Kontent qismiga oʻtish

Haijin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Hăijìn (海禁) yoki dengizni taqiqlash Min imperiyasining ko'p davrida va Sin imperiyasining dastlabki davrida xususiy dengiz savdosi va qirg'oqbo'yi aholi punktlarini cheklovchi bir qator tegishli izolyatsion siyosat edi. Rasmiy e'lonlarga qaramay, Min siyosati amalda qo'llanilmadi va savdo to'siqsiz davom etdi. Qadimgi Sin sulolasining qo'zg'olonchilarga qarshi "Buyuk tozalash"i qirg'oq bo'yidagi jamoalarga halokatli ta'sir ko'rsatishi yanada aniq edi.

Birinchi marta yuan partizanlarini yo'q qilish paytida yapon qaroqchiligiga qarshi kurashish uchun qo'yilgan dengiz taqiqi mutlaqo teskari natija berdi: XVI asrda qaroqchilik va kontrabanda keng tarqalgan bo'lib, ular asosan siyosatdan mahrum bo'lgan xitoylardan iborat edi. Xitoyning tashqi savdosi tartibsiz va qimmat o'lponlar bilan cheklangan va Tumudagi halokatli jangdan keyin mo'g'ullarning harbiy bosimi Chjan Xe flotining yo'q qilinishiga olib keldi. Qaroqchilik faqat 1567-yilda kurash tugashi bilan ahamiyatsiz darajaga tushdi, ammo keyinchalik Sinlar tomonidan o'zgartirilgan shaklda qabul qilindi. Bu o'n uchta faktoriyaning kanton tizimini, shuningdek, XIX asrda Birinchi va Ikkinchi afyun urushlariga olib kelgan afyun kontrabandasini keltirib chiqardi.

Xitoy siyosati Yaponiyadagi Tokugava syogunatining syoguni Edo davri siyosatiga taqlid qilingan bo'lib, u yerda siyosat kaikin (Sakoku (鎖国) nomi bilan tanilgan.) deb atalgan. ular 1853 va 1876-yillarda harbiy yo'l bilan ochilgunga qadar " Germit qirolligi " deb nomlanuvchi Choson Koreyasi tomonidan ham taqlid qilingan.

Min sulolasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vokou bosqinining xaritasi, XIV-XVI asrlar. Dastlabki qaroqchilar asosan Yaponiyaning chekka orollarida joylashgan edi, ammo Yaponiya, Koreya va Min Xitoyini nishonga oldi. Keyingilari esa kuchsiz Min siyosati tufayli asosan Xitoy yerlarini egallab olishdi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIV asr butun Sharqiy Osiyoda betartiblik davri edi. Ikkinchi bubonli vabo pandemiyasi Mo'g'ulistonda 1330-yil [1] atrofida boshlangan va Xebey va Shansidagi aholining ko'pchiligini va boshqa joylarda millionlab odamlarni o'limiga olib kelgan bo'lishi mumkin mumkin. [2] Yana bir epidemiya 1351–1354-yillarda uch yil davom etdi. [2] Hukumatning tuz monopoliyasiga va Sariq daryo boʻyidagi kuchli toshqinlar sababli Qizil peshanabogʻlilar qoʻzgʻoloni boshlandi. 1368-yilda Min deklaratsiyasi shimolda Tog'on Temur va janubda Lian knyazligi ostidagi mo'g'ul qabilalari bilan urushlarni tugata olmadi. Koreya qiroli Gongmin ham oʻz mamlakatining shimoliy viloyatlarini qaytarib olib, moʻgʻullardan ozod boʻlishni boshlagan edi, oʻshanda Qizil peshanabog'lilar bosqinchi hududlarni vayron qilib, Pxenyanni ham vayron qilgan edi. Yaponiyada imperator Daigo IIning Kenmu islohotlari Kamakura syogunatini ag'darib tashlashga muvaffaq bo'ldi, ammo oxir-oqibat ularni zaifroq Ashika bilan almashtirdi.

Yaponiyaning chekka hududlari ustidan nazorati susayishi qaroqchilarning mamlakatning chekka orollarida, [3], xususan, Susima, Iki va Gotolarda bazalarini tashkil qilishiga olib keldi. Vokou ("mitti qaroqchilar") Yaponiyaga, shuningdek, Koreya va Xitoyga bostirib kirgan. [3]

Isyonchilar yetakchisi Chju Yuanchjan tashqi savdoni daromad manbai sifatida ilgari surdi. [4] Biroq, Min sulolasining asoschisi Chju Yuanchjan 1371-yilda birinchi dengiz taqiqini chiqardi. [4] "Vassal davlatlar" bilan bo'ladigan barcha tashqi savdo Min imperiyasi va uning vakillari tomonidan boshqariladigan rasmiy soliq to'lovchilari tomonidan amalga oshirilishi kerak edi. [4] Xususiy tashqi savdo oʻlim bilan jazolandi, jinoyatchining oilasi va qoʻshnilari oʻz uylaridan surgun qilindi. Bir necha yil o'tgach, 1384-yilda Ninbo, Guanchjou va Quanchjoudagi Dengiz savdo uylari (Shibo Tiju Si) yopildi. [4] Kemalar, doklar va kemasozlik zavodlari vayron qilindi, portlar toshlar va qarag'ay qoziqlari bilan sabotaj qilindi.

Chjan Xening dengiz sayohatlari qisman hukumat ostida xorijdagi savdoni monopollashtirishga qaratilgan edi.[5] Ular 1449-yilda Tumu jangida imperator asirga olinganidan keyin moʻgʻullarning dadilligi ortganligi sababli toʻxtatildi. Xorijdagi keng ko'lamli xususiy savdo Min hukumatining shimoliy chegaralari uchun jangovar otlar kabi xaridlari uchun narx raqobatiga sabab bo'ldi va mablag'larni qayta taqsimlashga to'g'ri keldi. Biroq, dengiz sayohatlari tugagandan so'ng ham Xitoyning Janubi-Sharqiy Osiyo va Hind okeanidagi savdosi davom etdi.[6] Janubi-Sharqiy Osiyodagi xususiy, jumladan, ruxsatsiz Xitoy savdosi Min sulolasining ikkinchi yarmida tez sur'atlar bilan kengayib bordi.[7]

1613-yilgi farmon Yanszi daryosining shimoliy va janubidagi hududlar o'rtasida dengiz savdosini taqiqlab, dengizchilarning Szyansuga yo'l olishlari va keyin Yaponiyaga o'tishlarini to'xtatishga harakat qildi. [4]

Mantiqiy asos

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Garchi ushbu siyosat dastlab qaroqchilarga qarshi milliy mudofaa bilan bog'liq bo'lsa-da, [4] bu aniq samarasiz usul edi. Ushbu siyosat shu qadar uzoq davom etdiki, boshqa tushuntirishlar ham taklif qilindi. Dastlabki konsepsiya Yaponiyaning Xitoy tovarlariga bo'lgan ehtiyojidan foydalanib, ularni ma'lum shartlarga majburlashdan iborat bo'lgan bo'ldi. Imperatoe Gongvu bu siyosat xorijiy xalqlar hukmronligiga qarshi kurashish uchun ularning Xitoy fuqarolari bilan hamkorlik qilishiga yo'l qo'ymaslik uchun ishlab chiqilganligini ta'kidladi. Masalan, imperator ularni josuslikda gumon qilgani uchun Shrivijayaga savdo qilish taqiqlangan.[8] Savdodan foydalanish, shuningdek, xorijiy hukumatlarni vassallik tizimiga rioya qilishga undash va hamkorlik qilmaydigan rahbarlarga bosim o'tkazish uchun kuchli vosita edi.[9] Imperator Gonvuning fiat pul birligini [6] bosib chiqarishni qo'llab-quvvatlash Son va yuan sulolalaridan farqli ravishda, quyma pullarning chiqib ketishini cheklovchi chora-tadbirlar sifatida mo'ljallangan edi, deb asoslashga sabab bo'ldi [4]. Ushbu puldan foydalanish uning vorislari tomonidan 1450-yilgacha davom ettirildi. (1425-yilga kelib, keng tarqalgan qalbakilashtirish va giperinflyatsiya odamlar dastlabki qiymatining taxminan 0,014% ga savdo qilishlarini anglatardi.) [10] Boshqalar buni Konfutsiyning insoniylikni oshirish istagining yon ta'siri deb va hukumatning tashqi aloqalaridan ochko'zlikni yo'q qilish [11] yoki hukumatning janubiy fuqarolarini markaziy hukumat foydasiga zaiflashtirish uchun hiyla deya qabul qilishdi.[12] Shunga qaramay, imperator Gonvu o'z davlatini Shimoliy yuan vorislaridan himoya qilishni birinchi o'ringa qo'ygan bo'lishi mumkin. Shuningdek, maqsadlari haqida o'zining " Ajdodlar farmoyishlarida " eslatib o'tdi va avlodlar ularning davom etishi uchun javobgarligi belgilandi.

Ta'siri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqoridagi siyosat yaxshi xulq-atvor uchun mukofot va Yaponiya hukumatini kontrabandachilar va qaroqchilarni yo'q qilishga jalb qilish uchun juda kam narsa taklif qildi, ya'ni faqat ikkita kemadan iborat o'n yillik o'lpon to'plash missiyalari. Imperator Gonvuning yaponlarga uning armiyasi “qaroqchilaringizni qoʻlga olib, yoʻq qiladi, toʻgʻri mamlakatingizga yoʻl oladi va imperatoringizni ham asirga oladi” [13] degan xabariga Ashikaga syogunining “buyuk imperiyangiz qodir boʻlishi mumkin” degan javobini oldi. Yaponiyani bosib oling, ammo bizning kichik davlatimiz o'zini himoya qilish strategiyasidan mahrum emas", deya munosabat bildirishdi.

Garchi dengiz taqiqi Min armiyasini yuanga sodiq qo'shinlarni yo'q qilish va Xitoy chegaralarini himoya qilishi uchun imkoniyat yaratgan bo'lsa-da, mahalliy resurslarni cheklab qo'ydi. Guandundagi Guanchjoudan Shandungacha 74 ta qirg'oq garnizoni tashkil etildi; Imperator Yongle davrida bu postlar shartli ravishda 110 000 subʼyektdan iborat edi.[14] Savdo soliqlaridan daromadning yo'qotilishi butun Minda, xususan, Chjetszyan va Fujian provinsiyalarida surunkali moliyalashtirish qiyinchiliklariga olib keldi. [15] Sohilboʻyi xitoy va yaponlarni qashshoqlashtirib, rejimga qarshi qo'zg'olon orqali muammoni yanada kuchaytirdi. Yapon qaroqchilarining dastlabki to'lqini o'ljalari va qullarini Koreyaga qaytargan Chjon Mong-ju va Imagava Sadayo tomonidan mustaqil ravishda boshlandi. Ashikaga Yoshimitsu 1405-yilda Xitoyga 20 dona qaroqchilarni qaytardi, ularni Ninbodagi qozonda tiriklayin qaynatib yuborishdi.[16] Biroq, Xitoyga bosqinlar davom etdi, ulardan eng dahshatlisi imperator Jiajin davrida sodir bo'ldi. [3]

Shunday bo'lsa-da, dengiz ta'qiqi imperator Gonvu tomonidan ota -bobolarining buyrug'iga qo'shilganligi sababli sulolasining qolgan vorislari davrida ham keng miqyosda saqlanib qoldi. Keyingi ikki asr davomida janubning boy qishloq xo'jaligi va shimolning harbiy qismlari deyarli faqat Buyuk kanal orqali bog'langan. Poraxo'rlik va manfaatsizlik vaqti-vaqti bilan portugallar Guanchjou (1517), Shuanyu ("Liampo") va Guanchjou ("Chincheu")da savdo qila boshlaganlarida bo'lgani kabi [17] holatlarga olib keldi, lekin 1520-yillarda portugaliyaliklarning quvg'in qilinishi, 1547-yilda Ninbo va Chjenchjou yaqinidagi orollarda yoki 1549-yilda Yuegangda bilan bo'lganidek tazyiqlar ham sodir bo'ldi. [4] Bir necha yil davomida xitoylarga qaroqchilikni bostirishda yordam bergandan keyingina portugaliyaliklarga 1557-yilda Makaoga joylashishga ruxsat berildi. [4]

Dengizdagi taqiq o'zining dastlabki yillaridanoq deyarli amalga oshirib bo'lmaydigan bo'lib qoldi va bu siyosat amalga samarali tatbiq qilinmadi. Mahalliy hokimiyat organlarining o'zi tez-tez noqonuniy savdo bilan shug'ullangan va odatda savdoni cheklash to'g'risidagi farmonlarga e'tibor bermagan. Harbiy ofitserlar savdo bitimlarida vositachilik qilishgan va qirg'oq bo'yidagi aholi punktlaridagi boy oilalar uning daromadiga bog'liq edi. Oddiy ishchilar savdo bilan bog'liq sohalarda ish topdilar. Savdo qoidalarini qo'llash bo'yicha ko'plab rasmiy lavozimlar bo'sh qoldirildi va Dengiz savdosi uylari bekor qilindi. Hukumat odatda chet el savdosi masalasini e'tiborsiz qoldirdi. 1520-yillarda imperator savdoni toʻxtatishga qaratilgan barcha qoidalarni rad etdi, chunki bular imperatorning marosimlar siyosatiga qarshi chiqqan amaldorlar tomonidan taklif qilingan va noqonuniy vositalar oʻrniga hukumat kanallari ostida juda kam savdo amalga oshirilgan. 1530-yillarda qirg'oq bo'yidagi Chjejiang provinsiyasidan bo'lgan hukumatning bosh kotibi dengiz taqiqini amalga oshirishga qaratilgan har qanday urinishlarga to'sqinlik qildi. Noqonuniy savdoni yo'q qilish uchun eng muhim urinish 1540-yillarda hukumat tomonidan tayinlangan mansabdor shaxs Chju Van tomonidan amalga oshirildi, ammo kontrabandachilarni yo'q qilishda muvaffaqiyat qozonganida, ruxsat etilmagan qotilliklarda ayblanib, hukumat tomonidan olib tashlandi.[18]

Qaroqchilik 1567-yilda imperator Longsin taxtga chiqishi va Futszyan gubernatorining taklifi bilan siyosat umuman bekor qilingandan keyingina [19] ahamiyatsiz darajaga tushdi. Keyin xitoylik savdogarlarga Yaponiya bilan qurol yoki boshqa kontrabanda tovarlaridan boshqa barcha tashqi savdo bilan shug'ullanishga ruxsat berildi. Bularga temir, oltingugurt va mis kabilar kiradi. Chet ellik savdogarlar soni litsenziya va kvota tizimi bilan cheklandi; hech qanday savdo ularni Xitoydan bir yildan ortiq olib keta olmadi. [4] 1599-yilda Guanchjou va Ninboda dengiz savdosi yoʻlga qoʻyildi va xitoylik savdogarlar Yuegangni (zamonaviy Xaycheng, Fujian) gullab-yashnayotgan portga aylantirdilar. [15] [4] Dengiz taqiqining tugashi imperator ruhidagi oʻzgarishlarni koʻrsatmadi, ammo keyinchalik Min davlatining zaifligi bu taqiqni davom ettirishni imkonsiz qilganini tan oldi. Shaharlar savdoni imkon qadar qattiq tartibga solishga urinishda davom etdi va xorijliklar oddiy xitoylar bilan to'g'ridan-to'g'ri savdo qilishini taqiqlagan holda tasdiqlangan agentlar orqali savdo qilishlari mumkinligini belgiladi. [15] Yuegang savdogarlari 1570-yilda Maynilaning Martin de Goiti tomonidan bosib olinganidan keyin bir yil ichida ispanlar bilan yuqori darajada savdo qilishdi [4]. Fu Yuanchuning 1639-yilda taxt yodgorligiFujian va Gollandiyalik Formosa oʻrtasidagi savdoni butunlay amalga oshirib boʻlmaydigan qilib qoʻyganini koʻrsatadi. [4]

Dengiz taqiqining bekor qilinishi Amerika qit'asidan birinchi ispan galleonlarining kelishi bilan bir vaqtga to'g'ri keldi va keyingi asrgacha to'xtamaydigan global savdo aloqasini yaratdi.[20]

Xitoy global savdo tizimida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy global savdoni boshqaradigan davlat rolini o'ynadi.[21] Yaponiya bilan savdo embargosiga qaramay, Xitoy kontrabandachilari, Janubi-Sharqiy Osiyo portlari yoki portugallar orqali to'siqsiz davom etdilar. Xitoy jahon savdo tizimiga butunlay integratsiyalangan edi.[22]

Yevropa xalqlari ipak va chinni kabi Xitoy tovarlariga katta qiziqish bildirgan.[23] Yevropaliklarda Xitoy xohlagan tovarlar yo'q edi, shuning uchun ular o'zlarining savdo kamomadini qoplash uchun kumush topishlari kerak edi.[24] Buyuk geografik kashfiyotlar asri davrida ispanlar savdo iqtisodini rivojlantirish uchun katta miqdordagi kumushni topdilar, ularning aksariyati Potosi kumush konlaridan edi. Amerika kumush konlari dunyodagi eng arzon manba bo'lib[25], 200 yil ichida 40 000 tonna kumush ishlab chiqargan.[26] Amerika va Yaponiyada ishlab chiqarilgan kumush uchun yakuniy manzil Xitoy edi.[27] 1500-yildan 1800-yilgacha Meksika va Peru dunyodagi kumushning 80%[28] ga yaqinini ishlab chiqargan va uning 30%i oxir-oqibat Xitoyga to'g'ri kelgan. XVI asr oxiri va XVII asr boshlarida Yaponiya ham Xitoyga kumushni katta miqdorda eksport qilardi.[28] Amerikadan kumush asosan Atlantika bo'ylab suzib o'tib, uzoq sharqqa yo'l olardi.[24] Kumush savdosining asosiy postlari Filippin kabi Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida joylashgan edi.[29] Manila shahri Amerika, Yaponiya, Hindiston, Indoneziya va Xitoy o'rtasidagi tovar almashinuvining asosiy posti bo'lib xizmat qilgan.[29] Biroq, Tinch okeani orqali Amerikadan ham to'g'ridan-to'g'ri kesib o'tadigan katta miqdordagi kumush bor edi.[27]

Manila orqali Xitoy Ming bilan savdo Ispaniya imperiyasi va Filippin orollaridagi ispan mustamlakachilari uchun asosiy daromad manbai bo'lgan. 1593-yilgacha har bir portdan har kuni ikki yoki undan ortiq kemalar suzib ketardi.[30] Galleon savdosi asosan ispanlarga ziravorlar, chinni, fil suyagi, lakdan yasalgan buyumlar, qayta ishlangan ipak mato va boshqa qimmatbaho buyumlarni sotish uchun Manilaga borgan va Futszyan portlaridan kelgan savdogarlar tomonidan ta'minlangan. Yuklar bir safardan boshqasiga o'zgarib turardi, lekin ko'pincha butun Osiyodan tovarlar - Xitoydan nefrit, mum, porox va ipak; Hindistondan qahrabo, paxta va gilam; Indoneziya va Malayziyadan ziravorlar; va Yaponiyadan turli xil tovarlar, jumladan, yelpig'ichlar, sandiqlar, pardalar va chinni buyumlar keltirilardi.[31]

Sin sulolasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koxinga va uning Min partizanlari / qaroqchilari tomonidan nazorat qilingan (qizil) yoki ta'siri ostidagi (pushti) hudud.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sinlar Shanxaydagi g'alabasidan so'ng janubga tomon kengayib borar ekan, janubiy Minni Chjen urug'i qo'llab-quvvatladi. Chjen Jilong boy nafaqaga chiqish evaziga Chjejiang orqali o'tish yo'llarini taslim qildi, ammo uning o'g'li Chjen Chengun Syamenda qarshilik ko'rsatishda davom etdi. So'ngra Gollandiyadan Tayvan nazoratini qaytib olib, uning sulolasi uni mustaqil Tungning davlati sifatida rivojlantirdi, ammo 1661-yilda asosiy hududlaridan siqib chiqarildi.

Siyosat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sin regenti shahzoda Rui 1647-yilda dengiz savdosini taqiqlashni qayta tikladi, ammo 1661-yildan imperator Kansi taxtga chiqqanidan keyin yanada qattiqroq tartib o'rnatilgunga qadar u samarali natija bermadi. " Buyuk tozalash " yoki "Chegara siljishi" kabi ko'chishlar davrida Guandun, Fujian, Chjejian, Jiansu va Shandunning bir qismi qirg'oq aholisi o'z mulklarini 30-50 li (taxminan 16-26 kilometr) ga ko'chib o'tishlari kerak edi. Sin askarlari chegara belgilarini o'rnatib, undan tashqaridagilarga o'lim jazosini qo'llashdi. Kemalar vayron bo'ldi va tashqi savdo yana Makao orqali cheklandi. [15] Keyingi yili tekshiruvlar va tuzatishlar amalga oshirildi va beshta okrug aholisi - Panyu, Shunde, Sinxuy, Dongguan va Chjonshan - bir yil o'tib yana ko'chirildi. Ko'plab yuqori darajadagi harakatlardan so'ng evakuatsiya 1669-yildan keyin amalga oshirilmadi. [32] 1684-yilda Tungning vayron qilinganidan so'ng, boshqa taqiqlar bekor qilindi. [15] Shundan keyingi yil Guanchjou, Xiamen, Ninbo va Songjiangda tashqi savdo bilan shugʻullanuvchi bojxona idoralari tashkil etildi. [15]

Sinning navbatdagi repressiv siyosati tufayli xitoylik savdogarlarning ko'p qismi ko'chishiga sabab bo'ldi, ammo imperator Kansi buning harbiy oqibatlardan qo'rqishni boshladi. Jakartadagi muhojirlar jamiyati 100 000 atrofida deb baholandi va Luzonda Min merosxo'rlari yashayotgani haqida mish-mishlar tarqaldi. [15] 1717-yilda " Janubiy okean "da savdoni taqiqlash, port tekshiruvlari va sayohat cheklovlari kuchaydi. [15] Emigrantlar oʻlim jazosi tahdidi bilan keyingi uch yil ichida Xitoyga qaytishlari kerak edi; kelajakda ko'chadiganlar ham xuddi shunday jazoga duchor bo'lishlari kerak edi. [15]

Janubiy Xitoy dengizida qonuniy savdo 1727-yilda qayta tiklandi [15], ammo Sharqiy Hindiston kompaniyasi Ninbodagi narxlar va bojlar Guanchjoudagidan ancha past ekanligini aniqlashi ularni o'z savdolarini 1755-yildan 1757-yilgacha shimolga o'tkazishga undadi. [15] Imperator Syanlun yuqori toʻlovlar orqali buni toʻxtatishga urinishi muvaffaqiyatsizlikka uchradi; 1757-yilning qishida u keyingi yildan Guanchjou (keyinchalik "Kanton" nomi bilan atalgan [15] Xitoyning Kohon va o'n uchta faktoriyasi bilan Kanton tizimini boshlab, xorijiy savdogarlar uchun ruxsat berilgan yagona Xitoy porti bo'lishi kerak edi. Chet elliklar bilan savdo qiluvchi xitoylik savdogarlarga esa bu qoidalarning hech biri ta'sir qilmadi.[33]

Effektlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sinning dastlabki dengiz taqiqi Koxinganing Xitoy materikidagi ta'sirini cheklab qo'ydi va uning davlatining mag'lubiyati bilan yakunlandi, bu esa Tayvanni Sin imperiyasiga bo'ysunishiga olib keldi.

Shunga qaramay, bu xitoyliklarning o'zlari uchun juda zararli edi. Bular gubernatorlar va noiblarning taxtga oid yodgorliklarida qayd etilgan. Imperator Kansining cheklovlaridan oldin ham, 1659-yilda Szin Funing taxtga bag'ishlangan yodgorligi tashqi savdoga qo'yilgan taqiq Xitoyning kumushga kirishini cheklashi, pul massasini zararli ravishda cheklashi va savdo imkoniyatlarining yo'qolishi Xitoy savdogarlariga yiliga 7 yoki 8 millionga tael tushadi, deb ta'kidladi. [4] Siyosat qoʻzgʻolonlarni jonlantirdi  va qirg'oq bo'ylab qaroqchilik, shuningdek, qora bozorlar uchun imkon beradi.  Buyuk tozalash Xitoyning janubiy qirg'oqlarini butunlay buzdi. 1661-yilda mamlakat ichkarisiga haydalgan Sin'an okrugining (taxminan zamonaviy Shenchjen va Gonkong) 16 000 ga yaqin aholisidan faqat 1648 nafari 1669-yilda qaytib kelgan. O'sha yili va 1671-yildagi kuchli tayfunlar mahalliy jamoalarni yanada vayron qildi va ko'chirishni to'xtatdi. [32] Savdo cheklovlari bekor qilinganda, Fujian va Guangdong muhojirlarning katta oqimini ko'rdi. Sobiq aholi va Xakka kabi yangi kelganlar o'rtasidagi to'qnashuvlar 1850 va 1860-yillarda to'liq miqyosli urushga aylangan uzoq davom etgan nizolarni keltirib chiqardi va bu Guangdundagi qaroqchilikni XX asrgacha kuchaytirdi. [32]

Yevropa davlatlarining Xitoy bilan savdosi shu qadar keng ediki, ular Osiyodagi savdogarlarga yetkazib berish uchun kumush tanqisligini xavf ostiga qoʻyishga majbur boʻldilar.[34] Yevropada kumush zaxiralari kamayganligi sababli, yevropaliklar Xitoyning juda ko'p talab qilinadigan tovarlarini sotib olish imkoniyatiga ega bo'lishmadi. Savdogarlar endi Xitoy tovarlarini G'arbga sotishdan olingan foyda orqali Xitoy savdosini qo'llab-quvvatlay olmadilar va Xitoyda tovarlarni sotib olish uchun Yevropada oltin oltinlarni muomaladan chiqarishga majbur bo'lishdi.[35]

Kanton tizimini o'rnatgan imperator Syanlun tomonidan kiritilgan cheklovlar Guanchjouning Koxoniga juda foydali bo'ldi - savdogar Howqua dunyodagi eng badavlat shaxslardan biriga aylandi va Guanchjouning soliq bazasi va chet el kumushlari oqimini normallashtirdi. Kanton tizimiga ko'ra, imperator Syanlun savdoni faqat litsenziyalangan xitoylik savdogarlar bilan cheklab qo'ygan, Britaniya hukumati esa o'z navbatida faqat Britaniya Sharqiy Hindiston kompaniyasiga savdo uchun monopol nizom chiqargan. Ushbu tartib XIX asrgacha G'arbda erkin savdo g'oyasi ommalashgunga qadar davom etdi.[36] Kanton tizimi Xitoyning dunyoning qolgan qismi bilan savdosiga to'liq ta'sir ko'rsatmadi, chunki xitoylik savdogarlar o'zlarining katta uch ustunli okean kemalari bilan global savdoda faol ishtirok etishdi. Siam, Indoneziya va Filippinga suzib borish orqali ular global savdo tizimining asosiy ishtirokchilari bo'lishdi; Bu davr hatto Karl Trocki tomonidan global savdoning "Xitoy asri" sifatida tasvirlangan. Xitoy savdogarlari Syamen va Makaodagi g'arbliklar (ispan va portugallar) bilan yoki Manila va Batavia kabi Xitoydan tashqaridagi portlar orqali savdo qilingan istalgan mamlakat bilan erkin va qonuniy savdo qilishlari mumkin edi.[37] Importni asosan oltin bilan cheklab, u XVII asr davomida choy milliy ichimlikka aylangan inglizlarga savdo balansini toʻgʻrilash uchun har qanday vositani topishda kuchli bosim oʻtkazdi. Bu Hindistonda plantatsiyalarda yetishtiriladigan afyun bo'lib chiqdi, u shu qadar daromadli va muhim bo'lib qoldiki, vitse-qirol Lin Zexuning afyun kontrabandasiga qarshi amaldagi qonunlarni qattiq qo'llashi Birinchi afyun urushiga va Sinni cheklaydigan tengsiz shartnomalarning boshlanishiga turtki bo'ldi. 1842-yilgi Nankin shartnomasi Syamen (“Amoy”), Fuchjou (“Fuchjou”), Ningbo (“Ningpo”) va Shanxay portlarini ochdi, ammo qonuniy savdo sulolaning oxirigacha belgilangan portlar bilan cheklanib qoldi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Martin (2001).
  2. ↑ 2,0 2,1 McNeill (1998).
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Wang (1980).
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 Von Glahn (1996).
  5. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 270-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  6. ↑ Waley-Cohen, Joanna. The Sextants of Beijing: Global Currents in Chinese History. New York, London: W. W. Norton and Company, 2000 — 49-bet. ISBN 039324251X. 
  7. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 256-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  8. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 169-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  9. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 396-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  10. ↑ Fairbank & al. (2006).
  11. ↑ Li (2010).
  12. ↑ Embree, Ainslie Thomas; et al. (1997), Asia in Western and World History: A Guide for Teaching, Armonk: M.E. Sharpe, ISBN 978-1-56324-264-9, OCLC 32349203.
  13. ↑ Kang (2007).
  14. ↑ Tsai, Henry Shih-shan (2001), Perpetual Happiness: The Ming Emperor Yongle, University of Washington Press, ISBN 0-295-98124-5.
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 Shi (2006).
  16. ↑ Takekoshi, Yosaburō (1967), The Economic Aspects of the History of the Civilization of Japan, 344-bet.
  17. ↑ Knight's (1841).
  18. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 168-169, 302, 396, 490-495, 509-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  19. ↑ Deng (1999).
  20. ↑ Mote, Frederick W.. The Cambridge History of China Vol. 7: The Ming Dynasty 1368-1644. Cambridge University Press, 1988 — 504–505-bet. ISBN 978-0-521-24332-2. 
  21. ↑ Flynn, Dennis Owen; Giraldez, Arturo (2002). „Cycles of Silver: Global Economic Unity through the Mid-Eighteenth Century“. Journal of World History. 13-jild, № 2. 391–427-bet. doi:10.1353/jwh.2002.0035. ISSN 1527-8050.
  22. ↑ Waley-Cohen, Joanna. The Sextants of Beijing: Global Currents in Chinese History. New York, London: W. W. Norton and Company, 2000 — 52–54-bet. ISBN 039324251X. 
  23. ↑ Flynn, Dennis O.; Giráldez, Arturo (1995). „Born with a "Silver Spoon": The Origin of World Trade in 1571“. Journal of World History. 6-jild, № 2. 201–221-bet. JSTOR 20078638.
  24. ↑ 24,0 24,1 Frank, Andre. Reorient, July 1998. ISBN 9780520214743. 
  25. ↑ „"A Century of Lawmaking". Library of Congress. Retrieved May 23, 2018.“.
  26. ↑ Stein, Stanley J.. Silver, Trade, and War: Spain and America in the Making of Early Modern Europe. Johns Hopkins University Press, 2000 — 21-bet. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Flynn, Dennis O.; Giráldez, Arturo (2002). „Cycles of Silver: Global Economic Unity through the Mid-Eighteenth Century“. Journal of World History. 13-jild, № 2. 391–427-bet. doi:10.1353/jwh.2002.0035. JSTOR 20078977.
  28. ↑ 28,0 28,1 Flynn, Dennis O. (1995). „Born with a "Silver Spoon": The Origin of World Trade in 1571“. Journal of World History. University of Hawaii Press.
  29. ↑ 29,0 29,1 Flynn, Dennis O.; Giraldez, Arturo (1996). „Silk for Silver: Manila-Macao Trade in the 17th Century“. Philippine Studies. 44-jild, № 1. 52–68-bet. JSTOR 42634185.
  30. ↑ Schurz, William Lytle. The Manila Galleon, 1939. P 193.
  31. ↑ Mejia, Javier. „The Economics of the Manila Galleon“. New York University, Abu Dhabi. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Hayes (1974).
  33. ↑ Waley-Cohen, Joanna. The Sextants of Beijing: Global Currents in Chinese History. New York, London: W. W. Norton and Company, 2000 — 99-bet. ISBN 039324251X. 
  34. ↑ Peyrefitte, Alain. The Immobile Empire—The first great collision of East and West—the astonishing history of Britain's grand, ill-fated expedition to open China to Western Trade, 1792–94. Alfred A. Knopf, 1992. 
  35. ↑ Gray, Jack. Rebellions and Revolutions: China from the 1800s to 2000. New York: Oxford University Press, 2002 — 22–3-bet. 
  36. ↑ Conrad Schirokauer. A Brief History of Chinese Civilization, 4, illustrated, Cengage Learning, 2012 — 221-bet. ISBN 978-0495913238. 
  37. ↑ Peer Vries. State, Economy and the Great Divergence: Great Britain and China, 1680s-1850s. Bloomsbury Publishing, 2015 — 353–354-bet. ISBN 978-1472526403. 

Bibliografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Haijin&oldid=2605199" dan olindi