Kontent qismiga oʻtish

Mitxat Bulatov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mitxat Sagadatdinovich Bulatov
Tavalludi 18-aprel 1907
Rossiya imperiyasining bayrogʻi Rossiya imperiyasi Tobolsk guberniyasi Tobolsk uezdi
Vafoti 2004
Fuqaroligi SSSR bayrogʻi SSSR
Oʻzbekiston bayrogʻi Oʻzbekiston
Millati buxorolik-tatar
Sohasi meʼmorchilik
Ish joylari Toshkent, Samarqand
Taʼlimi Leningrad muhandislik qurilish institutini
Mashhur ishlari Paxtakor markaziy stadioni
Mukofotlari , „1941-1945 yillardagi Ulugʻ Vatan urushidagi jasoratli mehnati uchun“ medali, “Mustaqillik” ordeni
Turmush oʻrtogʻi Vera Andreyevna Levina

Mitxat Sagadatdinovich Bulatov (1907-yil 18-aprel, Tobolsk[1][2] – 2004) – meʼmor, tadqiqotchi. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan binokor (1970). Meʼmorlik doktori (1974). Leningrad muhandislik qurilish institutini bitirgan (1934). 1937-yil Toshkentga kelib, shahardagi koʻpgina maʼmuriy, turar joy binolarini loyihalashda qatnashgan. Toshkent shahri bosh meʼmori (1940—1964)[3]. Oʻzbekiston Meʼmorlar uyushmasi boshqaruvining raisi (1955—1964). 1964-yildan Hamza nomidagi Sanʼatshunoslik ilmiy tadqiqot institutida ilmiy xodim, zamonaviy meʼmorlik boʻlimi mudiri (1967—1991). Samarqand (1937—1938)[4], Fargʻona, Qoʻqon, Kogon, Yangi Urganch (1938—1939), Toshkent (1952—1954)ni[1] rekonstruksiya qilish bosh rejasi muallifi. SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining muxbir aʼzosi. 1992-yildan Xalqaro arxitektura akademiyasining faxriy aʼzosi[5][2].

Asosiy ishlari: „Paxtakor“ stadioni (1953—1957), „Toshkent“ mehmonxonasi (1955—1957), Samarqanddagi Navoiy va Jomiy haykali (1970, hamkorlikda), Samarqanddagi Ulugʻbek rasadxonasini qayta tiklash loyihasi (1981, A. Asanov bilan) va boshqalar.

Tarjimai holi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bulatovlar oilasi inqilobdan keyin bir muncha vaqt yashagan Tobolskdagi uy. Keyinchalik – 5-sonli bolalar bogʻchasi
Tobolskdagi Mitxat Bulatov oʻqigan 1-sonli maktab binosi
Toshkentdagi "Paxtakor" stadioni. 1956. Meʼmorlar M. S. Bulatov, L. G. Karash
"Toshkent" mehmonxonasi. 1958. Meʼmorlar M. S. Bulatov, L. G. Karash

1907-yil 18-aprelda Tobolskdan besh kilometr uzoqlikda joylashgan Tobolsk uezdi Buxoro volostining Bargar qishlogʻida (Isenevskiy yurtlari) buxorolik tatarlar oilasida tugʻilgan. Otasi Sagadatdin Muxamet Bulatov moʻyna savdosi boʻyicha mutaxassis va qishloq oqsoqoli boʻlgan, savdogarning kotibi boʻlib xizmat qilgan, keyinchalik u „Faxriy Buxorolik Sagadatdin Muhammad Bulatov“ savdo uyi boshqaruvini „I. M. Kalin va K.“ ga topshirgan. Onasi Muhibjamol Avazbaki qizi Beksheneva Tobolsk shahridagi katta badavlat oiladan chiqqan[2]. Inqilobdan keyin Bulatovlar oilasi Olimboy Atsykeyevich Tushakovning uyida (hozirgi Tobolskdagi 5-sonli bolalar bogʻchasida) yashagan. Olimboy bankrot boʻlganidan keyin uyni savdogar Muhammadsafar Chenboev sotib oldi. Mitxat Bulatovning xotiralariga koʻra, uning otasi murabbiy boʻlgan va buning uchun unga katta hovli kerak edi[6]. Tobolskdagi 1-sonli oʻrta maktabni tugatgan[6]. U tobolsklik rassom Panteleymon Petrovich Chukomin (1874-1938) bilan birga oʻqigan[6]. Tobolsk, Qozon va Leningradda tahsil olgan[2]. 1929-1934 yillarda Leningraddagi Leningrad kommunal qurilish muhandislari instituti (LIIKSe) arxitektura fakultetida oʻqigan[4][1][5].

Ijodiy faoliyatini 1934-yilda Moskvada jamoat va turar-joy binolari va shaharsozlik meʼmori sifatida boshlagan[1]. Moskvada u boʻlajak rafiqasi Vera Andreyevna Levina bilan uchrashdi. Vera asli moskvalik, Moskva shahar kengashining rejalashtirish boʻlimi xodimi, u bilan 69 yil turmush qurgan[7]. 1935-yilda turmush qurishdi[8]. Uning ota-onasi, Rogoj jamoasi vakillari, uni „musulmon tatar“ ga turmushga berishni xohlamadilar[2][8].

1937-yilda „Oʻzplanproyekt“ bilan kelishilgan holda Toshkentga rafiqasi bilan joʻnab ketdi. 1937—1938-yillarda rafiqasi bilan Samarqandning[8], 1938—1939-yillarda Fargʻona, Qoʻqon va Kogonning bosh rejasi ustida ishlagan[4].

1940—1962-yillarda Mitxat Bulatov Toshkent shahar ijroiya qoʻmitasining[5] bosh arxitektura-rejalashtirish boshqarmasida (GlavAPU)[1][3] bosh meʼmor boʻlib ishlagan. Mitxat Bulatovning 1944-yildagi loyihasiga koʻra, 1946-yilda Toshkentning Navoiy koʻchasida Chkalov zavodining turar-joy binosi qurilgan. Mitxat Bulatov va Leonid Karash loyihasi boʻyicha Toshkentning Navoiy koʻchasida shahar uy-joy boshqarmasi binosi qurilgan[9][10]. 1948-yilda Toshkentda Anhor kanali qirgʻogʻida turar joy binosi qurildi, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash[11][12][13] edi. 1951-yilda Toshkentda Lenin komsomoli nomidagi Markaziy madaniyat va istirohat bogʻi qurilgan, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash[11]. 1952—1954-yillarda Mitxat Bulatov Toshkentni rekonstruksiya qilish bosh rejasi muallifi edi[5]. 1953-yilda Xadra maydonida, Toshkent sirkining asosiy kirish eshigi roʻparasida meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash tomonidan loyihalashtirilgan favvora qurildi[14]. 1954—1956-yillarda Toshkentdagi Boʻzsuv arigʻi boʻyida "Paxtakor" stadioni qurilgan boʻlib, uning muallifi meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash edi[15][3].

1944—1945-yillarda Oʻzbekiston Meʼmorlar uyushmasi OʻzSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Arxitektura ishlari boshqarmasi topshirigʻiga koʻra respublika mehmonxonasi loyihasi boʻyicha yopiq tanlov oʻtkazdi va unda birinchi mukofot meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karashga berildi[16]. 1958-yilda Toshkentdagi Teatr maydonida „Toshkent“ mehmonxonasi (hozirgi „Lotte City Hotel Tashkent Palace“) ochildi, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash edi[15][17][18]. Mitxat Bulatov SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining muxbir aʼzoligiga qabul qilindi. 1949-yildan – KPSS aʼzosi. 1955—1964-yillarda Oʻzbekiston SSR meʼmorlar uyushmasi boshqaruvi raisi[4].

1964—1991-yillarda OʻzSSR Madaniyat vazirligi Sanʼatshunoslik institutida ishlagan[1][5]. 1965-yilda „Somoniylar maqbarasi va IX-X asrlarda Oʻrta Osiyoda meʼmorlik nazariyasi asoslari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan[19]. 1970-yilda Mitxat Bulatovga Oʻzbekiston SSRda xizmat koʻrsatgan quruvchi unvoni berildi[5][1].

1970-yilda Samarqandda Navoiy va Jomiy haykali ochildi, uning muallifi Mitxat Bulatov (hammualliflar bilan) edi[4]. Yodgorlik dastlab 1970-yilda Registon maydoni yaqinida oʻrnatilgan, keyin Dahbet va Registon koʻchalari chorrahasiga koʻchirilgan. 2009-yilda yodgorlik demontaj qilingan[20]. 2018-yilda Samarqand shahrining Amir Temur va Alisher Navoiy koʻchalari kesishmasida, Navoiy nomidagi markaziy istirohat bogʻiga kiraverishda qayta oʻrnatildi[21].

1975-yilda Leningraddagi SSSR badiiy akademiyasining I. Y. Repin nomidagi rangtasvir, haykaltaroshlik va arxitektura institutida „IX-XV asrlarda Oʻrta Osiyo meʼmorchiligida geometrik garmonizatsiya“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi[22]. 1978-yilda shu nomdagi monografiya chop etildi[23].

1978-yilda Oʻzbekiston SSR Madaniyat vazirligi Sanʼatshunoslik instituti katta xodimi Toʻlqina Qodirovaning (1935-2014) Mitxat Bulatov haqida monografiyasi nashr etildi. Kitobda meʼmorning ijodiy tarjimai holi, meʼmor va olimning ijodiy uslubini belgilab bergan nazariy qarashlari bilan tanishtirildi. Mitxat Bulatov ijodining asosiy bosqichlari koʻrib chiqilgan, uning dunyoqarashi tahlil qilingab, olim va jamoat arbobi sifatidagi faoliyati koʻrsatilgan[24].

1978—2010-yillarda Samarqandda Mitxat Bulatov loyihasi boʻyicha qurilgan binoda Oʻzbekiston madaniyati va sanʼati tarixi davlat muzeyi joylashgan[25]. Hozirda buzib tashlangan muzey binosi oʻrnida Karimov haykali oʻrnatilgan.

1981—1983-yillarda Samarqanddagi Ulugʻbek rasadxonasini rekonstruksiya qilish loyihasini yakunlagan[4][26][2].

„Oʻzbekiston meʼmorchiligi“ almanaxi tahririyati aʼzosi[27][28].

1991-yilda nafaqaga chiqdi[1]. 1992-yilda Xalqaro arxitektura akademiyasining faxriy aʼzosi etib qabul qilingan[5]. 1997—2000-yillarda Qozon shahridagi Kul-Sharif masjidi loyihasi boʻyicha maslahatchi boʻlgan, Tatariston Respublikasi meʼmorlar ittifoqining faxriy aʼzoligiga qabul qilingan[1][29].

Vera Bulatovaning saʼy-harakatlari bilan 2009-yilda meʼmorchilik fanlari doktori, akademik M. S. Bulatov tavalludining 100 yilligiga bagʻishlab „Kosmos va meʼmorchilik“ kitobi nashr etildi[30]. Kitobga ilgari nashr etilmagan „Tangrinoma. Oʻrta Osiyo fazosi va meʼmorchiligi“ va „Ulugʻbek rasadxonasi“, bibliografiyasi, meʼmoriy asarlar roʻyxati hamda hamkasblar va talabalar xotiralaridan tashkil topgan[2].

Oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xotini – Vera Andreyevna Bulatova (Levina; 1915—2014) – arxeolog, sharqshunos, tarix fanlari nomzodi[31], Oʻrta Osiyo tarixi va arxeologiyasiga oid koʻplab ilmiy kitoblar va nashrlar muallifi[5][7].

Olgan mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mitxat Bulatov quyidagi mukofotlarga sazovor boʻlgan[1]:

Xotirasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozonning Volga boʻyi tumanida Midxat Bulatov nomi bilan atalgan koʻcha bor[1][2].

Asarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Somoniylar maqbarasi – Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi durdonasi / M. S. Bulatov; Oʻzbekiston tarix va madaniyat yodgorliklarini muhofaza qilish jamiyati. – Toshkent: Adabiyot nashriyoti. va sanʼat, 1976. – 127 bet.
  • IX—XV asrlarda Oʻrta Osiyo meʼmorchiligida geometrik uygʻunlashuv. : (Tarixiy – nazariy tadqiqotlar) / M. S. Bulatov; [Kirish. maqolasi L. I. Rempel]. – M.: Nauka, 1978. – 380 bet.
  • Kosmos va meʼmorchilik: [arxitektura fanlari doktori, akademik Bulatov M. S. tavalludining 100 yilligiga] / M. S. Bulatov; OʻzFA, Sanʼatshunoslik instituti, Mitxat Bulatov nomidagi xayriya jamgʻarmasi. – M.; Toshkent: Media-Osiyo, 2009. – ISBN 978-5-91-660005-6.
  • Toshkent shahrini rejalashtirish va rivojlantirishning progressiv yechimlarining xususiyatlari va tamoyillari / SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining muxbir aʼzosi M. S. Bulatov. – M., 1960. – 33 bet. – (SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining shaharsozlik masalalari boʻyicha VI sessiyasi materiallari / SSSR qurilish va arxitektura akademiyasi).
  • Toshkent shahrini rivojlantirishning bosh rejasi. – [Toshkent], 1967. – 35 bet – (Oʻzbekiston Kompartiyasi Toshkent shahar qoʻmitasi plenumiga). (hammuallif)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 „Булатов Мидхат Сагадатдинович“. www.kznportal.ru (2011-yil 25-avgust). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Джаннат Сергей Маркус. Наследие Булатова — призыв в Будущее // «Татарский мир» : федеральная просветительская газета. — M., 2016. — № 8 (6391). — С. 7. Архивировано 9 sentyabr 2016 года.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Муратханов, Вадим. Из цикла «География памяти» // Дружба народов. — 2008. — № 10. Архивировано 8 iyun 2019 года.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Булатов Митхат Сагадатдинович“, Популярная художественная энциклопедия : Архитектура. Живопись. Скульптура. Графика. Декоративное искусство  : [в 2 т.]. Кн. 1: А-М. М.: Советская энциклопедия, 1986. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Регина Лебедева. „Выдающиеся земляки: Митхат Сагадатдинович Булатов“. Тобольск-Информ (2012-yil 15-dekabr). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Махмутова З. К. „След в истории и культуре сибирских татар“. worldofteacher.com (2014-yil 4-aprel). 2019-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-iyun.
  7. ↑ 7,0 7,1 Арапов, Алексей. „Булатова (Левина) Вера Андреевна“. Письма о Ташкенте (2014-yil 12-dekabr). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „Ютакинские страницы“, 2004-2006: Центральная Азия в прошлом и настоящем, Культурные ценности. Международный ежегодник. СПб.: Филологический факультет СПбУ, 2008 — 158—165-bet. 
  9. ↑ „Улица Навои. Архитекторы М.Булатов и Л.Караш“. Письма о Ташкенте (2012-yil 1-yanvar). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  10. ↑ Воронина В. Л.. Народные традиции архитектуры Узбекистана. М.: Гос. изд-во архитектуры и градостроительства, 1951 — 138-bet. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Andoza:БСЭ3
  12. ↑ „Архитектура жилых и массовых общественных зданий (часть 1). 1941—1954“, Всеобщая история архитектуры : В 12 т., [2-е изд., испр. и доп.], М.: Стройиздат, 1975. 
  13. ↑ Курбатов В. В.. Советская архитектура : Кн. для учителя. М.: Просвещение, 1988. ISBN 5-09-000260-6.  (Wayback Machine saytida 2019-06-08 sanasida arxivlangan)
  14. ↑ Задорожный, Слава. „Фонтаны Ташкента“ (deadlink). Письма о Ташкенте (2014-yil 16-iyun). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Градостроительство. 1955—1970“, Всеобщая история архитектуры : В 12 т., [2-е изд., испр. и доп.], М.: Стройиздат, 1975. 
  16. ↑ Qodirova Toʻlqinoy Foziljonovna. Современная архитектура Узбекистана. Ташкент: Изд-во лит. и искусства им. Г. Гуляма, 1974 — 149-bet. 
  17. ↑ Джангиров М. „От караван-сараев древности до престижного отеля современности: гостинице «Ташкент» - 60 лет“. Новости Узбекистана. Media Biznes (2018-yil 7-oktyabr). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  18. ↑ История искусства народов СССР : В 9 т.. М.: Изобраз. искусство, 1977. 
  19. ↑ Булатов, Митхат Сагадатдинович. Мавзолей Саманидов и основы теории зодчества Средней Азии IX—X вв. : Автореферат дис. на соискание ученой степени кандидата архитектуры. Ташкент: Наука, 1965. 
  20. ↑ „В Самарканде к 5 марта установят памятник Алишеру Навои и Абдурахману Джами“. Sputnik (2018-yil 18-fevral). 2019-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-iyun.
  21. ↑ „Samarqand shahrida Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiy haykali ochildi - fotojamlanma“. Kun.uz. Kun.uz (2018-yil 9-mart). Qaraldi: 4-noyabr 2023-yil.
  22. ↑ Булатов, Митхат Сагадатдинович. Геометрическая гармонизация в архитектуре Средней Азии IX-XV вв : диссертация … доктора архитектуры : 18.00.01, Л., 1974. 
  23. ↑ Булатов, Митхат Сагадатдинович. Геометрическая гармонизация в архитектуре Средней Азии IX-XV вв. : (Ист.- теорет. исслед.). М.: Наука, 1978. 
  24. ↑ Qodirova Toʻlqinoy Foziljonovna. Жить, чтобы созидать : [О М.С. Булатове], Зодчие Узбекистана. Ташкент: Изд-во лит. и искусства, 1978. 
  25. ↑ Г. И. Бабаджанова, А. П. Колбинцев, Л. Ю. Маньковская. По древним городам Узбекистана : Ташкент, Самарканд, Шахрисабз, Бухара, Хива, Сто путей - сто дорог. М.: Профиздат, 1988 — 133-bet. ISBN 5-255-00008-6. 
  26. ↑ Булатов М. С. Обсерватория Улугбека в Самарканде // Историко-астрономические исследования. — M., 1986. — Вып. XVIII. — С. 199.
  27. ↑ Архитектура Узбекистана : Альманах. Ташкент: Изд-во лит. и искусства, 1985. 
  28. ↑ Архитектура Узбекистана : Альманах. Ташкент: Изд-во лит. и искусства, 1989. ISBN 5-635-00612-4. 
  29. ↑ „Сегодня исполняется 100 лет со дня рождения доктора архитектуры Митхата Булатова“. Татар-Информ (2007-yil 18-aprel). 2019-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-iyun.
  30. ↑ Булатов М. С.. Космос и архитектура : [к 100-летию со дня рождения доктора архитектуры, академика Булатова М.С.]. М.; Ташкент: Сми-Азия, 2009. ISBN 978-5-91-660005-6. 
  31. ↑ Древняя Кува. Ташкент: Фан, 1972. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  • Geometricheskaya garmonizatsiya v arxitekture Sredney Azii IX—XV vv., M., 1978.



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mitxat_Bulatov&oldid=3981325" dan olindi