Nedim
.JPG)
Nedim (usmonli turkcha:نديم), (1681-yil 30-oktabr—1730) – eng mashhur Usmonli shoirlaridan birining taxallusi. U shon-shuhratga 1718—1730-yillardagi lolalar davri deb ataladigan Ahmad III davrida erishgan. U oʻzining bir oz dekadent, hatto bemaʼni sheʼriyati bilan mashhur boʻlgan, koʻpincha klassik formatlarning eng barqaror shakllarida, shuningdek, turku va qoʻshiqning xalq sheʼriy shakllarini saroyga olib kelgan[1][2].
Ishlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nedim hozirda Fuzuliy va Bokiy bilan birga Usmonli devoni sheʼriyati anʼanasidagi eng buyuk uch shoirdan biri sifatida koʻriladi. Biroq, yaqin vaqtgacha u shunday koʻrinishga ega boʻlmagan: oʻz davrida, masalan, reîs-i shâirân (رئيس شاعران) yoki „shoirlar rahbari“ unvoni Sulton Ahmad III tomonidan Nedimga berilmagan, balki hozirda nisbatan tushunarsiz asarlar yozgan shoir Usmonzoda Toib va boshqa bir qancha shoirlar oʻsha davrda Nedimdan ustun hisoblangan. Bu nisbiy tan olinmaslik Nedim ishining yangiligi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, ularning aksariyati oʻz davri uchun juda radikal boʻlgan.
Bayramlar, toʻylar, gʻalabalar vaqti, sunnatlar va shunga oʻxshash bayramlar uchun yozgan qasidalarida va vaqti-vaqti bilan yozib turiladigan sheʼrlarida Nedim baʼzi istisnolardan tashqari, juda anʼanaviy shoir sifatida sheʼrlar yozgan. U koʻplab arab va fors soʻzlaridan foydalangan. Lekin Nedim] oʻzining qoʻshiqlari va baʼzi gʻazallarida ham mazmun, ham til jihatidan yangilik qilingan.
Nedimning mazmun jihatidan eng katta yangiligi uning Istanbul shahrini ochiq ulugʻlashi edi. Buni, masalan, uning brohim Pashaʼa kasîde (Ibrohim Pashaʼa kasîde) nomli sheʼrida (beyit) ham koʻrish mumkin:
- بو شهر ستنبول كه بىمثل و بهادر
- بر سنگکه يكپاره عجم ملکی فداءدر
- Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl-ü behâdır
- Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır
- Ey bebaho va tengsiz Istanbul shahri!
- Toshlaringdan biri uchun butun Forsni qurbon qilaman![3]
Bundan tashqari, avvalgi shoirlar tomonidan qoʻllangan yuqori darajadagi mavhumlikdan farqli oʻlaroq, Nedim aniqlikni yaxshi koʻrardi va oʻz sheʼriyatining koʻp qismida Istanbulning oʻziga xos tumanlari va joylari, hattoki zamonaviy kiyim modasi haqida ham yozadi, masalan, quyidagi bir baytda shunday deyilgan:
- سرملى گوزلی گوزل يوزلی غزالان آگده
- زر کمرلى بلى خنجرلى جوانان آگده
- باخصوص آرادغم سرو خرامان آگده
- نيجه آقميا گوﯖل صو گبى سعدآباده
- Sürmeli gözlü güzel yüzlü gazâlân anda
- Zer kemerli beli hancerli cüvanan anda
- Bâ-husus aradığım serv-i hyramân anda
- Yaxshi akmaya koʻnül su gibi Saʼd-obâd’a[4]
- U yerda boʻyalgan koʻzli, yuzli jayronlar bor
- U yerda tilla kamarli, xanjarli yoshlar bor.
- Va, albatta, sevgimning chayqalayotgan sarv tani bor,
- Nega qalb suvdek Saʼdi-Obod tomon oqmasin?
Bu satrlar Nedimning til borasidagi asosiy yangiligini ham taʼkidlaydi; yaʼni ular nafaqat qoʻshiq – odatda turk xalq adabiyoti bilan bogʻliq boʻlgan va avvalgi devon shoirlari tomonidan juda kam qoʻllangan sheʼr uslubi – balki ular grammatika va ayniqsa, arabcha yoki turkiy lugʻatdan ham foydalanadilar. Forscha, oʻsha davr va undan oldingi devon sheʼriyatida koʻp uchramaydigan yana bir jihat.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Salzmann, Ariel (2000) „The Age of Tulips: Confluence and Conflict in Early Modern Consumer Culture (1550-1730)“ p. 90 In Quataert, Donald (ed.) (2000) Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire, 1550-1922: An Introduction Albany State University of New York Press, Albany, New York, pp. 83-106, ISBN 0-7914-4431-7
- ↑ Silay, Kemal (1994) Nedim and the Poetics of the Ottoman Court: Medieval Inheritance and the Need for Change Indiana University, Bloomington, Indiana, p. 72-74, ISBN 1-878318-09-8
- ↑ Mansel 80
- ↑ Gölpınarlı 357
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Andrews, Walter G. Usmonli lirik sheʼriyatida „Nedim“: Antologiya. pp. 253-255.ISBN 0-292-70472-0ISBN 0-292-70472-0.
- Golpinarli, Abdulbakiy; ed. Nedim Divani. Istanbul: İnkılâp va Aka Kitobevleri koll. Shti., 1972-yil.
- Qudret, Jevdet. Nedim.ISBN 975-10-2013-1ISBN 975-10-2013-1.
- Mansel, Filipp. Konstantinopol: Dunyo orzulari shahri, 1453-1924. London: Pingvin kitoblari, 1997-yil.
- Şentürk, Ahmet Atilla. „Nedîm“ in Osmanlı Şiiri Antolojisi. pp. 596-607.ISBN 975-08-0163-6ISBN 975-08-0163-6.