir necha bor Ukraina hududiga bostirib kirishga tayyorgarlik koʻrayotganini rad etgan[28]. 2022-yil fevral oyida inqiroz keskinlashadi va vaziyatni hal qilish uchun diplomatik urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. 21-fevralda Rossiya oʻz nazorati ostidagi DXR va LXR mustaqilligini tan olgan[29], 22-fevralda oʻzlari nazorat qilgan hududga rasman qoʻshin kiritadi[30][31][32] va 24-fevralda Ukrainaga keng koʻlamli bostirib kirishni boshlaydi.

Xalqaro ommaviy axborot vositalari va turli mamlakatlardagi siyosatshunoslar mojaro davomida sodir boʻlayotgan voqealarni Rossiya va Ukraina oʻrtasidagi urush sifatida tasvirlashdi[33][34][35]. Rossiya 2022-yilning fevraligacha Donbassdagi muntazam qoʻshinlaridan foydalanishni qayta-qayta rad etgan va shu vaqtgacha Donbassdagi mojaro ichki xususiyatga ega ekanligini taʼkidlagan.

Reaksiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qrimning Rossiya tomonidan anneksiya qilinishiga munosabat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukraina javobi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ukraina Milliy xavfsizlik va mudofaa kengashi kotibi Aleksandr Turchinov Rossiyani Qrim parlamenti binosi va Qrim yarimorolidagi boshqa davlat idoralari egallab olinishini qo‘llab-quvvatlab, “mojaro qo‘zg‘atayotganlikda” aybladi. U Rossiyaning harbiy harakatlarini 2008-yilgi Rossiya-Gruziya urushiga qiyosladi, o‘shanda rus qo‘shinlari Gruziya Respublikasining bir qismini bosib olgan, Abxaziya va Janubiy Osetiyaning hokimlari Rossiya tomonidan qo‘llab-quvvatlangan, ma’muriyatlar nazorati ostida tashkil etilgan edi. U Putinni rus qoʻshinlarini Qrimdan olib chiqishga chaqirdi va Ukraina “oʻz hududini saqlab qolishini” va “mustaqilligini himoya qilishini” taʼkidladi. 1-mart kuni u “Harbiy intervensiya urushning boshlanishi va Ukraina va Rossiya oʻrtasidagi har qanday munosabatlarning tugashi boʻladi” deb ogohlantirdi. 1-mart kuni prezident vazifasini bajaruvchi Aleksandr Turchinov Ukraina Qurolli Kuchlarini toʻliq shay holatga keltirdi.

Vaqtinchalik bosib olingan hududlar va IDPS vazirligi 2016-yil 20-aprelda Ukraina hukumati tomonidan Rossiyaning 2014-yilgi harbiy aralashuvidan jabrlangan Donetsk, Lugansk va Qrim viloyatlarining bosib olingan qismlarini boshqarish uchun tashkil etilgan.

NATO va Qo'shma Shtatlar harbiy javob

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yilning 4-martida Qoʻshma Shtatlar Ukrainaga 1 milliard dollar yordam berishga vaʼda berdi.Rossiyaning harakatlari tarixan o'z ta'sir doirasidagi yaqin atrofdagi mamlakatlarda, xususan, Boltiqbo'yi va Moldovada keskinlikni kuchaytirdi. Ularning barchasida rus tilida so‘zlashuvchi aholi soni ko‘p bo‘lib, rus qo‘shinlari Moldovadan bo‘linib ketgan Pridnestrovye hududida joylashgan. Ba'zilar mudofaa qobiliyatini oshirish uchun resurslarni ajratdilar va ko'plari so'nggi yillarda qo'shilgan AQSh va Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkilotidan ko'proq yordam so'rashdi. Mojaro Sovet Ittifoqiga qarshi turish uchun yaratilgan, ammo so'nggi yillarda "ekspeditsiya missiyalari" uchun ko'proq resurslarni ajratgan NATOni "jonlantirdi".

Rossiya bilan ziddiyatdagi diplomatik yordamdan tashqari, AQSh 2010-yillarda Ukrainaga 1,5 milliard AQSh dollari miqdorida harbiy yordam berdi. 2018-yilda AQSh Kongressi Vakillar palatasi Ukraina Milliy gvardiyasining Azov batalyonini Amerika qo‘shinlari tomonidan har qanday tayyorgarlikdan o‘tkazishga to‘sqinlik qiluvchi qoidani qabul qildi. Oldingi yillarda, 2014 va 2017-yillar oralig'ida AQSh Vakillar palatasi Azovni qo'llab-quvvatlashni taqiqlovchi tuzatishlarni qabul qildi, ammo Pentagon bosimi tufayli tuzatishlar jimgina bekor qilindi[36].

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Defence Minister Says 5,937 Russian Soldiers Killed In Ukraine“. Associated Press. 2022-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-sentyabr.
  2. ↑ Статистика (Wayback Machine saytida 2023-08-12 sanasida arxivlangan) // Потерь.НЕТ
  3. ↑ „Ukraine holding 562 Russian prisoners of war“. 2022-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 30-aprel.
  4. ↑ „"Conflict-related civilian casualties in Ukraine" (PDF). OHCHR. 27 January 2022. Retrieved 27 January 2022.“. 2022-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-aprel.
  5. ↑ „Militants held in captivity 180 Ukrainian servicemen“. Ukraine News: Information portal newspaper "Young Bukovynets" (2015-yil 16-mart). 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-avgust.
  6. ↑ „Ukraine frees two prisoners — DPR ombudsman“ (2016-yil 12-avgust). 2016-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-avgust.
  7. ↑ The Military Balance 2016
  8. ↑ „Ukraine: civilian casualty update 19 June 2023“. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (2023-yil 5-iyun). Qaraldi: 2023-yil 30-iyun.
  9. ↑ „Стало відомо, скільки військової техніки Росія втратила на Донбасі. 27.05.2016, 22:03“. 2016-yil 28-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 27-may.
  10. ↑ Книга пам’яті загиблих
  11. ↑ „“Не менше 30 тисяч”: Книга пам’яті підрахувала загиблих українських воїнів з початку великої війни. ІНФОГРАФІКА“. Новинарня (4 грудня 2023). Qaraldi: 10 березня 2022.
  12. ↑ „Militants held in captivity 180 Ukrainian servicemen“. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 16-mart.
  13. ↑ Isaac Webb. „An Eye for an Eye: Ukraine's POW Problem“. The Moscow Times (2015-yil 22-aprel). 2015-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 25-aprel.
  14. ↑ „Donbas rebels still hold 300 Ukraine army servicemen and civilians prisoners“. zik.ua (2015-yil 2-may). 2020-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-aprel.
  15. ↑ Pike, John „Ukrainian Military Personnel“. www.globalsecurity.org. 2021-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-aprel.
  16. ↑ „В жертву "Оплотам": Почему тормозит модернизация Т-64“. www.depo.ua. 2021-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-aprel.
  17. ↑ „Міноборони приховує реальну кількість авіакатастроф в зоні АТО, — ексклюзив ZIKу. 15.02.2017, 13:17“. 2017-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-fevral.
  18. ↑ Pocock, Chris „Ukraine Has Lost 22 Aircraft to Rebel Forces“. ainonline.com (2014-yil 24-noyabr). 2022-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ „Втрати української військової техніки (інфографіка)“ (uk) (2015-yil 1-mart). 2021-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-mart.
  20. ↑ „Prosecutor: Over 10,000 Ukrainian civilians killed since Feb. 24, 2022“. The Kyiv Independent (2023-yil 2-avgust).
  21. ↑ ООН підрахувала кількість жертв бойових дій на Донбасі, починаючи з 2014 року
  22. ↑ „Война в Украине: число жертв среди мирного населения превысило 10 000 человек“. Новости ООН (2023-yil 6-dekabr). 2023-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
    „Украина: потери среди гражданских лиц“ (ru). Управление Верховного комиссара ООН по правам человека (2023-yil 8-oktyabr).
  23. ↑ Snyder, Timothy. The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books, 2018 — 197-bet. ISBN 978-0-525-57447-7. „Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.“  (Wayback Machine saytida 2023-10-16 sanasida arxivlangan); Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. ; Shevko, Demian; Khrul, Kristina „Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else“, . Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster, 2017 — 100-bet. ISBN 978-3-643-90825-4. 
  24. ↑ „Приговор по делу MH17: Россию ждут новые суды“. Deutsche Welle (2022-yil 18-noyabr). 2022-yil 9-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
  25. ↑ „Война в Украине: тяжелые бои под Бахмутом; США призывают Китай не поставлять оружие России - Новости на русском языке“ (ru-RU). BBC News Русская служба. — „По оценке CSIS, общие потери россиян в Украине убитыми и ранеными составляют 200-250 тысяч человек. Из них погибших – 60-70 тысяч, включая не только регулярные войска, но также наемников ЧВК “Вагнер”, сотрудников российских спецслужб и ополченцев самопровозглашенных ДНР и ЛНР.“. 2023-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-mart.
  26. ↑ Seth G. Jones, Riley McCabe, Alexander Palmer. Ukrainian Innovation in a War of Attrition(ingl.). — 2023-02-27. Архивировано 1 mart 2023 года.
  27. ↑ Taras Kuzio. Russian Nationalism and the Russian-Ukrainian War. Routledge, 2022-01-26. ISBN 978-1-000-53408-5. 
  28. ↑ Коваль И. „Путин врал, что войны с Украиной не будет. Хронология обмана президента РФ“ (ru). Deutsche Welle (2022-yil 24-fevral). 2022-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  29. ↑ „Владимир Путин подписал указ о признании ЛНР и ДНР“ (ru). РИА новости. 2022-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-fevral.
  30. ↑ „UK says: The Russian invasion of Ukraine has begun“ (en). Al Arabiya English (2022-yil 22-fevral). 2022-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-fevral.
  31. ↑ Taylor, Chloe „'Invasion of Ukraine has begun,' UK minister says, as Putin orders troops into breakaway regions“ (en). CNBC (2022-yil 22-fevral). 2022-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-fevral.
  32. ↑ Parekh, Marcus. „Russia-Ukraine latest news: Kremlin dismisses threat of sanctions, saying 'we are used to it'“ (en). The Telegraph (2022-yil 22-fevral). 2022-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-mart.
  33. ↑ Elizabeth A. Wood, William E. Pomeranz, E. Wayne Merry, Maxim Trudolyubov. Roots of Russia’s War in Ukraine. — Columbia University Press, 2015. — 144 pp.
  34. ↑ Mark Galeotti. Armies of Russia’s War in Ukraine. — Bloomsbury Publishing, 2019. — 64 pp.
  35. ↑ Paul D’Anieri. Ukraine and Russia: From Civilied Divorce to Uncivil War. — Cambridge University Press, 2019. — 282 p.
  36. ↑ https://thehill.com/policy/defense/380483-congress-bans-arms-to-controversial-ukrainian-militia-linked-to-neo-nazis/

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Wikimedia Commonsda Rossiya-Ukraina urushi mavzusiga oid fayllar bor. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rossiya-Ukraina_urushi&oldid=4356212" dan olindi