Qayroqqum GES
| Qayroqqum GES | |
|---|---|
 | |
| Mamlakat |
 Tojikiston |
| Joylashuvi | Sugʻd viloyati Guliston shahri |
| Daryo | Sirdaryo |
| Kaskad | Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi |
| Egasi | "Barqi Tojik" OAXK |
| Maqomi | Amalda |
| Qurilishi boshlangan yil | 1951 |
| Agregatlar ishga tushgan yillar | 1956-1957 |
| Asosiy tavsifi | |
| Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi | 688 |
| Elektrostansiya turi | toʻgʻonli |
| Qisman kuchlanish | 15 |
| Elektr quvvati, MVt | 126 |
| Uskunalar tavsifi | |
| Turbinalar soni va rusumi | aylanma-qanotli (6×ПЛ-495-ВБ-500) |
| Turbinalardan chiqish, m³/s | 6×177 |
| Elektr generatorlar | ВТС-700/100-48 |
| Generatorlar quvvati , megavatt | 6×21 |
| Asosiy inshoot | |
| Toʻgʻon turi | tuproqli |
| Toʻgʻon balandligi, m | 28 |
| Toʻgʻon uzunligi, m | 1200 |
| Shlyuz | mavjud emas |
| Taqsimlovchi qurilma | 110 kV, 220 kV |
| Xarita | |
.png)
40.276°0′0″N 69.815°0′0″E / 40.27600°N 69.81500°E
Qayroqqum GES (tojikcha: Нерӯгоҳи барқи обии Қайроқум, НБО Қайроқум, ruscha: Кайраккумская ГЭС), sobiq "Xalqlar doʻstligi" GES – Tojikistonning Sugʻd viloyati Guliston shahrida (2015-yilgacha Qayroqqum, GES va suv ombor nomi shu shahar nomidan olingan), Sirdaryoda joylashgan gidroelektr stansiya. Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi tarkibiga kiradi, elektr energiya generatsiyasidan tashqari suvlari sugʻorishda muhim ahamiyat kasb etadi. Qayroqqum GES „Barqi Tojik“ OAXK davlat energetika kompaniyasiga tegishli.
Stansiya tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qayroqqum GES past bosimli toʻgʻon tipidagi daryo oqimida joylashgan gidroelektr stansiya boʻlib, GES binosi, suv oʻtkazgich inshootlariga ega. Oʻrnatilgan elektr quvvati – 126 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 688 mln kVt*soat. GES inshootlari tarkibi quyidagicha[1][2]:
- allyuvial tuproqli toʻgʻon, uzunligi 1200 m va maksimal balandligi 28 m;
- GES binosi, 130 m suv oʻtkazgichlari bilan birlashtirilgan. Suv oʻtkazgichlari gidroagregatlar ustida joylashgan boʻlib, kengligi 12 m boʻlgan oltita oraliqni oʻz ichiga oladi, tekis eshiklar bilan qoplangan. Suv oʻtkazgichlarning umumiy quvvati 3960 m³/s.
GES binosida har birining quvvati 21,0 MVt boʻlgan 6 ta vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. Gidroagregatlar 15 m hisoblangan bosimda ishlaydigan PL-495-VB-500 aylanma-qanotli turbinalar bilan jihozlangan. Turbinalar VTS-700/100-48 tipidagi generatorlarni harakatga keltiriladi. Gidroturbinalar „Tyajmash“ zavodida, generatorlar „Uralelektroapparat“ zavodida ishlab chiqarilgan. Generatorlardan elektr energiyasi 2 ta birfazali transformatorlarga, ulardan esa 110 kV va 220 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali energiya tizimiga uzatiladi[1][2].
Stansiyaning saqlovchi inshooti yirik Qayroqqum suv omborini hosil qiladi. Suv omborining maydoni yirik – 513 km², uzunligi 55 km, maksimal kengligi 20 km, oʻrtacha chuqurligi 8,1 m, maksimal chuqurligi 25m. Suv omborining umumiy sigʻimi 4 km³ va foydali hajmi 2,7 km³ bu oqimni kunlik tartibga solish imkonini beradi. Yillar davomida foydalanilishi natijasida suv omborida katta miqdorda choʻkindi toʻplangan, shuning uchun uning umumiy sigʻimi 3 km³ va foydali hajmi 2,3 km³ gacha qisqargan. Normal saqlanish darajasi dengiz sathidan (Boltiq balandliklar tizimi boʻyicha) 347 m, oʻlik hajmi 340,6 m ni tashkil qiladi[1][2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qayroqqum GES loyihalanishi 1940-yillarda, qurilishi 1951-yilda boshlangan. Stansiya gidroagregatlari 1956—1957-yillarda ishga tushirilgan.
GES energetik va sugʻorish maqsadlarida qurilgan, biroq qish mavsumida elektr energiya yetishmovchiligi ortida stansiya qish va bahorda energetik rejimda, yoz va kuzda sugʻorish rejimida ishlaydi. 2008-yil holatiga koʻra Qayroqqum GES Tojikistonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 7% ini generatsiya qiladi.
Stansiya uskunalari eskirgan, almashtirilishi va yangilanishi kerak. 2019-yil GE Renewable Energy kompaniyasi (AQSh) bilan 2023-yilgacha barcha gidroagregatlarni almashtirishni koʻzda tutuvchi shartnoma imzolangan edi. Ushbu oʻzgarishdan keyin har bir gidroagregatning quvvati 29 MVt ga, stasiyaning umumiy quvvati 174 MVt ga yetkaziladi[3]. 2023-yil sentyabr holatiga koʻra, Qayroqqumning 6 ta qoplon tipidagi gidroagregatlaridan birinchisini almashtirishni amalga oshirgan, toʻliq yangilanish 2025-yil oʻrtalariga qadar amalga oshiriladi[3].
Qayroqqum suv ombori suvlaridan Oʻzbekistonning Toshkent viloyati Bekobod tumani, Sirdaryo va Jizzax viloyatlari hamda Qozogʻiston Respublikasining ekin maydonlarini sugʻorishda foydalaniladi[4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Повышение устойчивости Кайраккумской ГЭС к изменениям климата“. ЕБРР. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Дементьева М.Е., Шайтанов А.М. Повышение эксплуатационной пригодности гидротехнических сооружений на примере Кайраккумской ГЭС (Таджикистан) // Вестник МГСУ. — Т. 12, вып. 10. — С. 1098—1106. Архивировано 10 aprel 2019 года.
- ↑ 3,0 3,1 „General Electric (GE) Upgrades Qairokkum Plant in Tajikistan“ (en). Yahoo! Finance. Yahoo! Finance (2023-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.
- ↑ „Qayroqqum suv omborining sig‘imi haqida ma'lumot berildi“. Kun.uz. Kun.uz (2021-yil 15-yanvar). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.