Kosonsoy tumani

Kosonsoy tumani
Касансайский район

tuman
Tarkibida	Namangan viloyati
Maʼmuriy markazi	Kosonsoy (shahar)
Rasmiy tillar	Oʻzbek
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Xaritada

Kosonsoy tumani — Namangan viloyatidagi tuman. 1926-yil 29-sentabrda tashqil etilgan. 1962-yil 24-dekabrda Chust tumani bilan birlashtirilgan. 1973-yil 28-dekabrda yana qaytadan tuzilgan. Kosonsoy tumani viloyatning shimoliy qismida, Qoratogʻ etaqlarida, oʻrtacha 790 m balandlikda joylashgan. Janubidan Namangan shahri, sharqdan viloyatning Yangiqoʻrgʻon, janubi-gʻarbdan Chust tumanlari, shimoliy va gʻarbdan Qirgʻiziston Respublikasi bilan chegaradosh. Maydoni 0,51 ming km². Aholisi 270 ming dan ko'proq kishi (2023). Tumanda 1 shahar (Kosonsoy), 7 qishloq fuqarolar yigʻini (Yoshlik, Koson, Tergachi, Chinovul, Shirin, Qorasuv, Koʻkumboy) bor. Markazi — Kosonsoy shahri

Tabiati. Tuman hududi togʻli rayonlar zonasiga kiradi. Kosonsoy va uning irmoqlari oqib oʻtgan Qoratogʻ, Mugʻ, Koʻkumboy qirlari, Dam, Isporan, Yoyiq, Qisiq, Qorankoʻl, Sarson va Yertikan, Boyoston adirlari bor. Tuman qududining qariyb 1/3 qismi adir. Iqlimi keskin kontinental. Yillik oʻrtacha temperatura 12°, yanvarning oʻrtacha temperaturasi — G, minimal temperatura — 14°, maksimal temperatura 39—4G. Vegetatsiya davri 219 kun. Yillik oʻrtacha yogʻin 315 mm. Tuman iqlimining shakllanishida shimolidan keladigan Arktika havo oqimi, Markaziy Osiyo hududida hosil boʻladigan moʻtadil quruq havo va janubidan harakatlanuvchi tropik havo oqimlari ishtirok etadi. Tuman xududidan Kosonsoyning qariyb 40 km qismi hamda Chust (16 km), Tyoshiktosh (41 km), Koʻkumboy (12 km) kanallari oʻtgan. Ulardan sugʻorishda foydalaniladi. Kosonsoy (Urtatoʻqay), Qorasuv, Yertikan suv omborlari qurilgan. Tuprogʻi, asosan, boʻz tuproq, shimoliy qismida qisman qoʻngʻir va togʻ oldi tuproqlari. Daryo vodiylarida jiyda, tol, terak, turangʻil, yulgʻun, oqtikan, maymunjon va boshqa oʻsadi. Togʻlarda doʻlana, sirach, pista, yongʻoq, naʼmatak, archa, lola, gulbarra, ravoch, qir va adirlarda shuvoq, shoʻra, yantoq, qoʻytikan, tekislik joylarda kurmak, qamish, ajriq, ariq boʻylarida esa yalpiz uchraydi.

Yovvoyi hayvonlardan tulki, boʻri, sugʻur, quyon, olmaxon, qumsichqon, turli xil ilonlar, toshbaqa, kaltakesaqlar, qushlardan lochin, burgut, qirgʻovul, oqbosh, soʻfitoʻrgʻay, kakku, koʻkqargʻa, qizilishton, qir qaldirgʻochi, musicha, boyoʻgʻli, chumchuq, olaqanot, sassiqpopishak, bulbul va oʻrdaqlar yashaydi. Kosonsoy soyida, asosan, zarda baliq (marinka) uchraydi. Foydali qazilmalardan qurilish materiallari — tosh, arzik, ohaktosh va boshqa mavjud.

A h o l i s i, asosan, tojiklar, shuningdek, o'zbek,qirgʻiz, rus, tatar va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km² ga 277 kishi. Tuman aholisining 70,8% qishloqlarda, 29,2% shaharda (Kosonsoy) istiqomat qiladi.

Xoʻjaligi. Hunarmandchilik va savdo sotiq. Qishloq xoʻjaligida yetakchi tarmoq — paxtachilik va gʻallachilik. Shuningdek, chorvachilik, bogʻdorchilik, sabzavotchilik ham rivojlangan.

Tumandagi xoʻjalik yurituvchi subyektlar ichida davlatga qarashli, xususiy korxonalar, fermer xoʻjaliklari, qoʻshma korxonalar mavjud. Kosonsoy tumanida 15 ga yaqin yirik sanoat korxonasi faoliyat koʻrsatmoqda. „Kosonsoy — Tekmen“ qoʻshma kor-xonasida junli va kostyumbop matolar, „Atlasmen“ qoʻshma korxonasida adyollar va ayollar kiyimi ishlab chiqarilmoqda. Chet el investitsiyalarini jalb qilgan holda 2000-yilda „Uy mehnati“, „Shohi toʻqish“, „Kosonsoykonserva“ qoʻshma aksiyadorlik jamiyatlari, Isroil texnologiyasi asosida meva sharbatlarini ishlab chiqaruvchi „NamKon“ qoʻshma korxonasi tashqil etildi. Bu korxonalar tomonidan tuman umumiy sanoat mahsulotining 80% dan koʻprogʻi ishlab chiqarilmokda. „Kosonsoyparranda“ ishlab turibdi.

Paxta tozalash, gʻisht zavodlari, poyabzal fabrikasi, avtokorxona, novvoyxona, qurilish tashqilotlari faoliyat koʻrsatmoqda. Yuklarni tashish, asosan, Kosonsoy—Namangan avtoyoʻli orqali amalga oshiriladi. Shuningdek, K.— Toʻraqoʻrgʻon, K,—Chust, K,—Yangiqoʻrgʻon, K.—Olabuqa (Qirgʻiziston) avtoyoʻllari mavjud.

Tuman yer fondi 51 ming ga boʻlib, shundan 17,4 ming ga yerda dehqonchilik qilinadi. Sugʻoriladigan yerdardan 7,6 ming ga yerga paxta, qariyb 8 ming ga ga gʻalla, 625 ga ga sabzavot, 63 ga ga kartoshka va boshqa ekinlar ekiladi. Bundan tashqari, 1676 ga bogʻ, 700 ga tokzor, 500 ga oʻrmonzor bor. Tumanda 13 shirkat xoʻjaligi, 153 fermer, 2000 dan ortiq deqqon xoʻjaliklari faoliyat koʻrsatmoqda. Chorvachilik ham xoʻjalikning yetakchi tarmoqlaridan. Tuman shirkat va shaxsiy xoʻjaliklarida 22,5 mingdan ziyod qoramol, 31 mingdan ziyod qoʻy va echki, 50 mingdan ortiq parranda bor (2002).

2001/2002 oʻquv yilida tumandagi 50 umumiy taʼlim maktabida 33,6 ming, 8 kasb-hunar kollejida 4,5 mingdan ziyod oʻquvchi taʼlim oldi. Tibbiyot va pedagogika bilim yurtlari bor. Madaniyat uylari, klublar, 34 kutubxona, oʻlkashunoslik muzeyi, 3 stadion mavjud. Markaziy va hududiy kasalxonalar, qishloq uchastka shifoxonalarida 195 vrach faoliyat koʻrsatmoqda (har 10 ming aholiga 13,8 vrach). 1932-yildan „Kosonsoynoma“ tuman gaz. chiqadi (adadi 6,5— 7 ming).

Isparon

Kosonsoy tumanidagi qishloqlardan biri va Yangishahar qishlog'ini o'z ichiga oladi. Kosonsoy shahri, Qorasuv qishlog'i va Yangiqo'rg'on tumani yerlari bilan chegaradosh. Yaqin temir yo'l bekati 40 kilometr. Kosonsoy -- Yangiqo'rg'on yo'li yoqasida. Aholisi 4673 kishi (2023-yil), bundan 700tasi Yangishahar aholisi hisoblanadi. Olabuqa tumanidan ariq qazib suv keltirilgan. Rivoyatlarda qishloqning nomini Isparxon ismli sayyoh va Eronning qadimiy poytaxti Isfarxon nomi bilan bog'laydilar. Aholisi dehqonchilik, chorvachilik, bog'dorchilik bilan mashg'ul.

Bu hududda 37-sonli umumiy ta'lim o'rta maktabi joylashgan va bu maktabda 723ta o'quvchi tahsil oladi. Undan tashqari 31-Maktabgacha ta'lim tashkiloti va 24-Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida jami bo'lib 340dan ortiq tarbiyalanuvchilarga ta'lim-tarbiya berib kelmoqda.