Kontent qismiga oʻtish

Nambi Narayanan

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Nambi Narayanan
Tavalludi 12-dekabr 1941-yil (1941-12-12) (82 yosh)
Nagercoil, Kanniyakumari District, Tamil Nadu[1]
Fuqaroligi  Hindiston
Kasbi muhandis
Mukofotlari Padma Bhushan

S. Nambi Narayanan (1941-yil 12-dekabrda tugʻilgan)[2] hind aerokosmik muhandisi, Hindiston kosmik tadqiqotlar tashkiloti (ISRO) uchun ishlagan va Vikas raketa dvigatelini ishlab chiqish orqali Hindiston kosmik dasturiga katta hissa qoʻshgan. U Hindiston ishga tushirgan birinchi PSLVda ishlatiladigan Vikas dvigateli uchun fransuzlardan texnologiya olgan jamoani boshqargan[3]. Hindiston kosmik tadqiqotlar tashkilotining (ISRO) yuqori mansabdor shaxsi sifatida u kriogenika boʻlimiga mas’ul edi[4]. U 2019-yil mart oyida Hindistonning uchinchi eng oliy fuqarolik mukofoti Padma Bhushan bilan taqdirlangan.

1994-yilda u josuslik ishiga yolgʻon aralashib, hibsga olingan va hibsda jismonan qiynoqqa solingan[5]. Unga qoʻyilgan ayblovlar 1996-yil aprel oyida Markaziy Tergov Byurosi (CBI) tomonidan rad etildi[6] va Hindiston Oliy sudi texnik sabablarga koʻra Kerala hukumatini tergovni davom ettirishdan toʻxtatdi[7]. 2018-yilda Oliy sud Dipak Misra orqali Narayananga 50 000 ₹ (70 000 AQSh dollari) tovon puli tayinladi. Kerala hukumati unga yana 1,3 ₹ (~ 183 000 AQSh dollari) berishga qaror qildi[8]. R Madhavan bosh rolni ijro etgan va rejissyorlik qilgan uning hayotiga asoslangan "Rocketry: The Nambi Effect " filmi 2022-yil iyul oyida chiqqan.

Erta va shaxsiy hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nambi Narayanan 1941-yil 12-dekabrda sobiq knyazlik Travankor shtatida (hozirgi Kanyakumari tumani) Nagerkoil shahrida tamil hindu oilasida[9] tug‘ilgan. U oʻqishni DVD Oliy oʻrta maktabida, Nagercoilda tugatgan[10][11]. U Maduraidagi Tiagarajar muhandislik kollejida mashinasozlik boʻyicha texnologiya bakalavriatini tamomlagan[12]. Nambinarayanan Madurayda oʻqishni davom ettirayotganda otasidan ayrilgan. Uning ikkita singlisi bor edi. Otasi vafot etishi bilan onasi kasal boʻlib qoldi. Nambi Meena Nambiga uylangan va ikki farzandi bor. Ularning o‘g‘li Shankar Nambi tadbirkor.  Ularning qizi Gita Arunan Bangalordagi Montessori maktabi oʻqituvchisi  va ISRO olimi, Mars orbital missiyasi direktori va Padma Shri mukofoti sovrindori Subbiah Arunan bilan turmush qurgan[13].

Karyera

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Madurayda mashinasozlik boʻyicha oʻqiganidan soʻng, Narayanan oʻz faoliyatini 1966-yilda ISROda Thumba Ekvatorial raketa uchirish stantsiyasida texnik yordamchi sifatida boshlagan [7]. U NASA stipendiyasini oldi va 1969-yilda Prinston universitetiga qabul qilindi. U professor Luidji Krokko qoʻl ostida kimyoviy raketalarni boshqarish boʻyicha magistrlik dasturini tamomlagan. Hindiston raketasi hali ham faqat qattiq yoqilgʻiga bogʻliq boʻlgan bir paytda u suyuq harakatda tajribaga ega boʻlgan Hindistonga qaytib keldi[14]. U oʻz kitobida Sarabxayni suyuq qoʻzgʻalish texnologiyasi boʻyicha oʻrgatishi kerakligini daʼvo qildi[2].

1974-yilda Societe Europeenne de Propulsion ISROdan 100 kishilik muhandislik ishi evaziga Viking dvigateli texnologiyasini oʻtkazishga rozi boʻldi. Ushbu transfer uchta jamoa tomonidan amalga oshirildi va Narayanan fransuz tilidan texnologiya olish ustida ishlagan ellik ikki muhandisdan iborat guruhni boshqardi. Boshqa ikkita jamoa Hindistonda apparatni mahalliylashtirish va Mahendragiridagi rivojlanish inshootlarini yaratish ustida ishladi. Vikas deb nomlangan birinchi dvigatel 1985-yilda muvaffaqiyatli sinovdan oʻtkazildi[3]. 1982-yilda hushyorlik kamerasining soʻrovi keyinroq toʻxtatildi. RB Sreekumar, Vikram Sarabhai kosmik markazida joylashgan Markaziy sanoat xavfsizligi kuchlari boʻlimining komendanti sifatida Narayanan tomonidan tenderlarni manipulyatsiya qilish haqidagi daʼvoni tekshirdi[7]. 1994-yilda u Kerala politsiyasi tomonidan hibsga olinishidan bir oy oldin oʻz ixtiyori bilan isteʼfoga chiqish toʻgʻrisida ariza bergan[7].

2019-yil 26-yanvarda u Vikas raketa dvigatelini ishlab chiqqani uchun Hindiston hukumati tomonidan Padma Bhushan mukofoti bilan taqdirlandi.

Soxta josuslik ayblovlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1994-yil 30-noyabrda Narayanan Kerala politsiyasi va razvedka byurosi xodimlaridan iborat guruh tomonidan josuslikda gumon qilinayotgan tergov doirasida hibsga olindi, u hamkasbining u va Narayanan raketa rasmlari va hujjatlarini oʻtkazish uchun pul olgani haqidagi videotasvirga koʻra josuslikda gumon qilingan ikki maldivlik ayol Mariam Rashida va Fauziyya Hassanga dvigatellar topshirildi. 1994 -yil dekabr oyida ishning Markaziy Tergov Byurosiga (CBI) topshirilishi ommaviy axborot vositalarida va Keraladagi muxolif partiyalar tomonidan tanqid qilindi[7].

Narayanan 50 kun qamoqda oʻtirdi. Uning soʻzlariga koʻra, uni dastlab soʻroq qilgan Razvedka byurosi rasmiylari undan ISROning yuqori lavozimli xodimlariga nisbatan yolgʻon ayblovlar qoʻyishni xohlashgan. Uning soʻzlariga koʻra, IBning ikki amaldori undan uning boshligʻi va keyin Suyuq harakatlantiruvchi tizimlar markazi (LPSC) direktori AE Muthunayagamni ayblashini soʻragan. Uning so‘zlariga ko‘ra, u talabni bajarishdan bosh tortgach, yiqilib tushguncha qiynoqqa solingan va kasalxonaga yotqizilgan[15]. Uning soʻzlariga koʻra, uning ISROga qarshi asosiy shikoyati uni qoʻllab-quvvatlamaganligidir. Oʻsha paytda ISRO raisi boʻlgan K. Kasturirangan ISRO yuridik masalaga aralasha olmasligini aytdi.  U CBI direktori Vijaya Rama Rao uni 8-dekabrda (ish koʻchirilganidan toʻrt kun oʻtgach) qamoqda kutib olganini yozgan, u direktorga raketalar va dvigatellarning chizmalari maxfiy emasligini tushuntirganida, uning yozishicha, CBI direktori ish shu paytgacha qanday boʻlganiga hayron boʻlgan va yigʻilishda kechirim soʻragan. [7].

1996-yil aprel oyida Hindistonda 1996-yilgi umumiy saylov oldidan CBI yopilish toʻgʻrisidagi hisobotni taqdim etdi[16], unda hech qanday juslik yoʻqligini va gumonlanuvchilarning koʻrsatmalari qiynoqlar bilan majburlanganligini aytdi[7]. Tegishli ish boʻyicha oldingi qarorda, soʻroq videolarini koʻrgan Kerala Oliy sudi qiynoqlar haqidagi daʼvolarni rad etdi va CBI barcha koʻrsatmalarga amal qilmagani haqida tanqidiy izohlar berdi[7]. CBI yopilishi haqidagi hisobotdagi kamchiliklar, politsiya xodimi S. Vijayan tomonidan Kerala Oliy sudida eʼtiroz bildirilishi[16] va davom etayotgan siyosiy bosim ostida Kerala hukumati CBIga ishni tergov qilish uchun ilgari berilgan ruxsatni bekor qildi va Kerala politsiyasi uni yana qoʻlga oldi. Ammo 1998-yil aprel oyida Oliy sud sudyasi buni toʻxtatdi va „CBI hech qanday ish koʻrilmaganligini aniqladi“ va Kerala hukumatiga ayblanuvchilarning har biriga, shu jumladan Narayananga 1 lakh rupiy toʻlashni buyurdi[17]. 1999-yil-sentabr oyida Inson huquqlari boʻyicha Milliy komissiya (NHRC) Kerala hukumatiga qarshi qatʼiy choralar koʻrdi, chunki u va uning oilasi jismoniy va ruhiy qiynoqlarga duchor boʻlgan Narayananning kosmik tadqiqotlardagi taniqli karyerasiga putur yetkazdi. Ularga qarshi ayblovlar olib tashlanganidan soʻng, ikki olim, Sasikumar va Narayanan Tiruvananthapuramdan koʻchirildi[18].

2001-yilda NHRC Kerala hukumatiga unga 1 trln ₹ tovon puli toʻlashni buyurdi[19]. 2001-yilda nafaqaga chiqqan. Kerala Oliy sudi 2012-yil sentabrida Hindiston NHRC apellyatsiyasi asosida Nambi Narayananga 10 lakh rupiy kompensatsiya to‘lashni buyurdi.

Narendra Modi va Narayanan oʻrtasidagi Tiruvananthapuramda boʻlib oʻtgan uchrashuvdan soʻng[20] Bharatiya Janata partiyasi (BJP) 2014-yilgi Hindistondagi umumiy saylov kampaniyasida ishni va Narayananning davolanishini, ayniqsa Sreekumar tomonidan koʻrib chiqildi[21].

2018-yil 14-sentabr kuni Oliy sud Narayananning „dahshatli“ hibsga olinishi va qiynoqqa solinganini tekshirish uchun hay’at tayinladi: bosh sudya Dipak Misra boshchiligidagi uch hakamli sudya ham janob Narayanan Rs. Bu yillar davomida u azoblagan „ruhiy shafqatsizlik“ uchun tovon sifatida 50 lakh toʻladi[22]. Oʻsha oyda Narayananning nomi oʻsha paytda BJP parlament aʼzosi boʻlgan Rajeev Chandrasekhar tomonidan Padma mukofotlariga tavsiya etilgan[23]. 2019-yil yanvar oyida Modi „uning hukumati Nambi Narayananga Padma Bhushan mukofotini berish sharaf ekanligini“ aytdi[24]. Bu ish va Padma mukofoti BJPning 2019-yilgi Hindiston umumiy saylovi kampaniyasida aks ettirilgan[7], Modi Tiruvananthapuramdagi mitingda „Umid qilamanki, Kongress Keralaning oʻzi Nambi Narayanga nima qilganini bilasizmi?“ deb soʻradi[25].

Soʻnggi oʻzgarishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yilda Kerala hukumati Narayanan tomonidan qoʻzgʻatilgan ishni ₹1.3million ₹(US$160000) toʻlashga rozi boʻlish orqali hal qildi[26].

2021-yil 14-aprelda Hindiston Oliy sudi CBIga politsiya xodimlarining fitnaga aloqadorligini tekshirishni buyurdi[27]. Bir nechta jalb qilingan politsiya xodimlari Kerala shtatidagi turli sudlarga ariza berishdi, ularda 2004 va 2008-yillar oraligʻida Narayanan tomonidan tergovga jalb qilingan turli CBI xodimlariga erlarni oʻtkazish toʻgʻrisidagi bir nechta hujjatlar taqdim etildi[28]. Kerala Oliy sudi yer bitimlarini tekshirish boʻyicha daʼvolardan birini rad etdi[29]. Unda aytilishicha, hujjatlar yetarlicha dalil emas, ammo arizachilarga sotuvlar boʻyicha yaxshiroq yozuvlar bilan yangi ish qoʻzgʻatishlariga ruxsat bergan[30].

Prezident Kovind Shri S. Nambi Narayananga Padma Bhushanni sovgʻa qilmoqda

Mukofotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 2019-yil mart: Padma Bhushan, Hindistonning uchinchi eng yuqori fuqarolik mukofoti[31].

Ommaviy madaniyatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ormakalude Bhramanapadham : Nambi Narayananning tarjimai holi, Prajesh Sen ; Thrissur Current Books, 2017.
  • Ready To Fire: How India and I Survived the ISRO Spy Case, Nambi Narayanan, Arun Ram; Bloomsbury Hindiston, 2018-yil.

Filmlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 2020-yil oktabr oyida ssenariy muallifi, rejissyor R. Madxavan va Prajesh Sen hammuallifligidagi "Rocketry : The Nambi Effect " nomli biografik film eʼlon qilindi[32]. Filmning tizeri 2021-yil 1-aprelda, film esa 2022-yil 1-iyulda chiqdi[33].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Nambi Narayanan : R Madhavan’s ‘Rocketry: The Nambi Effect’ will explore the untold story of scientist Nambi Narayanan. Here’s what you need to know“. The Economic Times. 2022-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.
  2. ↑ 2,0 2,1 Narayanan, Nambi. Ready To Fire: How India and I Survived the ISRO Spy Case (en). Bloomsbury Publishing, 2018. ISBN 9789386826275. Qaraldi: 2018-yil 31-oktyabr. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Muthunayagam, A.E. From Fishing Hamlet to Red Planet: India's Space Journey (en) Rao: . Harper Collins, 10 December 2015 — 344-bet. ISBN 978-93-5177-690-1.  (Wayback Machine saytida 2017-09-09 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ „Nambi Narayanan sees U.S. hand in ISRO spy case“ (en-IN). The Hindu (2021-yil 6-avgust). Qaraldi: 2022-yil 22-mart.
  5. ↑ Scroll Staff. „'Rocketry – The Nambi Effect' teaser: Madhavan presents scientist Nambi Narayanan's story“. Scroll.in.
  6. ↑ Aravind, Indulekha. „Isro spy case: The scientist who came in from the cold“. The Economic Times (2018-yil 17-iyun). Qaraldi: 2019-yil 27-dekabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 MS. „Space Secrets: How the CBI killed India’s biggest espionage case“. Caravan (2020-yil 1-noyabr).(subscription required)
  8. ↑ „Former ISRO scientist Nambi Narayanan to get ₹1.3 crore“ (en-IN). The Hindu (2019-yil 26-dekabr). Qaraldi: 2019-yil 27-dekabr.
  9. ↑ „'Is It Sin To Be Hindu?', Nambi Narayanan Responds To Criticism Over His Religion In 'Rocketry'“.
  10. ↑ „Memories of a 'spy' who won - Framed scientist vindicated on milestone-eve“. www.telegraphindia.com.
  11. ↑ „How Nambi Narayanan was framed in a fake Spy Case?“. Taazakhabar News (2018-yil 17-sentyabr).
  12. ↑ „After 5 decades, TCE students come together for a reunion“. The Hindu (2014-yil 9-dekabr).
  13. ↑ Ram, Arun. „S Arunan: Man behind ISRO's Mars Orbiter Mission“. The Economic Times. Qaraldi: 2022-yil 9-iyul.
  14. ↑ Ittyipe, Minu. „A Gladiator in the Space-Ring“. Outlook (2017-yil 13-iyul). Qaraldi: 2018-yil 31-oktyabr.
  15. ↑ Sarin, Ritu. „Wrongly accused ISRO scientist seeks damages“. The Indian Express (1999-yil 3-yanvar). 2004-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 31-oktyabr.
  16. ↑ 16,0 16,1 Joshi. „ISRO spy scandal: IB, Kerala Police dispute CBI contention of bungling up the probe“ (en). India Today (1996-yil 31-avgust).
  17. ↑ Krishnakuar. „Requiem for a scandal“ (en). frontline.thehindu.com (1998-yil 8-may). Qaraldi: 2022-yil 1-iyul.
  18. ↑ „Cops Tortured Me“. Outlookindia.com. Qaraldi: 2012-yil 4-oktyabr.
  19. ↑ A shattered man now sits cool and detached.
  20. ↑ Radhakrishnan. „You made me a Modi admirer: Nambinarayanan“. India Today (2013-yil 15-noyabr).
  21. ↑ „BJP attacks Modi-baiter cop Sreekumar, rakes up ISRO spy case“. PTI (2013-yil 7-noyabr).
  22. ↑ Rajagopal, Krishnadas. „ISRO spy case victim wants justice“. The Hindu (2018-yil 14-sentyabr).
  23. ↑ Rakesh. „Former Kerala top cop puts BJP in spot over Padma for Nambi“. Telegraph (India) (2019-yil 26-yanvar).
  24. ↑ „"Patriotic ISRO Scientist Falsely Implicated": PM Modi On Nambi Narayanan“. NDTV.com.
  25. ↑ „'Can we forgive Cong for what they did to scientist Nambi Narayanan': Modi in Kerala“. The News Minute (2019-yil 19-aprel).
  26. ↑ „Nambi Narayanan gets ₹1.3 cr. additional compensation“. The Hindu. 2021-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-aprel.
  27. ↑ „ISRO Spy Case“. The New Indian Express (2021-yil 15-aprel). 2021-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-aprel.
  28. ↑ Cherukkad. „ISRO case getting murkier: Ex-cops allege Nambi Narayanan transferred acres of land to CBI officers“. Mathrubhumi (2021-yil 24-iyul).
  29. ↑ „ISRO case: Kerala HC dismisses plea claiming Nambi Narayanan influenced CBI probe by land deals“. PTI (2021-yil 15-noyabr).
  30. ↑ „Nambi Narayanan influenced CBI probe in ISRO spy case through land deals with agency officials: Kerala HC told“. PTI (2021-yil 10-noyabr).
  31. ↑ veb manba
  32. ↑ „R. Madhavan: 95 per cent of Indians don't know about Nambi Narayanan, which I think is a crime“ (2018-yil 1-noyabr).
  33. ↑ „Teaser of R Madhavan's 'Rocketry – The Nambi Effect' gets 10 million views in 24 hours!“. IMDb.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nambi_Narayanan&oldid=3852511" dan olindi