Doha rivojlanish raundi
 | Bu maqolaga boshqa birorta sahifadan
ishorat yoʻq. (May 2024) |
| Doha rivojlanish raundi | |
|---|---|
 Doha rivojlanish raundi logotipi | |
| Holat | Davom etayotgan |
| Janri | Savdo raundi |
| Boshlanishi | 2001-yil noyabr |
| Lokatsiya | Doha, Kankun, Jeneva, Gongkong, Parij, Potsdam |
| Mamlakat | Qatar, Meksika, Shvetsariya, Gongkong, Fransiya, Germaniya |
| Avvalgi tadbirlar | Urugvay raundi |
| Ishtirokchilar | 164 [1] |
Doha taraqqiyot raundi yoki Doha taraqqiyot masalasi (DTM) — Jahon Savdo Tashkilotining (JST) oʻsha paytdagi bosh direktori hisoblangan Mike Moore boshchiligida 2001-yil noyabr oyida boshlangan savdo-muzokaralar raundi hisoblanadi. Uning maqsadi butun dunyo boʻylab savdo toʻsiqlarini kamaytirish va shu orqali xalqaro savdoning oʻsishiga yordam berish.
Doha Raundi 2001-yilda Qatar poytaxti Doha shahrida vazirlar darajasidagi uchrashuv bilan boshlandi. Ushbu savdo raundining maqsadi rivojlanishi past boʻlgan mamlakatlarning ustuvorliklarini asosiy oʻringa qoʻyish boʻlgan. Muhokama qilingan asosiy omillarga savdoni osonlashtirish, xizmatlar, kelib chiqish tartiblarini va nizolarni hal qilish qoidalarini oʻz ichiga olgandi. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun alohida va farqli rejim ham asosiy masala sifatida muhokama qilindi. Keyingi vazirlar uchrashuvlari Meksikaning Kankun shahrida (2003) va Gonkongda (2005) boʻlib oʻtdi. Tegishli muzokaralar Parijda (2005), Germaniyaning Potsdam shahrida (2007) va Shveytsariyaning Jeneva shahrida (2004, 2006, 2008) boʻlib oʻtdi. 2008-yil iyul oyidagi muzokaralar toʻxtab qolganidan soʻng muzokaralardagi oldinga siljish ham toʻxtab qoldi[2][3].
Eng muhim ahamiyatga molik farqlar Yevropa Ittifoqi (YI), Qoʻshma Shtatlar (AQSh), Kanada va Yaponiya boshchiligidagi rivojlangan davlatlar va asosan Hindiston, Braziliya, Xitoy va Janubiy Afrika vakillik qilayotgan yirik rivojlanayotgan davlatlar oʻrtasida kelib chiqqan. Shuningdek, Yevropa Ittifoqi va AQSh oʻrtasida qishloq xoʻjaligi subsidiyalarini saqlab qolish boʻyicha muzokaralar mavjud va bu savdo toʻsiqlari sifatida samarali faoliyat koʻrsatishi mumkin[4]. 2008-yildagi muzokaralar toʻxtatilganidan beri muzokaralarni qayta tiklashga bir necha bor urinishlar amalga oshirilgan, ammo hozircha muvaffaqiyatli yakunlanmagan. 2008-yilning oxirida AQSh, Xitoy va Hindiston oʻrtasida yirik muzokaralar olib borildi va muzokaralar usullari boʻyicha kelishuvga erishildi. 2011-yilning aprel oyida oʻsha paytdagi bosh direktor Pascal Lamy „aʼzolardan oʻn yil davomida birga ish olib borishdan uzoq boʻlishning oqibatlarini chuqurroq oʻylashni soʻradi“[5]. 2012-yil may oyida Lamy tomonidan JST Bosh Kengashiga bergan hisobotida „kichik qadamlar qoʻyish, Doha raundining hal boʻlgan savdo masalalarini bosqichma-bosqich joriy qilish va savdodagi katta farqlar saqlanib qolgan qismlarini qayta koʻrib chiqish“ tarafdori edi[6]. 2013-yil 7-dekabrda Bali Vazirlar Deklaratsiyasining qabul qilinishi birinchi marta savdodagi byurokratik toʻsiqlarni muvaffaqiyatli tarzda hal qildi va bu Doha raundi kun tartibining kichik bir masalasi hisoblandi[7].
2015-yilda AQSh hukumati Doha raundini tugatishni talab qildi va 2017-yilga kelib u „oʻlgan“ deb eʼlon qilindi[8][9]. Biroq Jahon savdo tashkilotiga aʼzo davlatlar 2015-yil Nayrobi shahrida boʻlib oʻtgan vazirlar yigʻilishida „Doha raundi masalalariga doir muzokaralarni ilgari surish uchun barcha aʼzo davlatlar oʻrtasida katta majburiyat turganiga kelishildi“ deb taʼkidlanadi[10].
Muzokaralar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Doha raundidagi muzokaralar Savdo muzokaralari qoʻmitasi (SMQ) tomonidan nazorat qilinadi va uning raisi JST bosh direktori hozirda Ngozi Okonjo-Ivealadir. Muzokaralar JSTning beshta ishchi guruhi va boshqa mavjud organlarida olib borilmoqda. Muzokaralar olib borilayotgan koʻrib chiqiladigan masalalar quyida beshta tuzilgan guruhda muhokama qilinadi: bozorga kirish, rivojlanish masalalari, JST qoidalari, savdoni osonlashtirish va boshqa masalalarni oʻz ichiga oladi[2].
Doha raundidan oldin
[tahrir | manbasini tahrirlash]Doha raundiga qadar qishloq xoʻjaligi va xizmat savdolari boʻyicha muzokaralar koʻp marotaba olib borilgan. Ushbu davom etayotgan muzokaralar koʻp tomonlama savdo muzokaralarining oxirgi davri (Urugvay raundi, 1986-1994-yillar) doirasida muhim rol oʻynagan. Biroq, baʼzi mamlakatlar va AQSh ham shular qatorida savdo-sotiqni erkinlashtirish va savdo kelishuvlarini yanada erkinlashtirish uchun qishloq xoʻjaligi va xizmatlarni rivojlantirish muzokaralarini kengaytirishni xohlashgan[2].
1996-yilda Singapurda oʻtkazilgan Jahon savdo tashkiloti vazirlar konferensiyasida davlat xaridlari shaffoflik, savdoga qulaylik yaratish (asosan bojxona masalalari), savdo va investitsiyalar, savdo va raqobat boʻyicha toʻrtta masala boʻyicha doimiy ishchi guruhlar tashkil etildi. Shundan soʻng bu holat Singapur masalalari deb nomlandi. Ushbu masalalar Yevropa Ittifoqi, Yaponiya va Koreya tomonidan keyingi boʻlib oʻtgan vazirlik majlislarida koʻrib chiqilgan va koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan qarshilik koʻrsatilgan[2]. Hech qanday kelishuvga erishilmadi. Shu sababli rivojlangan mamlakatlar har qanday yangi savdo muzokaralarida aytib oʻtilgan masalalar ham oʻrinli boʻlishi kerakligini taʼkidladilar[11].
Doha raundidan bir necha oy oldin, Qoʻshma Shtatlar 2001-yil 11-sentyabrda terrorchilik aktlari sodir etildi. Baʼzi hukumat amaldorlari siyosiy hamjihatlikni kuchaytirishga chaqirdi va savdo muzokaralarini shu maqsadda vosita sifatida foydalanishga harakat qildi. Baʼzi rasmiylar koʻp tomonlama savdo muzokaralarining yangi bosqichi turgʻunlik va terrorizm bilan bogʻliq noaniqlik tufayli zaiflashgan jahon iqtisodiyotiga yordam berishi mumkin deb oʻylashardi. Jahon savdo tashkilotining maʼlumotlariga koʻra, 2001-yil „yigirma yildan ortiq vaqt ichida ishlab chiqarishning eng past oʻsishini“ koʻrsatuvchi[12] maʼlumotlarini taqdim etdi va oʻsha yili xalqaro savdosining koʻlami pasaydi[2].
Doha, 2001-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]Doha raundi rasman 2001-yil noyabr oyida boshlangan boʻlib, barcha mamlakatlarni qishloq xoʻjaligi va ishlab chiqarish bozorlarini ochish, shuningdek, xizmatlar savdosi (GATS) boʻyicha muzokaralar va kengaytirilgan intellektual mulkni tartibga solish (TRIPS) boʻyicha muzokaralar olib borish majburiyatini oldi. Raundning maqsadi, uning tarafdorlariga koʻra, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun savdo qoidalarini adolatli qilish asosiy vazifa deb belgilandi[13]. Biroq, 2008-yilga kelib, tanqidchilar bu yerni savdo qoidalari tizimini kengaytirish va rivojlanish uchun yomon joy sifatida baholadi va mamlakatlarning ichki „siyosat maydoni“ ga haddan tashqari aralashadi, deb ayblashdi.
2001-yildagi vazirlar deklaratsiyasi Doha raundiga oid muzokaralarni 2005-yil 1-yanvarda yakunlash boʻyicha rasmiy muddatni belgilab berdi[14].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Gerber, James. International Economics, 8e, Eighth, 221 River Street, Hoboken, NJ 07030: Pearson Education, Inc., 2020 — 23-bet. ISBN 9780136892410. Qaraldi: 2024-yil 4-fevral.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Fergusson ps. „World Trade Organization Negotiations: The Doha Development Agenda“. Congressional Research Service (2008-yil 18-yanvar). Qaraldi: 2008-yil 26-iyul.
- ↑ „World trade talks end in collapse“. BBC News (2008-yil 29-iyul). Qaraldi: 2008-yil 29-iyul.
- ↑ Hanrahan. „WTO Doha Round: The Agricultural Negotiations“. Congressional Research Service (2007-yil 22-yanvar). 2020-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 20-iyul.
- ↑ Documents from the negotiating chairs, 21 April 2011 at WTO official website
- ↑ Report by the Chairman of the Trade Negotiations Committee News item at WTO official site, 2 May 2012
- ↑ Walker, Andrew. „WTO agrees global trade deal worth 6tn“. BBC News (2013-yil 7-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 7-dekabr.
- ↑ „The Doha round finally dies a merciful death“. Financial Times (2015-yil 21-dekabr). 2022-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-yanvar.
- ↑ Martin, Antoine; Mercurio, Bryan (2017-01-01). „Doha dead and buried in Nairobi: lessons for the WTO“. Journal of International Trade Law and Policy. 16-jild, № 1. 49–66-bet. doi:10.1108/JITLP-01-2017-0001. ISSN 1477-0024. Qaraldi: 2024-02-12.
- ↑ „WTO | Doha Development Agenda“ (en). World Trade Organization. Qaraldi: 2024-yil 12-fevral.
- ↑ „Tequila sunset in Cancún“. The Economist (2003-yil 17-sentyabr). Qaraldi: 2008-yil 3-avgust.
- ↑ „Annual Report 2002“. World Trade Organization (2002-yil 2-may). Qaraldi: 2008-yil 31-iyul.
- ↑ „Emergency Committee For American Trade“. 2006-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Ministerial declaration“. WTO (2001-yil 20-noyabr). Qaraldi: 2015-yil 12-oktyabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Anderson, Kym (ed.): Qishloq xoʻjaligi savdosi islohoti va DOHA rivojlanish dasturi. Jahon banki, 2006, ISBN 978-0-8213-6239-6
- Maʼlumotnoma: Doha davri toʻgʻrisidagi WTO-ning toʻqnashuvi Londonda, Buyuk Britaniya, 2008-yil sentyabrda, chet el rivojlanish institutida
- Butunjahon cherkovlar kengashi Markaziy qoʻmitasining 6-sentabr 2006-yildagi bayonoti
- Schnepf, Randy va Hanrahan, Charles E. WTO Doha davri: AQSh qishloq xoʻjaligi uchun taʼsirlar 4-yanvar 2010-yil at nationalaglawcenter.org
- Ferguson,Ian F. Jahon savdo tashkiloti muzokaralari: Doha rivojlanish dasturi Kongressning Wayback Machine Kongress tadqiqot xizmati maʼruzasida, 2008-yil 18-yanvarda arxivlangan; nationalaglawcenter.org
- Jahon savdo tashkiloti rasmiy veb-sayti Doha davrasida
- WTO yangilik sayti
- „Gʻoyalar rivojlanish uchun“ — xalqaro rivojlanish agentliklari rahbarlari, jumladan, DST Bosh direktori Pascal Lamy va sobiq bosh direktori, hozirgi vaqtda UNCTAD bosh kotibi Supachaï Panitchpakdi bloglari.
- Doha davrasining kelajagi, Yevropa parlamenti kutubxonalar brifingida, 9-sentabr 2011-yil