Kontent qismiga oʻtish

Qoʻshnay

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qoʻshnay
Turi

Puflama musiqa cholgʻulari
Registri

Birinchi oktava „re“ notasidan ikkinchi oktava „si“ notasigacha
Oʻxshash asboblar

Nay, surnay, fleyta
Musiqachilar

Ahmadjon Umurzoqov, Quronboy Boboxonov, Ziyomiddin Shokirov, Matrasul Matyoqubov, Yoʻldosh Tojiyev, Saddin Saddinov, Mirsharif Mirbaratov, Olim Xudoyberganov, Ikrom Matanov
Qoʻshnay ijro etayotgan sozanda. (Turkiston general-gubernatorligi, 1872-yil)

Qoʻshnayoʻzbek, tojik va boshqa sharq xalqlarida tarqalgan, biriktirilgan ikki nayli, puflama tilchali cholgʻu asbobi[1].

Qoʻshnay puflama musiqa cholgʻulari guruhida kiradi. U Oʻzbekistonning Fargʻona vodiysi va Xorazm vohasida keng ommalashgan[2][3].

Qoʻshnay silindr shaklidagi naylarda iborat boʻlib, bir-biriga oʻzaro bogʻlangan ikkita bir xil gʻarov qamishdan ishlanadi va ular bir-biriga shoyi iplar bilan birlashtiriladi. Naychalarning uzunligi 250-300 mm, diametri 14-16 mm atrofida boʻladi. Puflash uchun uchining toʻsiq qismida tilcha ochiladi. Tilchalarning tebranayotgan qismlarini qisqartirish va uzaytirish uchun ipdan halqasi hamda uning pastida 7 ta baʼzan 8 ta barmoq teshikchasi mavjud. Tilchalar ip bilan xomut qilib yuqori va pastga sozlash uchun suriladigan qilib bogʻlangan boʻladi. Teshikchalarning uzunligi 6 mm, eni esa 3 mm boʻladi[2].

Diapazoni 1,5-2 oktavaga yaqin, birinchi oktava „re“ notasidan ikkinchi oktava „si“ notasigacha (baʼzan uchinchi oktava „do“ notasigacha) diatonik tovushqatorga ega[3].

Ijro etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshnayni ijro etish uchun chap qoʻlning 3 ta va oʻng qoʻlning 4 ta barmogʻi ishlatilib, unda boshqa damli cholgʻular kabi barmoqlarning uchi emas, balki ikkala naychalardagi parallel teshiklarni berkitish uchun barmoqlar tekis choʻzilgan holatda ijro etiladi[2]. Ikkinchi oktava tovushlari asosan nafas bosimi natijasida hosil qilinadi. Lab boshqaruvi yordamida xromatik tovushqatorni ijro qilish mumkin[3].

Qoʻshnay cholgʻusida maqom cholgʻu kuylarini ham yakka holda ijro etish mumkin[4]. Hozirda anʼanaviy cholgʻu ijrochiligida asosan Fargʻona-Toshkent va Xorazm vohalarida, shuningdek, xalq cholgʻulari orkestri tarkibida qoʻllanadi.

Oʻzbek ijrochilik amaliyotida qoʻshnay ijrochilari koʻp boʻlmagan. Lekin Fargʻonalik Ahmadjon Umurzoqov va uning shogirdi Xorazmlik Quronboy Boboxonov[5] hamda Ziyomiddin Shokirov kabi ijrochilar oʻtgan. Hozirda Matrasul Matyoqubov, Yoʻldosh Tojiyev, Saddin Saddinov, Mirsharif Mirbaratov, Olim Xudoyberganov, Ikrom Matanov va N.Roʻziyev kabi qoʻshnaychi sozandalar faoliyat koʻrsatadi[3].

  1. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964-bet. ISBN 978-9943-8834-4-4. 
  2. 2,0 2,1 2,2 Azatgul Tashmatova. Musiqiy cholgʻular muzeyi katalogi, Maʼmura Sodiqova, Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi "Fan" nashriyoti — 88-bet. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Saibjon Begmatov; Matrasul Matyoqubov. Oʻzbek anʼanaviy cholgʻulari, (Madaniyat, sanʼat akademik litsey va kollejlari uchun oʻquv qoʻllanma), Toshkent: "Yangi nashr" nashriyoti, 2008 — 72-bet. ISBN 978-9943-330-13-9. 
  4. Ibrohimov Oqilxon Akbarovich. Maqom asoslari, (Oʻquv qoʻllanma), Toshkent, 2018 — 159-bet. 
  5. Oʻzbekiston Milliy axborot agentligi. „Oʻlmas navolar kuychisi“ (20-iyul 2020-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.