Providence koʻzi (har narsani koʻruvchi koʻz)
Providence koʻzi (yoki Xudoning hamma narsani koʻruvchi koʻzi) koʻpincha uchburchak shakli ichida va yorugʻlik yoki shon-sharaf nurlari bilan oʻralgan koʻzni tasvirlaydigan ramzdir. Bu belgi ilohiy inoyatni ifodalash uchun moʻljallangan boʻlib, u orqali Xudo insoniyatni kuzatib turadi degan aqidaga asoslanadi[1][2][3]. Providence koʻzining mashxur namunasi Amerika Qoʻshma Shtatlarining bir dollarlik banknotida koʻrsatilgan Amerika Qoʻshma Shtatlari Buyuk muhrining orqa tomonida joylashgan tasviri hisoblanadi.
Hukumatlar va konfederatsiyalar tomonidan foydalanilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshma Shtatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1782-yilda Qoʻshma Shtatlar Buyuk muhrining orqa tomonida tasvirlangan ramziylikning bir qismi sifatida Providence koʻzi qabul qilindi. U birinchi marta Buyuk muhr elementi sifatida 1776-yilda uchta dizaynerdan tashkil topgan qoʻmitaning birinchi aʼzosi tomonidan taklif qilingan boʻlib, gʻoya badiiy maslahatchi Per Eugene du Simitierega[4] tegishli boʻlgan va oʻsha paytda odatiy ramzlardan biri hisoblangan[5].
Qoʻmita aʼzolari tomonidan, du Simitiere Ittifoqning oʻn uchta shtatlarining har biriga ramziy maʼno berish uchun koʻzni qalqonlarning ustida chizishga kelishildi. Oxir-oqibat tasdiqlanadigan muhr versiyasida Koʻz, oʻn uch pogʻonali tugallanmagan piramida ustida joylashgan holda tasvirlanadi(yana shtatlarni ramziy maʼnosi aks etadi, lekin ayni paytda mamlakatning kelajakdagi oʻsishi uchun potentsialini ham oʻz ichiga oladi). Bunday ramziylik Koʻzning tepasida paydo boʻladigan shior orqali tushuntiriladi, annuit cœptis, yaʼni „U (bizning) tashabbuslarimizni maʼqullaydi“ (yoki „maʼqulladi“)[6][7].
Buyuk muhrni loyihalashda qoʻllanganligi sababli, Koʻz boshqa Amerika muhrlari va logotiplarida tasvirlangan, masalan:
- Kolorado muhri
- Kenosha shahar muhri, Viskonsin
- DARPAning Axborotdan xabardorlik idorasi
AQSh valyutasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Providence koʻzi AQSh tarixi davomida valyutaning turli shakllarida ishlatilgan, jumladan:
- Amerika Qo'shma Shtatlarining bir dollarlik banknotasi Buyuk muhrning bir qismi sifatida
- Vermont mis tangalari
- 1783-yilgi Nova Constellatio naqshlari[8]
- 1783 va 1785-yillardagi Nova Constellatio mis tangalari[9]
- Baʼzi Immun Kolumbiya mojarolari[10]
Litva
[tahrir | manbasini tahrirlash]Providencening koʻzi bir nechta Litva belgilarida paydo boʻladi, jumladan:
- Alove gerbi
- Baysogala gerbi
- Kalvariya gerbi
- Plungė gerbi va bayrogʻi
- Shyaulyay gerbi va bayrogʻi
Boshqa mamlakatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Providencening koʻzi Belorussiyaning Braslaŭ va Polshaning Vilyamovitsa gerblarida tasvirlangan. Koʻz, shuningdek, Ekvator Konfederatsiyasi tomonidan qabul qilingan bayroq va gerbdan ham joy egallagan. Braziliyaning shimoli- sharqiy viloyatlarida qisqa vaqt davom etgan 1824-yilgi hududlar ajralishi bilan bogʻliq isyon jamoalari bayrogʻida ham Providence koʻzi tasviri bor. Buyuk Britaniyada bu ramz 1915-yilda yaratilgan gvardiya diviziyasining belgilarida uchraydi.
Estoniyada 50 krooni banknotda Koʻzni Kaina cherkovining quvur organi tasvirining bir qismi sifatida koʻrsatiladi. Xuddi shunday tarzda, (eski) 500 Ukraina grivnasi ham Koʻz koʻrinishini tasvirlaydi.
Koʻz Fransiya Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasining[5] asl nashriga kiritilgan. Xuddi shunday, ramz 1835-yildagi Serbiya Konstitutsiyasining birinchi sahifasida koʻrsatilgan.
Masonlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bugungi kunda Providence koʻzi koʻpincha masonlik bilan bogʻliq boʻlib, birinchi marta 1797-yilda Thomas Smith Webbning The Freemasonʼs Monitor (Mason monitori) nomli asarida standart mason ikonografiyasining bir qismi sifatida paydo boʻlgan[11][12].
Ushbu foydalanishda Xudoning hamma narsani koʻruvchi koʻzini ifodalovchi Providence koʻzi insoniyatning fikrlari va ishlari doimo Xudo tomonidan kuzatilishini eslatib turadi — u masonlikda Olamning Buyuk meʼmori deb ataladi. Odatda, Providencening mason koʻzi uning ostida yarim doira shaklidagi shon-sharaf beruvchi nularga ega va baʼzan uchburchak shakli ichida tasvirlanadi.
Ramz fitna nazariyotchilari orasida mashhur boʻlib, Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhridagi tugallanmagan piramida tepasida koʻrsatilgan Providencening koʻzi Amerika Qoʻshma Shtatlarining tashkil etilishidagi masonlikning taʼsirini koʻrsatadi. Biroq, Koʻzning umumiy masonlikdagi qoʻllanishi Buyuk muhr yaratilganidan keyin 14 yil oʻtgach sodir boʻlgan. Bundan tashqari, Buyuk muhr uchun turli dizayn qoʻmitalari aʼzolari orasidagi yagona mason Benjamin Franklin edi, uning bergan gʻoyalari muhr dizayni uchun qabul qilinmagan. Xuddi shunday, turli mason tashkilotlari Muhrning yaratilishiga aloqadorligini ochiqchasiga rad etishgan[13][14].
Dinda foydalanilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xristianlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koʻzning ilohiy providence tushunchasi bilan bogʻlanishi xristianlikda koʻp uchraydi. Uygʻonish davrining soʻnggi yillarida Yevropa ikonografiyasida uchburchak bilan oʻralgan Koʻz Masihiy Muqaddas Uch Birlikning ramzi hisoblanardi[15]. Providencening koʻzi keyinchalik Pontormoning 1525-yilda Emmausdagi kechki ovqat nomli suratida uchta yuzning tasviri yuqori qismiga chizilgan[5]. Koʻzning XVII asrdagi tasvirlarida u baʼzan bulutlar yoki quyosh nurlari bilan oʻralgan holda namoyish etilgan[16]. Uchburchakdagi Xudoning koʻzi hali ham cherkov meʼmorchiligida va xristian sanʼatida Uchbirlikni va Xudoning hamma joyda mavjudligini shuningdek ilohiy inʼomlarini ramziylashtirish uchun ishlatiladi.
Providence koʻzi, xususan, quyidagi Sharqiy pravoslav va katolik binolarida hamda boshqa diniy inshootlarda tasvirlangan:
- Qozon sobori, Sankt-Peterburg, Rossiya
- Salt-Lake ibodatxonasi, Salt-Lake shahri, Yuta
- Iyezuit cherkovi, Mannheim, Germaniya
- Shio-Mgvime monastiri, Mtsxeta, Gruziya
Turli xil foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Odatda koʻplab havola kontekstida videooʻyinlar, telekoʻrsatuvlar, filmlar, kitoblar va veb-saytlarda Koʻz tasvirlarini uchratish mumkin.
Universitet/kollej belgilari va tashkilotlarning logotiplari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bir nechta universitetlar va kollej birodarlik tashkilotlari oʻzlarining gerblarida, muhrlarida yoki nishonlarida Providence koʻzidan foydalanadilar, xususan:
- Delta Tau Delta, Bethany shahrida joylashgan, Gʻarbiy Virjiniya
- Phi Kappa Psi, Pensilvaniya shtatining Canonsburg shahrida joylashgan
- Phi Delta Theta, Oksfordda, Ogayo shtatida joylashgan.
- Delta Kappa Epsilon, Ann Arbor, Michigan shtatida joylashgan
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
-
Janubiy Afrikadagi Keyp-Golland darvozasidagi hamma narsani ko‘ruvchi ko‘z Stellenbosch -
DARPA Axborotdan xabardorlik bo‘yicha idorasining asl muhri -
Iskandar ustunining poydevor bezaklaridagi hamma narsani koʻruvchi koʻz -
Fransuz inqilobidan boshlab Inson huquqlari deklaratsiyasining (1789) yuqori qismidagihamma narsani ko‘ruvchi ko‘z -
Providence koʻzining nasroniy versiyasi, Uchbirlikni ifodalovchi uchburchakka urgʻu beradi. -
Kaliforniya, Ekklesiya togʻidagi ezoterik nasroniy ibodatxonasi pedimentidagi hamma narsani koʻruvchi koʻz -
Axen sobori darvozasidagi hamma narsani ko‘ruvchi ko‘z -
Argentinaning Salta shahridagi soborning tashqi koʻrinishidagi Providensning koʻzi -
Qurbonliklar qilish manzilgohi jihozlarida tasvirlangan Providensning koʻzi, hozirda Pala, Kerala, Hindistondagi muzeyda saqlanmoqda -
Wisconsin shtatidagi Fifild shahridagi Avliyo Frencis Assisi katolik cherkovidagi vitraj oynalarida tasvirlangan Providensning koʻzi -
Mykulychyn qishlogʻi yaqinidagi Gʻarbiy Ukrainada (Ukraina Karpatlarida) Xudoning koʻzi. Qadimgi ukrain lahjasida yozilgan toshdagi yozuv „Hammasi oʻtadi, lekin Xudoning koʻzi abadiy qoladi“ deb tarjima qilinadi. -
Kamienna Goradagi yahudiy qabristonidagi Providencening koʻzi -
Jauch oilasining gerbidagi Xudoning koʻzi (shiori: „Rabbim, menga maslahating bilan yoʻl koʻrsat“, Zabur 73) -
Hamma narsani koʻruvchi koʻz tasvirlangan xoch -
-
Providencening koʻzi Shimoliy Makedoniyaning Skopye shahridagi mason lojasi tomonidan chiqarilgan „Vistina -La Verite“ medalyonida tasvirlangan. -
.jpg)
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „The eye as a Christian symbol“. catholic-saints.com.
- ↑ „The Eye as a religious symbol“. Religiousfacts.com. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-dekabr.
- ↑ „Freemasonry and the All-seeing Eye“. Grand Lodge of British Columbia and Yukon.
- ↑ Bureau of Public Affairs. July 2003. „The Great Seal of the United States.“ Washington: U.S. Department of State Archive; See also „Great Seal.“ Bureau of Public Affairs. 2002. Both retrieved 6 June 2020.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Wilson, Matthew. „The Eye of Providence: The symbol with a secret meaning?“, BBC, 13 November 2020
- ↑ „Annuit Coeptis - History of Motto Above Great Seal's Eye of Providence“. greatseal.com.
- ↑ „Thirteen - America's Number On the Great Seal of the United States“. greatseal.com.
- ↑ Spurrier, Lianna. 7 November 2018. „Lost & Found: The Nova Constellatio Set“ (video, 5:40). YouTube.
- ↑ „Constellatio Nova Coppers - Introduction“. coins.nd.edu. Qaraldi: 2019-yil 9-avgust.
- ↑ „Immunis Columbia Copper (backdated) 1787: Introduction“. coins.nd.edu. Qaraldi: 2019-yil 9-avgust.
- ↑ Morris, S. Brent. 13 January 2010. „The Eye in the Pyramid.“ Short Talk Bulletin. Silver Spring, MD: Masonic Service Association. Retrieved 6 June 2020.
- ↑ Webb, Thomas Smith. [1791] 1821. The Freemasons Monitor or Illustrations of Masonry. Salem, MA: Cushing and Appleton. p. 66.
- ↑ „Anti-masonry Frequently Asked Questions“. Grand Lodge of British Columbia and Yukon.
- ↑ Barrett. „The "Masonic" One Dollar: Fact or Fiction?“. Pietre-Stones Review of Freemasonry.
- ↑ David Baker. „Optical connections: The all-seeing eye“. opticianonline.net (2020-yil 21-fevral). 2022-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-sentyabr.
- ↑ Potts, Albert M.. The World's Eye. University Press of Kentucky, 1982 — 68–78-bet. ISBN 978-0-8131-3130-6.
Vikiomborda Eye of Providence mavzusiga oid fayllar bor
