Qatada ibn Di'ama

Qatoda ibn Diyoma as-Sadusiy yoki Abu Xattob (arabcha: قتادة بن دعامة السدوسي) hijriy 117-yil (milodiy 735-yil)da vafot etgan boʻlib, Iroqning Basra shahrida yashagan hamda mufassir va muhaddis sifatida tanilgan.

Hayoti

Qatoda ibn Diyoma shimoliy arab qabilasi Banu Shaybondan boʻlgan Sadus urugʻidan edi^[1]. Uning hayoti haqida koʻp narsa maʼlum emas va u haqidagi dastlabki maʼlumotlar Ibn Saʼd tomonidan „Asosiy sinflar kitobi“da tuzilgan^[2]. U koʻr boʻlgan va oʻz hayoti uchun qadrli hisoblangan hadith, tafsir, arab sheʼriyati va nasl-nasab sohalaridagi bilimlarni oʻzlashtirishda bilimlariga tayangan. U bir necha yil al-Hasan al-Basrining shogirdi va hamrohi boʻlgan. al-Mizzī va al-Dhahabining ilmiy tarjimai hollarida tilga olingan baʼzi maʼlumotlarga koʻra, Qatoda hijriy 117/735-yilda Vasitda vabodan vafot etgan.

Asarlari

Uning tafsir asarlari saqlanib qolmagan. Faqat uchta varaqdan iborat kichik bir parcha mavjud boʻlib, unda Qur’on oyatlarining bekor qilinishi haqida maʼlumot keltirilgan va 1177-yilda Iskandariyada yozuv oʻrganilgani haqidagi qayd mavjud. Bu parcha 1988-yilda nashr etilgan: Kitob an-nasix val-mansux / كتاب الناسخ والمنسوخ / Bekor qiluvchi va bekor qilinga^[3]. At-Tabariyda Qur’on tafsiridan olingan anʼana yoʻllarini koʻrsatadigan koʻplab parchalar mavjud^[4]. Uning Qur’on tafsiri ham, bekor qilish haqidagi ishi ham XV asrda maʼlum boʻlgan; Ibn Hajar al-'Asqaloniy ularni oʻzining „ilmiy ensiklopediya“sida, meros olish anʼanasiga ega boʻlgan asarlarning nomlari toʻplamida sanab oʻtadi^[5].
Kitob al-manosik (كتاب المناسك), Ziyorat marosimlari kitobi uning shogirdi Saʼid ibn Abi’Arub (773-yilda vafot etgan)^[6] anʼanasida boʻlib, birinchi marta 2000-yilda Bayrutda nashr etilgan^[7]. Asarda Qatodaning ziyorat marosim jihatlariga oid tushuntirishlari va ziyorat marosimlari, ularning mavqelari va al-Harom al-Makkiyning ahamiyatiga oid Qur’on oyatlari tafsirlari keltirilgan.

Manbalar

↑ The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Brill. Leiden. Bd. 9, S. 391
↑ Ibn Saad: Biography… (Eduard Sachau). Brill, Leiden 1918. Bd. VII. Theil II. S. 1–3. S. XXXIV (In German language)
↑ Ed. Ḥātim Ṣāliḥ aḍ-Ḍāmin. Beirut 1988. The statement by Fuat Sezgin (1967), pp. 20 and 24: „Apart from the above-mentioned K. an-Nāsiḫ wa-l-mansūḫ of QATĀDA, which we have received …“ is to be corrected. See ibid. P. 31
↑ Fuat Sezgin (1967), p. 32
↑ Heinrich Schützinger: The Kitāb al-Mu'ǧam of Abū Bakr al-Ismā'īlī . Franz Steiner, Wiesbaden 1978. pp. 41-43; Treatises for the Customer of the East (AKM), volume XLIII, 3
↑ Fuat Sezgin (1967), pp. 91-92
↑ Ed. 'Āmir Ḥasan Ṣabrī. Dār al-baschā'ir al-islāmiyya.

[1] The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Brill. Leiden. Bd. 9, S. 391

[2] Ibn Saad: Biography… (Eduard Sachau). Brill, Leiden 1918. Bd. VII. Theil II. S. 1–3. S. XXXIV (In German language)

[3] Ed. Ḥātim Ṣāliḥ aḍ-Ḍāmin. Beirut 1988. The statement by Fuat Sezgin (1967), pp. 20 and 24: „Apart from the above-mentioned K. an-Nāsiḫ wa-l-mansūḫ of QATĀDA, which we have received …“ is to be corrected. See ibid. P. 31

[4] Fuat Sezgin (1967), p. 32

[5] Heinrich Schützinger: The Kitāb al-Mu'ǧam of Abū Bakr al-Ismā'īlī . Franz Steiner, Wiesbaden 1978. pp. 41-43; Treatises for the Customer of the East (AKM), volume XLIII, 3

[6] Fuat Sezgin (1967), pp. 91-92

[7] Ed. 'Āmir Ḥasan Ṣabrī. Dār al-baschā'ir al-islāmiyya.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]