Qozog‘iston sporti

2007—2011-yillarda Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat dasturining birinchi vazifasi qonunchilik bazasini takomillashtirishdan iborat boʻlib, bu oʻz navbatida Qozogʻiston sporti rivojlanganlik darajasini koʻrsatadi.

Ommabop sport turlari

Futbol

Qozogʻistonda eng ommabop sport turlaridan biri bu futbol hisoblanadi. Sovet davrida Olma-Otaning „Qayrat“ klubi uzoq vaqt SSSR chempionati oliy ligasida oʻynadi. 1988-yilda Yevgeniy Yarovenko SSSR terma jamoasi tarkibida Olimpiya chempioni boʻldi. 1994-yilda Qozogʻiston futbol federatsiyasi FIFAning Osiyo Futbol Konfedereatsiyasiga qabul qilingan boʻlsa, 2001-yildan Qozogʻiston Yevropa zonasiga (UEFA) oʻtdi. 2007-yilda Qostanayning „Tobol“ klubi Intertoto kubogini qoʻlga kiritdi. 2011-yil 20-dekabr — Futzal boʻyicha Qozogʻiston terma jamoasi jahon chempionatiga saralash bosqichida soʻnggi oʻrinni egalladi^[1].

Shuningdek, Qozogʻistonda ayollar futboli rivojlanmoqda, ayollar oʻrtasidagi Qozogʻiston terma jamoasi futbolchisi Aida Gaystenova 2018-yilning 21-fevral kuni RFU oliy ligasida toʻp surayotgan Krasnoyarskning „Yenisey“ jamoasiga koʻchib oʻtdi. Ushbu transfer mamlakat ayollar futboli tarixidagi birinchi transfer hisoblanadi.

Boks

Eng mashhur sport turi — bu boks hisoblanadi. Ushbu Olimpiya musobaqasida qozogʻistonlik sportchilar eng yuqori natijalarni qoʻlga kiritib kelmoqda. Qaragʻanda charm qoʻlqop ustalari maktabi Sovet davridan beri anʼanaviy ravishda kuchli maktablardan biri sanaladi. Serik Jumangalievich Sapiev — Abay sport boks maktabi tarbiyalanuvchisi (Qaragʻanda viloyati). Natalya Rogozina, Gennadiy Golovkin, Vasiliy Jirov, bular mustaqil Qozogʻiston sharafini xalqaro maydonda hmoya qilgan qaragʻandalik sportchilardir.

Xokkey

Haqiqiy xokkey maktabi Oʻskemen hisoblanadi. Ust-Kamenogorskning „Torpedo“ safini uch karra jahon chempioni, Moskva „Spartak“ ida 7 yil oʻynagan, 1972-yilgi SSSR — Kanada va Kanada oʻrtasidagi afsonaviy oʻyinlar seriyasi ishtirokchisi Evgeniy Paladiev tark etdi. Boris Aleksandrov — TsSKA tarkibida SSSRning uch karra chempioni va Insbruk-1976 Olimpiya chempioni sanaladi. Xuddi shu „Torpedo“ klubi futbolchilaridan tashkil topgan Qozogʻiston milliy xokkey jamoasi 1998-yilda Naganoda boʻlib oʻtgan Olimpiadada AQSH, Shvetsiya va Belarus jamoalari bilan 5-8-oʻrinlarni boʻlishdi. 2002-yilda pavlodarlik Maksim Kuznetsov Detroyt Red Wings bilan Stenli kubogini qoʻlga kiritdi.

Qozogʻistonda basketbol

Velosport

Qozogʻistonda velosport mashhurligining asosiy „motori“ — taniqli qozogʻistonlik velosportchi Aleksandr Vinokurovning nufuzli ProTour poygalaridagi gʻalabasi va albatta, uning 2012-yilgi London Olimpiadasida oltin medali tarixda qolgan. Aleksandrning gʻalabalari Qozogʻistonda velosportning ommaviy xarakteriga kuchli turtki boʻldi. Aleksey Lutsenkoning 2012-yilgi jahon chempionatida 23 yoshgacha boʻlganlar toifasida erishgan gʻalabasi Qozogʻistonda velosport kelajagiga optimistik qarashga asos beradi.

2006-yilda eng yaxshi qozoq poygachisi Aleksandr Vinokurov va Bosh vazir Daniyal Axmetov tashabbusi bilan Qozogʻistonning eng yirik kompaniyalari homiyligida dunyodagi eng kuchli professional jamoalardan biri „Pro Team Astana“ tashkil etildi. 2008-yilda „Tur de Frans“ chempioni va gʻoliblari jamoada oʻynashdi: Alberto Kontador (Ispaniya), Andreas Klöden (Germaniya), Levi Leyfeymer (AQSh) va Asan Bazaev va Andrey Mizurov boshchiligidagi qozogʻistonlik velosipedchilarning jamoaning asosini tashkil etdilar.

Ogʻir atletika

Qozogʻistonda mashhur sport turlaridan biri ogʻir atletika hisoblanadi. Sovet davrida Anatoliy Xrapatiy dunyo eʼtirofiga sazovor boʻldi. Mustaqil Qozogʻistonda ogʻir atletika 2008-yilgi Olimpiadada qiziloʻrdalik Ilya Ilyin gʻalaba qozonganidan keyin ayniqsa mashhur boʻldi. Milliy terma jamoa jahon chempionatlari va Olimpiya oʻyinlarida ajoyib natijalarni koʻrsatmoqda.

2012-yilda Londonda boʻlib oʻtgan Olimpiadada qozogʻistonlik ogʻir atletikachilar 4 ta oltin medalni qoʻlga kiritdi: Ilya Ilyin, Svetlana Podobedova, Maya Maneza va Zulfiya Chinshanlo Qozogʻistonga oltin medal taqdim etdilar.

Yengil atletika

Qozogʻistonda yengil atletika boks yoki kurash kabi mashhur emas. Qozogʻistonlik sportchilar bir necha bor jahon chempionatlari va Olimpiya oʻyinlarida medallar qoʻlga kiritgan.

Yengil atletika boʻyicha yozgi jahon chempionati gʻoliblari:

Grigoriy Egorov — kumush (Shtutgart-1993, tayanib sakrash);
Olga Shishigina — kumush (Gyoteburg-1995, 100 m toʻsiqlar bilan yugurish);
Olga Shishigina — bronza (Edmonton-2001, 100 m toʻsiqlar bilan yugurish);
Dmitriy Karpov — bronza (Parij-2003 va Osaka-2007, dekatlon);
Olga Rypakova — kumush (Daegu-2011, uch hatlab sakrash).

Yengil atletika boʻyicha Olimpiya oʻyinlari sovrindorlari:

Olga Shishigina — oltin (Sidney-2000);
Dmitriy Karpov — bronza (Afina-2004);
Olga Rypakova — oltin (London-2012).

Alpinizm

Qozogʻiston Respublikasi oʻziga xos alpinizm resurslariga ega. Qozogʻistonning janubiy poytaxti Tyan-Shan togʻlarining shimoliy etagidagi Zayliy Olatau tizmasining etagida joylashgan. Alpinizm bilan shugʻullanish uchun juda qulay joy va muhit avjud.

Xontengri choʻqqisi (7010 m) MDHda eng baland choʻqqilarda 5-oʻrinda turadi. Uning shimoliy yon bagʻirlari Qozogʻistonda, janubi Qirgʻizistonga tegishli.

Qozogʻiston alpinizm maktabi SSSR davrida mashhur boʻlgan va hozirda MDHda yetakchi hisoblanadi. MDHning eng koʻzga koʻringan alpinistlari — Anatoliy Bukreev (18 marta koʻtarilish rekordi), Denis Urubko (MDHdan birinchi alpinist), Antonina Son (dunyo alpinistlari). Evgeniya Korjenevskayaning etti minglik choʻqqilarga birinchi muvaffaqiyatli koʻtarilishi (Pomir, 7 105 m). — Qozogʻiston vakillari sanaladi.

Respublikada alpinizmga boʻlgan qiziqish yuqori darajaga ega. Shunday qilib, 1995-yilda Qozogʻiston birinchi Prezidenti Nursulton Nazarboyevning oʻzi mamlakatning eng yaxshi alpinistlari bilan Zayliy Olataudagi Abay choʻqqisiga (4010 m) koʻtarildi va shaxsan oʻzi togʻga Qozogʻsiton bayrogʻini koʻtardi.

Qozogʻiston Alpinizm federatsiyasi (rais — taniqli alpinist Kazbek Valiev) 2010-yilda „Qozogʻiston jamoasi dunyoning barcha sakkiz mingliklari boʻyicha“ dasturini muvaffaqiyatli yakunladi.

2010-yillarda Qozogʻiston sporti

2010-yildan 2020-yilgacha Qozogʻistonda koʻplab yirik xalqaro sport musobaqalarini oʻtkaldi.

Qozogʻistondagi qishki Osiyo oʻyinlari

2011-yilning yanvar-fevral oylarida Nur-Sulton va Olmaota shaharlarida VII qishki Osiyo oʻyinlari boʻlib oʻtdi. Olmaota shahri 2006—yil 5-yanvarda Quvaytda tanlandi^[2], 2007—yil 29-oktyabrda tanlovning bir qismi Olmaotadan Nur-Sultonga koʻchirildi.

Qozogʻiston sportchilari qoʻlga kiritilgan oltin medallar soni boʻyicha Osiyo oʻyinlari rekordini oʻrnatib, umumjamoa hisobida birinchi oʻrinni egalladi (avvalgi rekord Yaponiya jamoasiga tegishli edi)^[3]. Qozogʻiston 2011-yilgi qishki Osiyo oʻyinlarida jami 32 ta oltin, 21 ta kumush va 17 ta bronza medalini qoʻlga kiritdi.

Osiyo oʻyinlari Olmaota shahri uchun yaxshi tajriba boʻldi va uning Qishki Olimpiya oʻyinlariga mezbonlik qilish huquqi uchun rejalashtirilgan arizasida kuchli dalil boʻldi^[4].

Qozogʻistonda armrestling boʻyicha jahon chempionati

2011-yilda Olma-Ota shahrida Baluan Sholak nomidagi sport va madaniyat saroyida armrestling boʻyicha 33-jahon chempionati boʻlib oʻtdi^[5].

Qozogʻistonda boks boʻyicha jahon chempionati

2013-yilda Olmaota shahrida boks boʻyicha XVII jahon chempionati boʻlib oʻtdi. Bu olimpiya sport turlaridan biri boʻyicha Qozogʻiston tarixidagi birinchi mezbonlik qilgan chempionat hisoblanadi.

Qozogʻistonda ogʻir atletika boʻyicha jahon chempionati

2014-yilda Ostona shahrida ogʻir atletika boʻyicha 81-jahon chempionati boʻlib oʻtdi^[6].

Qozogʻistonda dzyudo boʻyicha jahon chempionati

2015-yilda Ostona shahrida dzyudo boʻyicha 30-jahon chempionati boʻlib oʻtdi.

Qozogʻistonda boks boʻyicha ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati

2016-yilda Ostona shahrida boks boʻyicha ayollar oʻrtasidagi 9-jahon chempionati boʻlib oʻtdi.

Qozogʻistondagi qishki Universiada

2017-yilda Olma-Ota shahrida 28-Butunjahon qishki Universiadasini oʻtkazish toʻgʻrisidagi rasmiy qaror 2011-yil 29-noyabr kuni Bryusselda (Belgiya) boʻlib oʻtgan Xalqaro Universitet sporti federatsiyasi (FISU) ovoz berish jarayonida qabul qilindi^[7].

Qozogʻiston Olimpiya oʻyinlarida

Tarixi

Sovet davrida Qozogʻistonga birinchi Olimpiya medalini 1964-yilda Tokioda kumush medal sohibi boʻlgan sportchi Gusman Kosanov olib keldi.

Basketbolchi Aljan Jarmuxamedov 1972-yilda qozogʻistonlik birinchi Olimpiya chempioni boʻld.

1980-yil Moskvada kurashchilar Yaxshilik Ushkempirov va Shamil Serikov, yengil atletikachi Vladimir Muravyov va ogʻir atletikachi Viktor Mazin Olimpiya chempionlari boʻldi. Estafetani ogʻir atletikachi Anatoliy Xrapatiy, gimnastikachi Valeriy Liukin va futbolchi Yevgeniy Yarovenko — Seul 1988 Olimpiadasi chempioni oldi va Vladimir Muravyov 4X100 estafetasida ikkinchi Olimpiya oltin medalini qoʻlga kiritdi.

Mustaqillikka erishgandan soʻng, Qozogʻiston mustaqil ravishda Olimpiada oʻyinlarida qatnashdi va uning sportchilari doimo Olimpiya oʻyinlarida faol ishtirok etib kelmoqlarlar. 1996-yilda Atlantada kurashchi Yuriy Melnichenko, pentatlonchi Aleksandr Parygin va bokschi Vasiliy Jirov oltin medallarni qoʻlga kiritishdi. Bokschilar Bekzat Sattarxonov va Ermaxon Ibroimov, shuningdek, toʻsiqli yuguruvchi Olga Shishigina Sidney 2000 yozg Osiyo oʻyinlarida oltin medal taqdim etishdi. Bokschi Baxtiyar Artayev 2004-yil Afinada, 2008-yil Pekin oʻyinlarida bokschi Baxit Sarsekboyev Olimpiada chempioni boʻldi.

2010-yilgi Qishki Olimpiada oʻyinlarida, 12 yillik tanaffusdan soʻng, Elena Xrustaleva biatlon boʻyicha kumush medalni qoʻlga kiritdi (15 km masofaga individual poygada).

Londondagi yozgi Olimpiya oʻyinlarida Qozogʻiston sportchilari 3 oltin, bitta kumush va 5 bronza medalini qoʻlga kiritdi. Umumiy medallar hisobida Qozogʻiston 23-oʻrinni egalladi. Londonda oltin medalni: Aleksandr Vinokurov (velosport), Olga Rypakova (yengil atletika) va Serik Sapiyev (boks). Yagona kumush medalni bokschi Odilbek Niyozimbetov, bronza medalni Daniyal Gadjiev (yunon-rum kurashi), Guzel Manyurova, Akjurek Tanatarov (ikkalasi ham erkin kurash) hamda bokschilar Ivan Dychko, Marina Volnova qoʻlga kiritdi. Londonda Qozogʻiston sportchilari 4 ta jahon va 7 ta Olimpiya rekordini oʻrnatdi, bu koʻrsatkich boʻyicha AQSH (6;10), Xitoy (7;8), Rossiya (4;8) kabi olimpiya davlatlaridan keyin 4-oʻrinni egalladi.

2014-yilgi Qishki Olimpiada oʻyinlaridai Qozogʻiston Sochiga Qishki Olimpiada oʻyinlarida ishtirok etish tarixidagi eng kuchli delegatsiyani yubordi, ammo yakunda faqat bitta medal — bronza qolib ketdi. Unda figurali uchuvchi Denis Ten gʻolib chiqdi. Qozogʻiston terma jamoasining boshqa favoritlari — jahon chempioni Denis Kuzin, jahon chempionati bronza medali sohiblari Aleksey Poltoranin va Nikolay Chebotko Olimpiada medallariga ega boʻla olmadi.

Statistika

Qozogʻiston 4 ta yozgi va 4 ta qishki Olimpiya oʻyinlarida ishtirok etgan. 1988-yilgacha u SSSR terma jamoasi tarkibida boʻlgan. 1992-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida qozogʻistonlik sportchilar yagona jamoa tarkibiga kirgan.

Qozogʻiston Respublikasidan Olimpiya chempionlari

Artayev, Baxtiyar Karipullaevich
Balandin, Dmitriy Igorevich
Vajenina, Alla Ivanovna
Vinokurov, Aleksandr Nikolaevich
Yeleusinov, Daniyar Maratovich
Jirov, Vasiliy Valerievich
Ibraimov, Ermaxan Sagievich
Melnichenko, Yuriy Vasilevich
Parygin, Aleksandr Vladimirovich
Podobedova, Svetlana Nikolaevna
Rahimov, Nijot Ali oʻgʻli
Ripakova, Olga Sergeevna — Qozogʻistonning eng yaxshi sportchisi^[8]
Sapiev, Serik Jumangalievich
Sarsekbaev, Bakit Abdiraxmanovich
Sattarxonov, Bekzat Seilxanovich
Smirnov, Vladimir Mixaylovich
Shishigina, Olga Vasilevna

Taniqli sportchilar

Lyudmila Prokasheva eng muvaffaqiyatli qozoq konkida uchuvchisidir. 1998-yilgi Olimpiya oʻyinlarining bronza medali sovrindori.
Denis Ten qozogʻistonlik figurali uchish boʻyicha Olimpiada medalini qoʻlga kiritgan birinchi vakildir.
Jansaya Daniyarqizi Abdumalik — qozogʻistonlik shaxmatchi, ayollar oʻrtasida grossmeyster (2014-yil).
Aleksey Nikolaevich Sivokon — qozogʻistonlik pauerlifter, Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan, 20 karra jahon chempioni.
Goncharov Evgeniy Vladimirovich — qozogʻistonlik ogʻir atletikachi, 12 karra jahon chempioni, choynak koʻtarish boʻyicha Qozogʻiston Respublikasining 21 karra chempioni.
Antonina Son (1938-yilda tugʻilgan) — alpinizm boʻyicha SSSR faxriy sport ustasi. Alpinizm boʻyicha Qozogʻistonning koʻp karra chempioni. SSSR sport qoʻmitasining „Sport yutuqlari uchun“ katta oltin medali. 1972-yilda Qozogʻiston terma jamoasi aʼzosi (Galina Rojalskaya, Elvira Shataeva, Ilsiyar Muhamedova bilan birga) dunyodagi birinchi muvaffaqiyatli ayol choʻqqisiga Evgeniya Korjenevskaya (Pomir, 7105 m) koʻtarildi.

Sport telekanallari

QazSport — qozoqlarning birinchi sport telekanali hsoblanadi.

Sport saytlari

Sport portallari

sports.kz — Qozogʻiston sport portali
vesti.kz — vesti.kz sport va axborot portali.
alaman.kz — qozoq tilidagi sport portali.
sportinfo.kz — bu sport portali.
prosportkz.kz — Prosport gazetasining sport sayti.

Maʼlumot saytlarining sport boʻlimlari

nurastana.kz — Nur Astana gazetasi.
sport.gazeta.kz (Wayback Machine saytida 17-dekabr 2007-yil sanasida arxivlangan) — gazeta.kz portalining sport sayti.

Boshqa sport saytlari

kazsports.kz — Toʻliq vaqtli terma jamoalar va sport zaxiralari direksiyasi
kazacademsport.kz — Qozogʻiston sport va turizm akademiyasi.
APoker.kz — Qozogʻistondagi sport pokeri.
academy.kz — Qozogʻiston Respublikasi Xalqaro axborotlashtirish akademiyasi (MAIN).
confederation.kz — Jangovar sport turlari va kuchli sport turlari konfederatsiyasi portali

Sport majmualari

Medeo
Shimbuloq
Tabagan
Oq buloq
Xalqaro changʻidan sakrash majmuasi
Baluan Sholak nomidagi sport va madaniyat saroyi
Markaziy stadion. Olmaota
Astana Arena
Alau — Alau shahridagi yopiq konkida uchish stadioni. Ostona .
„Olatau“ changʻi va biatlon stadionlari majmuasi, Talgar tumani, Olmaota viloyati.
„Sariarqa“ velosport

Shuningdek

Qozogʻistonda erkin kurash
Qozogʻistonda shaxmat
Qozogʻiston Respublikasi Voleybol Federatsiyasi
Qozogʻiston Respublikasi yunon-rum, erkin va ayollar kurashi federatsiyasi
Qozogʻiston Respublikasi ogʻir atletika federatsiyasi
Qozogʻiston Respublikasi sport otish federatsiyasi
Qozogʻiston Respublikasi gandbol federatsiyasi

Manbalar

↑ „Сборная Казахстана по футзалу заняла последнее место в отборе на чемпионат мира“. 11-dekabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-dekabr 2011-yil.
↑ „Almaty is a Rightful Host of 2011 Asian Winter Games“. 19-yanvar 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-aprel 2010-yil.
↑ Aziada. Sbornaya Kazaxstana ustanovila rekord zimnix Aziad po kolichestvu zolotix medaley^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка
↑ „GamesBids.com — Almaty Considers 2018 Winter Games Bid“. 7-oktabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-aprel 2010-yil.
↑ „В Алматы проходит чемпионат мира по армрестлингу“. 7-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-yanvar 2012-yil.
↑ ChM po tyajeloy atletike 2014 goda proydet v Astane^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Алматы официально объявлен столицей 28-й зимней Универсиады 2017 года“. 18-yanvar 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-yanvar 2012-yil.
↑ „Рыпакову признали лучшей легкоатлеткой Казахстана: Главные новости, 8 января 2011“. 13-yanvar 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-yanvar 2011-yil.

[1] „Сборная Казахстана по футзалу заняла последнее место в отборе на чемпионат мира“. 11-dekabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-dekabr 2011-yil.

[2] „Almaty is a Rightful Host of 2011 Asian Winter Games“. 19-yanvar 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-aprel 2010-yil.

[3] Aziada. Sbornaya Kazaxstana ustanovila rekord zimnix Aziad po kolichestvu zolotix medaley^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка

[4] „GamesBids.com — Almaty Considers 2018 Winter Games Bid“. 7-oktabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-aprel 2010-yil.

[5] „В Алматы проходит чемпионат мира по армрестлингу“. 7-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-yanvar 2012-yil.

[6] ChM po tyajeloy atletike 2014 goda proydet v Astane^{[sayt ishlamaydi]}

[7] „Алматы официально объявлен столицей 28-й зимней Универсиады 2017 года“. 18-yanvar 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-yanvar 2012-yil.

[8] „Рыпакову признали лучшей легкоатлеткой Казахстана: Главные новости, 8 января 2011“. 13-yanvar 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-yanvar 2011-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]