Josephine Baker
| Josephine Baker | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
Frida Josaphine McDonald 1906-yil 3-iyun Sent-Luis, Missuri, AQSH |
| Vafoti |
1975-yil 12-aprel Parij, Fransiya |
| Fuqaroligi | AQSh va Fransiya[1][2] |
| Kasbi | aktrisa, qo`shiqchi, raqqosa |
| Faoliyat yillari | 1921-1975 |
| Imzosi | |
.png) | |
Jozaphina Baker (inglizcha: Josephine Baker,talaffuzi: Jozafina Beyker,tugʻ inglizcha: Freda Josephine McDonald; 1906 -yil 3-iyun, Sent-Luis, Missuri, AQSh — 1975-yil 12-aprel, Parij) — fransuz — amerikalik raqqosa, qoʻshiqchi va aktrisa. Veneradagi Beyker krateri uning sharafiga nomlangan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Josaphine Baker yahudiy barabanchi Eddi Karson (baʼzi manbalarga koʻra) va Kerri McDonaldning noqonuniy qizi. Qiz juda kamtarona sharoitlarda oʻsgan. 1907-yilda Josephinening ukasi Richard tugʻilganda otasi oilani tark etdi. 1911-yilda Josephinening onasi ikkinchi marta turmushga chiqdi, bu nikohda Josephinaning ikki singlisi tugʻildi. Josephine va Richardning oʻgay otasi Artur Martin bolalarni asrab oldi. 1917-yil 2-iyulda Josephine oilasi qirgʻini boshdan kechirishdi turli manbalarga koʻra buning natijasida,Sent-Luisda yuzdan ortiq odam halok boʻlgan. Bu voqealar Josephinega zarba berdi[manba kerak] va keyinchalik u irqchilikka qarshi ashaddiy kurashchiga aylandi. 13 yoshida onasi Josaphineni oʻzidan ancha katta boʻlgan Willi Wellsga turmushga berdi. Oʻsha yili Josaphinening Sent-Luisdagi Buker Vashington Teatrida birinchi chiqishlari boʻlib oʻtdi (inglizcha: Booker Washington Theatre). Wells bilan nikohi bir necha hafta davom etdi va 1921-yilda Josaphine temir yoʻl konduktori Willi Bakerga turmushga chiqdi. 1925-yilda u bilan ajrashganiga qaramay butun umri davomida uning familiyasini olib yurishni davom ettirdi.
Josephinening ijodiy faoliyati 15 yoshida Filadelfiyadagi Standard Teatrida boshlangan (inglizcha: Standard Theatre). Keyinchalik u Nyu-Yorkka koʻchib oʻtdi va vodvilda ishga joylashdi va u orali olti oy davomida mamlakat boʻylab sayohat qildi. 1923-yildan 1924-yilgacha Josephine Nyu-Yorkdagi „Shuffle Along“ musiqiy komediyasida xorchi qiz boʻlgan va „The Shocolate Dandies“ negro revyusida ijro etgan. Nyu-York plantatsiya klubidagi chiqishlaridan soʻng, 1925 -yil 2-oktabrda Parijdagi Champs Elysees teatrida premyerasi boʻlgan Josephine La Revue Nègrega ishga joylashdi.
Birinchi marta Charlston raqsini ijro etish bilan Josephine tezda Parij jamoatchiligining eʼtirofiga sazovor boʻldi. Josephine endi grotesk qora tanli raqqosasi emas, balki shoir Bodlerning tushiga tashrif buyurgan qora Venera ekanligi aytilgan. Keyinchalik, „La Revue Negre“ spektakli Bryussel va Berlinga koʻchib oʻtdi. Josephine Baker 1926-1927-yillarda Folies Bergère yulduziga aylandi. U oʻzining mashhur banan yubkachasini kiyib, ikkita revyuda chiqish qildi. Berlindagi chiqishdan soʻng, ular uchun Josephine erkinlik ramziga aylangan nemis nudistlari uni oʻz jamoalariga tashrif buyurishga taklif qilishdi, ammo xushmuomalalik bilan rad javobini olishdi[3].Shunisi eʼtiborga loyiqki, uning raqslarida bir necha yillardan keyin paydo boʻlgan xastl, step, xip-xop, breyk elementlari sezilarli boʻlgan.
1926-yil oxirida, katta shov-shuv bilan Josephinesitsiliyalik tosh ustasi Juzeppe Pepito Abatinoga turmushga chiqdi, u bu vaqtga kelib uning shousida ishtirok etgan edi. Oʻzini graf Di Albertini sifatida namoyon etgan Abatino, Josephinening oshigʻi va uning menejeriga aylandi. Shu tariqa, omma uchun Josephine zodagonlik unvoniga ega boʻlgan birinchi afro- amerikalik ayol boʻldi. Avstriyalik arxitektor Adolf Loos 1928-yilda Josephine Baker uyini qora va oq chiziqli marmar fasad bilan loyihalashtirgan ammo bu uy barpo etilmagan. Uning ajoyib liboslari va raqslari tufayli Josephine Bakerga Vena, Praga, Budapesht va Myunxenda chiqishlari taqiqlandi, bu esa raqqosani ommaga yanada jozibador qilib koʻrsatdi. „Yuliy Tsezar“ (Giulio Cesare) kemasida Josaphine Le Korbusierning kabinasida qoʻshiq kuyladi, u uni yarim-yalangʻoch rasmini chizdi va shundan soʻng uning raqslari ilhomida oʻzining yangi binolarini yaratdi. Korbusier Josephine bilan uchrashgandan soʻng, u oʻzining „Savoy“ villasini qurdi (fransuzcha: Villa Savoye).
Sharqiy Yevropa va Janubiy Amerika boʻylab gastrol safaridan soʻng Josephine koʻproq qoʻshiqchi sifatida harakat qila boshladi. Uning eng muvaffaqiyatli qoʻshiqlari „J’ai deux amours“, „Aux Îles Hawaï“ va „Pretty Little Baby“ edi. Josaphine Baker La Sirène des Tropiques (1927), Zuzu (1934) va Tam-Tam (1935) filmlarida rol oʻynagan. U tezda Fransiyada koʻngilochar janrda eng muvaffaqiyatli amerikalik ayol boʻldi, ammo bu vaqtda u Amerika Qoʻshma Shtatlarida irqchilik hujumlariga uchradi. 1936-yilda muvaffaqiyatsiz boʻlishini kutayotgan oʻzining „Zigfeld Follies“ shousi Josaphinega juda koʻp azob-uqubatlar keltirdi.
Aslida men yalang`och emas edim. Shunchaki egnimda kiyim yo`q edi.
Josephine Baker 1937-yilda Fransiya fuqaroligini oldi. Ikkinchi jahon urushi paytida u Fransiya va Shimoliy Afrikada, fransuz qoʻshinlari tomon boʻlib, qarshilik harakati va razvedka uchun ishlagan. Josephine uchuvchilik guvohnomasini olib leytenant boʻldi va urushdan keyin Qarshilik (rozet bilan) va Ozodlik medallari, Harbiy xoch nishoni va nihoyat, 1961-yilda Faxriy legion ordeni bilan taqdirlandi. 1947-yilda Josephine Baker oʻzining orkestr rahbari Jo Bouillonga turmushga chiqdi. Ular 1957-yilgacha birga yashadilar, ammo yillar oʻtib, ularning oilaviy hayoti darz ketdi va ular 1961-yilda ajrashishdi.
Fransiyada yashovchi Josephine Baker 1950-yillardan buyon AQSHdagi fuqarolik huquqlari harakatini qoʻllab- quvvatlab keladi. Uning irqchilikka qarshi noroziligi oʻziga xos ifodani topdi: Josephine teri rangi har xil boʻlgan 12 yetimni asrab oldi. Shunday qilib, unda Fransiyaning janubi-gʻarbiy qismidagi Perigorddagi Uygʻonish davri boʻlgan Chateau Milandeda baʼzan moliyaviy tanglik ostida yashaydigan oilasi paydo boʻldi. Josephine Baker 1956-yilda sahnadan ketishini eʼlon qildi, ammo 1961-yilda u yana sahnaga qaytishini nishonladi va 1973-yilda u Karnegi Xollda muvaffaqiyatli chiqish qildi.
1975-yil 8-aprelda „Josephine“ shousining premyerasi boʻlib oʻtdi, u bilan mashhur raqqosa sahnadagi faoliyatining ellik yilligini nishonladi. Koʻp oʻtmay, Josephine Baker miya qon ketishidan aziyat chekdi, buning oqibatida u 1975-yil 12-aprelda vafot etdi. Josephine Fransiyada harbiy sharaf bilan dafn etilgan birinchi amerikalik boʻldi: u Monakoda dafn qilindi[5]. 2021-yilda Fransiya prezidenti Emmanuel Makron Josephine Bakerni Panteonda qayta dafn etishga qaror qildi, marosim 30-noyabr da boʻlib oʻtdi[6].
Xotiralari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Josephine Baker har safar oʻz faoliyati va shaxsiy hayotining yangi versiyalarini aytib oʻtgan bir nechta avtobiografik kitoblar yozgan.
Ommaviy sanʼatdagi obrazi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1991-yilgi HBOda olingan Josephine Bakerning hikoyasida Baker rolini Lin Uitfild ijro etgan. Bu rol Uitfildga mini-serial yoki filmdagi eng yaxshi aktrisa uchun Emmi mukofotini qoʻlga kiritdi va bu toifadagi birinchi qora tanli aktrisaga aylandi.
- Bellevildan Trio animatsion filmining boshida Josephine Bakerning parodiyasi bor.
- Josephine Bakerning xarakteri nemis trilogiyasining ikkinchi seriyasida „ Adlon mehmonxonasi: Oilaviy doston“ da tasvirlangan.
- Vudi Allenning „Parijda yarim tun“ filmida bosh qahramon Josephineni raqsga tushayotganini koʻradi.
- 20th Century Foxning „Anastasiya“ animatsion filmida qahramonlar Yelisey boʻylab va Parijning boshqa diqqatga sazovor joylari boʻylab „Sofi“ qoʻshigʻi ostida yurishganda, siz Josephine Bakerning (qoplonli xonim) mashhur obrazini koʻrishingiz mumkin.
- Baker qahramoni „Vaqt vazirligi“ teleserialining 4-mavsumining 4-qismida paydo boʻladi.
- Baker obrazi Umberto Ekoning „Qirolicha Loananing sirli alangasi“ romani qahramonining xotiralarida uchraydi.
- Boney M. guruhi qoʻshigʻi „Hamma Josephine Baker kabi raqsga tushishni xohlaydi.“
- Mashhur saksofonchi Stefano Di Battistaning 2011-yildagi „Ayollar yurti“ albomida Josephine Bakerning kompozitsiyasi mavjud.
- Shvetsiyaning Byredo parfyumeriya uyi 2009-yilda Josephine Bakerga bagʻishlangan yangi parfyumeriya — „Byredo Bal d’Afrique“ ni taqdim etdi. Parfyumer — Jerom Epinette.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ (unspecified title)
- ↑ (unspecified title)
- ↑ Блистательная Жозефина Бейкер / Josephine Baker En Couleur. Andoza:Wayback 2
- ↑ Kuchli ayollarning top 18 taligi
- ↑ „France to give Paris burial honor to first Black woman“. 23-avgust 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-avgust 2021-yil.
- ↑ „Прах знаменитой темнокожей танцовщицы перезахоронят в парижском Пантеоне“. 23-avgust 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-avgust 2021-yil.