Qirgʻizistondagi tillar
| Qirgʻizistondagi tillar | |
|---|---|
| Mamlakatlar | Qirgʻiziston |
| Rasmiylik holati | qirgʻiz tili |
| Til kodlari | |
Qirgʻiziston Markaziy Osiyodagi rasmiy til sifatida rus tiliga ega boʻlgan toʻrt sobiq Sovet respublikalaridan biridir. Qirgʻiz tili 1991-yilda rasmiy til sifatida qabul qilingan. Mamlakatdagi ruslar va boshqalarning bosimidan soʻng, 1997-yilda rus tili ham rasmiy til sifatida qabul qilinib, rasmiy ravishda ikki tilli davlatga aylandi.
Rasmiy tili
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qirgʻizistonda rasmiy va millatlararo til sifatida rus tili va qirgʻiz tilidan foydalaniladi.
Qirgʻiz tili qipchoq tillar guruhiga mansub turkiy til boʻlib, qozoq, qoraqalpoq va noʻgʻay-tatar tillari bilan chambarchas bogʻliq. XX asrgacha arab alifbosida yozilgan. Lotin yozuvi 1928-yilda joriy etilgan va qabul qilingan, keyinchalik Stalinning buyrugʻi bilan 1941-yilda kirill yozuviga almashtirilgan. Qoʻshni Qozog‘istonda amalga oshirilayotgan til islohoti natijasida Qirg‘iziston bir necha yildan keyin kirill yozuvidan foydalanadigan yagona turkiy tilli mustaqil davlat boʻladi[1].
2009-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra 4,1 million kishi qirgʻiz tilida ona tili yoki ikkinchi til sifatida, 2,5 million kishi esa rus tilida ona tili yoki ikkinchi til sifatida soʻzlashgan[2][3]. Rus tili eng koʻp soʻzlashuvchi ikkinchi til boʻlib, undan keyin qirgʻiz va oʻzbek tili turadi.
Rossiya televideniyesi Qirg'izistonda, ayniqsa rusiyzabon Bishkek shahri va Chuy viloyatida juda mashhur. Rossiya ommaviy axborot vositalari Qirgʻizistondagi jamoatchilik fikriga, ayniqsa, inson huquqlari va xalqaro siyosiy oʻzgarishlar kabi sohalarda katta taʼsir koʻrsatadi[4].
Koʻpgina biznes va siyosiy ishlar rus tilida olib boriladi. Rus tili oʻnlab yillar davomida Qirgʻiziston Sovet Sotsialistik Respublikasi hukumatining asosiy tili boʻlgan. Yaqin-yaqingacha qirgʻiz tili uyda soʻzlashuvchi til boʻlib qoldi va yigʻilishlar yoki boshqa tadbirlarda kamdan-kam ishlatilardi. Biroq bugungi kunda parlament yigʻilishlarining aksariyati qirgʻiz tilida oʻtkazilmoqda. Qirgʻiz tilini bilmaydiganlar uchun esa sinxron tarjima qilish imkoniyati mavjud. Biroq, mustaqillikka erishgandan soʻng Qirgʻizistonning koʻplab rusiyzabon aholisi mamlakatdan chiqib ketdi.
Taʼlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]2005-yilgi lola inqilobidan keyin 2007-yildagi taʼlim islohotlari qirgʻiz tili boʻlmagan maktablarda, rus tili esa rus tilidan boshqa tilda oʻtiladigan maktablarda majburiy fanga aylanishini talab qildi. Qirgʻizistonda oliy taʼlimda rus tilini mukammal bilish juda qimmatlidir.
Aholining tillar kesimidagi soʻzlashuvi koʻrsatkichi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Til | Ona tili boʻlganlar soni | Ikkinchi tili boʻlganlar soni | Umumiy soʻzlashuvchilar soni |
|---|---|---|---|
| Qirgʻiz tili | 3,830,556 | 271,187 | 4,121,743 |
| Rus tili | 482,243 | 2,109,393 | 2,591,636 |
| Oʻzbek tili | 772,561 | 97,753 | 870,314 |
| Ingliz tili | 28,416 | 28,416 | |
| Fransuz tili | 641 | 641 | |
| Boshqa tillar | 277,433 | 31,411 | 308,844 |
Aholining shahar va qishloqlar kesimidagi soʻzlashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bishkekda asosan qirgʻiz va rus tillarida gaplashiladi. Shaharlarda ham rus, ham qirgʻiz tillaridan foydalanishadi, shahar tashqarisida esa asosan qirgʻiz tilida gaplashiladi, lekin koʻpchilik rus tilini ham yaxshi biladi[5].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „'Only Kyrgyzstan in Central Asia insists on Cyrillic' — Tokayev - News of Kyrgyzstan, press and media“.
- ↑ „Перепись населения и жилищного фонда Кыргызской Республики (Population and Housing Census of the Kyrgyz Republic), 2009“. NSC of Kyrgyzstan. 2013-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-oktyabr.
- ↑ McDermott, Ashley (2019). "The Linguistic Landscape of Post-Soviet Bishkek". Region 8 (2): 227–256. ISSN 2166-4307. https://www.jstor.org/stable/26899266.
- ↑ „Major Russian TV Channel Sidelined in Kyrgyzstan - Jamestown“.
- ↑ Komlosi-Ferdinand, Flora; Ferdinand, Siarl (25 July 2016). "Vitality of the Kyrgyz Language in Bishkek". Ijors - International Journal of Russian Studies. https://www.academia.edu/27246121. Qaraldi: 4 August 2018.