Kontent qismiga oʻtish

Kiberjinoyatlar to‘g‘risida konvensiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Imzolangan sanasi 2001-yil 23-noyabr
Imzolangan joyi Budapesht, Vengriya
Muhrlangan 2001-yil 23-noyabr
Kuchga kirishi 2004-yil 1-iyul
Tillari Ingliz, fransuz

Kiberjinoyatlar toʻgʻrisidagi konvensiya (shuningdek, Kiberjinoyatlar toʻgʻrisidagi Budapesht konvensiyasi yoki Budapesht konvensiyasi sifatida ham tanilgan) milliy qonunlarni uygʻunlashtirish, tergov usullarini takomillashtirish va davlatlar oʻrtasidagi hamkorlikni oshirish orqali Internet va kompyuter jinoyatlarini (kiber jinoyatlar) hal qilishga qaratilgan birinchi xalqaro shartnomadir[1][2]. U Fransiyaning Strasburg shahrida Yevropa Kengashi tomonidan Yevropa Kengashining kuzatuvchi bir qancha davlatlari Kanada, Yaponiya, Filippin, Janubiy Afrika va AQShning faol ishtirokida ishlab chiqilgan.

Konvensiya va uning tayyorlangan hisoboti Yevropa Kengashi Vazirlar Qoʻmitasi tomonidan 2001-yil 8-noyabrdagi 109-sessiyasida qabul qilingan. 2001-yil 23-noyabrda Vengriya poytaxti Budapeshtda imzolash uchun chaqirilgan va 2004-yil 1-iyuldan boshlab kuchga kirgan. 2020-yil dekabr holatiga koʻra, 65 davlat konvensiyani ratifikatsiya qilgan, yana toʻrtta davlat konvensiyani imzolagan, ammo uni ratifikatsiya qilmagan[3].

U kuchga kirganidan beri Braziliya va Hindiston kabi muhim davlatlar Konvensiyani ishlab chiqishda ishtirok etmaganliklari sababli uni qabul qilishdan bosh tortdilar. Rossiya Konvensiyaga qarshi boʻlib, farzand asrab olish Rossiya suverenitetini buzishini taʼkidlaydi va odatda kiberjinoyatga oid huquq-tartibot organlari tergovlarida hamkorlik qilishdan bosh tortadi.


Bu kiberjinoyatchilikni tartibga soluvchi birinchi koʻp tomonlama qonuniy majburiy vositadir[4]. 2018-yildan beri Hindiston kiberjinoyatlar avj olganidan keyin Konvensiyaga nisbatan oʻz pozitsiyasini qayta koʻrib chiqmoqda. Ammo xorijiy agentliklar bilan maʼlumot almashish boʻyicha xavotirlar saqlanib qolmoqda[5].

2006-yil 1-martda Kiberjinoyat toʻgʻrisidagi konvensiyaga qoʻshimcha protokol kuchga kirdi. Qoʻshimcha protokolni ratifikatsiya qilgan davlatlar kompyuter tizimlari orqali irqchilik va ksenofobik materiallarni, shuningdek, irqchilik yoki ksenofobiya asosidagi tahdid va haqoratlarni tarqatish uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak.

Maqsadlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konvensiya Internet va boshqa kompyuter tarmoqlari orqali sodir etilgan jinoyatlar toʻgʻrisidagi birinchi xalqaro shartnoma boʻlib, ayniqsa mualliflik huquqining buzilishi, kompyuter bilan bogʻliq firibgarlik, bolalar pornografiyasi, nafrat jinoyatlari va tarmoq xavfsizligini buzish bilan bogʻliq. Shuningdek, u kompyuter tarmoqlarini qidirish, topish, qoʻlga kiritish va qonuniy ravishda jazolash kabi bir qator vakolatlar va tartiblarni oʻz ichiga oladi.

Uning muqaddimada bayon etilgan asosiy maqsadi jamiyatni kiberjinoyatlardan himoya qilishga qaratilgan umumiy jinoiy siyosatni olib borish, ayniqsa tegishli qonun hujjatlarini qabul qilish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishdan iborat.

Konvensiya asosan quyidagilarga qaratilgan:


1.Kiberjinoyatchilik sohasidagi jinoyatlarning milliy jinoiy-moddiy-huquqiy elementlarini va ular bilan bogʻliq qoidalarni uygʻunlashtirish


2. Milliy jinoyat-protsessual qonunchiligiga bunday jinoyatlarni, shuningdek, kompyuter tizimi yordamida sodir etilgan boshqa huquqbuzarliklarni yoki ularga tegishli elektron shakldagi dalillarni tergov qilish va jinoiy javobgarlikka tortish uchun zarur boʻlgan vakolatlarni taʼminlash.


3. Xalqaro hamkorlikning tez va samarali rejimini yaratish

Konvensiyada quyidagi jinoyatlar belgilangan: noqonuniy kirish, noqonuniy qoʻlga olish, maʼlumotlarga aralashuv, tizimga aralashuv, qurilmalardan notoʻgʻri foydalanish, kompyuter bilan bogʻliq qalbakilashtirish, kompyuter bilan bogʻliq firibgarlik, bolalar pornografiyasi bilan bogʻliq huquqbuzarliklar, mualliflik huquqi va qoʻshni huquqlar bilan bogʻliq huquqbuzarliklar.

Shuningdek, u saqlangan maʼlumotlarni tezkor saqlash, trafik maʼlumotlarini tezkor saqlash va qisman oshkor qilish, ishlab chiqarish tartibi, kompyuter maʼlumotlarini qidirish va olib qoʻyish, trafik maʼlumotlarini real vaqt rejimida yigʻish va kontent maʼlumotlarini qoʻlga kiritish kabi protsessual huquqiy masalalarni belgilaydi. Bundan tashqari, Konvensiyada saqlanadigan kompyuter maʼlumotlariga oʻzaro yordamni talab qilmaydigan transchegaraviy kirishning maʼlum bir turi toʻgʻrisidagi qoida mavjud (rozilik bilan yoki hamma uchun mavjud boʻlganda) va tezkorlikni taʼminlash uchun 24/7 tarmoqni oʻrnatishni nazarda tutadi. Bundan tashqari, shartlar va kafolatlar sifatida Konvensiya inson huquqlari va erkinliklarini, shu jumladan Inson huquqlari toʻgʻrisidagi Yevropa konvensiyasi , Fuqarolik va siyosiy huquqlar toʻgʻrisidagi xalqaro pakt va boshqa amaldagi inson huquqlari boʻyicha xalqaro hujjatlardan kelib chiqadigan majburiyatlardan kelib chiqadigan huquqlarni munosib himoya qilishni taʼminlashni talab qiladi va mutanosiblik tamoyilini oʻz ichiga oladi[6].

Konvensiya Yevropa va xalqaro ekspertlarning toʻrt yillik mehnati mahsulidir. U kompyuter tarmoqlari orqali irqchilik va ksenofobiya tashviqotining har qanday nashrini jinoiy tuhmat toʻgʻrisidagi qonunlarga oʻxshash jinoiy javobgarlikka tortuvchi qoʻshimcha protokol bilan toʻldirildi. Hozirda konvensiya doirasida kiberterrorizm ham oʻrganilmoqda.

Qoʻshma Shtatlar tomonidan qoʻshilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shartnomaning 2006-yil avgust oyida Amerika Qoʻshma Shtatlari Senati tomonidan bir ovozdan rozilik bilan ratifikatsiya qilinishi ham olqishlandi, ham qoralandi[7]. Qoʻshma Shtatlar konvensiyani ratifikatsiya qilgan oʻn oltinchi davlat boʻldi[8][9]. Konvensiya Qoʻshma Shtatlarda 2007-yil 1-yanvarda kuchga kirdi.

Senatdagi koʻpchilik yetakchisi Bill Frist shunday dedi: „Ushbu shartnoma fuqarolik erkinligi va shaxsiy daxlsizlik muammolarini muvozanatlash bilan birga, huquqni muhofaza qilish organlari ushbu jinoyatlarni yanada samaraliroq tekshirish va ularga qarshi kurashish uchun muhim elektron dalillarni xorijiy davlatlar oʻrtasida almashishni ragʻbatlantiradi“[10].

Garchi umumiy huquqiy baza chegarasiz kiberjinoyatlarga nisbatan huquqni qoʻllashni osonlashtirish uchun yurisdiksiyaviy toʻsiqlarni bartaraf etsa-da, umumiy huquqiy bazani toʻliq amalga oshirish mumkin boʻlmasligi mumkin. Konvensiya qoidalarini ichki qonunchilikka oʻtkazish, ayniqsa konstitutsiyaviy tamoyillarga zid boʻlgan mazmunan kengayishlarni kiritishni talab qilsa, bu qiyinchilik tugʻdirishi mumkin. Masalan, Qoʻshma Shtatlar Konvensiyada koʻrsatilgan bolalar pornografiyasi bilan bogʻliq barcha jinoyatlarni, xususan, virtual bolalar pornografiyasini taqiqlashni, birinchi tuzatishning soʻz erkinligi tamoyillari tufayli jinoiy javobgarlikka torta olmasligi mumkin. Konvensiyaning 9 (2)(c) moddasiga muvofiq, bolalar pornografiyasini taqiqlash har qanday „voyaga yetmagan shaxsning jinsiy aloqada boʻlgan xatti-harakatlarini aks ettiruvchi real tasvirlarni“ oʻz ichiga oladi. Konvensiyaga koʻra, Qoʻshma Shtatlar virtual bolalar pornografiyasiga nisbatan ushbu taqiqni ham qabul qilishi kerak edi, ammo AQSh Oliy sudi Soʻz erkinligi koalitsiyasi CPPAning „voyaga yetmagan shaxsning jinsiy aloqada boʻlgan yoki koʻrinadigan har qanday vizual tasvirini“ taqiqlovchi qoidasini konstitutsiyaga zid deb topdi. Rad etilishiga javoban, AQSh Kongressi ushbu qoidaga oʻzgartirish kiritish uchun HIMOYA toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Bu taqiqni „voyaga yetmaganlarning jinsiy aloqada boʻlgan xatti-harakatini aks ettiruvchi yoki undan ajratib boʻlmaydigan“ har qanday vizual tasvirlar bilan cheklab qoʻydi.

Yevropa Kengashiga aʼzo boʻlmagan boshqa davlatlarning qoʻshilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konvensiya 2001-yil 23-noyabrda Budapeshtda Kanada, Yaponiya, AQSh va Janubiy Afrika tomonidan imzolangan. 2016-yil iyul holatiga koʻra shartnomani ratifikatsiya qilgan Yevropa Kengashiga aʼzo boʻlmagan davlatlar Avstraliya, Kanada, Dominikan Respublikasi, Isroil, Yaponiya, Mavrikiy, Panama, Shri-Lanka va AQShdir.

2013-yil 21-oktabr kuni Kolumbiya Tashqi ishlar vazirligi matbuot bayonotida Yevropa Kengashi Kolumbiyani Budapesht konvensiyasiga rioya qilishni taklif qilganini maʼlum qildi[11]. 2020-yil 16-martda Kolumbiya Yevropa Kengashi bilan kelishilgan holda Kolumbiya hukumatidan qoʻshilish toʻgʻrisidagi hujjatni topshirish orqali Konvensiyaga qoʻshildi[12].

Misr Konvensiyani imzolamagan boʻlsa-da, Misr prezidenti Al-Sisiy hukumati 2018-yilda kompyuter jinoyati bilan bogʻliq ikkita asosiy qonunni qabul qildi. Facebook va Twitter kabi ijtimoiy tarmoq xizmatlarini maqsad qilib olgan qonunchilik soxta yangiliklar va terrorizmni jinoiy javobgarlikka tortadi. Dastlabki qonunchilik Xalqaro Amnistiya tomonidan tanqid qilingan edi, shuning uchun veb-saytlar qora roʻyxatga kiritilganidan keyin 7 kun ichida sudga murojaat qilishlari mumkin[13][14][15].

Darhaqiqat, Hindiston ham „kiber jinoyatchilikning koʻpayishi natijasida Budapesht konvensiyasiga aʼzo boʻlish boʻyicha oʻz pozitsiyasini qayta koʻrib chiqdi“Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name.

Tegishli ishlanmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yil avgust oyida Rossiya Birlashgan Millatlar Tashkilotiga kiberjinoyatchilikka qarshi kurash boʻyicha konvensiya loyihasini ishlab chiqdi va taqdim etdi. Taklif „Birlashgan Millatlar Tashkilotining Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan jinoiy maqsadlarda foydalanishga qarshi kurashish toʻgʻrisidagi konvensiyasi“ deb nomlanadi.

AQSh Davlat departamenti vakilining soʻzlariga koʻra, BMTga aʼzo davlatlar mavjud xalqaro shartnomalarni hisobga olish va saqlab qolish kerak boʻlgan kiberjinoyatchilikka qarshi kurash boʻyicha yangi global shartnoma boʻyicha muzokaralarni boshlamoqda. Rossiya tavsiyasi 2022-yilda taklif qilingan muzokaralar sessiyasining bir qismidir[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Convention on Cybercrime, Budapest, 23 November 2001.
  2. ↑ Star. „All Headlines“. Arizona Daily Star. 2019-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-iyul.
  3. ↑ „Full list“. Treaty Office.
  4. ↑ „Assets“ (30-aprel 2016-yil). 2016-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ „Home Ministry pitches for Budapest Convention on cyber security“ (18-yanvar 2018-yil).
  6. ↑ Convention on Cybercrime, Article 15, 1
  7. ↑ McCullagh, Declan; Anne Broache. „Senate Ratifies Controversial Cybercrime Treaty“. Cnet (4-avgust 2006-yil).
  8. ↑ Anderson, Nate. „"World's Worst Internet Law" ratified by Senate“. Ars Technica (4-avgust 2006-yil).
  9. ↑ Kaplan, Dan. „Senate Ratification of Cybercrime Treaty Praised“. SC Magazine (4-avgust 2006-yil). 2016-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-iyul.
  10. ↑ „Independent News & Media online“.
  11. ↑ „Consejo de Europa invitó a Colombia a adherir a la Convención sobre Delito Cibernético“. Cancillería (20-sentabr 2013-yil).
  12. ↑ „Colombia se adhiere al Convenio de Budapest contra la ciberdelincuencia“ (17-mart 2020-yil).
  13. ↑ „Egypt president ratifies law imposing internet controls“. www.dailyjournal.net. 2018-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  14. ↑ „StackPath“. www.dailynewsegypt.com.
  15. ↑ „Egypt president ratifies law imposing internet controls | FOX13“. www.fox13memphis.com. 2018-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ „Russia proposes draft convention to fight cybercrime“. Arjun Ramprasad. Previewtech.net (5-avgust 2021-yil). 2022-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-iyul.

Qoʻshimcha adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kiberjinoyatlar_to‘g‘risida_konvensiya&oldid=3801014" dan olindi