Kontent qismiga oʻtish

Dalbergiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

| tasvir = Dalbergia sissoo Bra24.png | kenja_turkum = Dalbergia }}

Dalbergia armataning tikanlari
Dalbergia lanceolaria poyasi
Dalbergia lanceolaria gullari
Dalbergia lanceolaria ko'saklari
Dalbergia latifolia rozevid yog'ochidan yasalgan shaxmat donalari
Dalbergia miscolobium gullari
Dalbergiya turkumchasiga xos bo'lgan yogʻoch turi - MHNT

Dalbergiya - bu oilachaga Burchoqdoshlar oilasiga mansub kichik va o'rtacha o'lchamli daraxtlar, butalar va lianalar kiradi. Yaqinda uning o'ziga xos turlari topilgani uchun u alohida Dalbergia oilachasiga ajratildi[1][2][3]. Bu oilacha asosan janubda keng tarqalgan bo`lib, Markaziy va Janubiy Amerika, Afrika, Madagaskar va Janubiy Osiyo tropik mintaqalarida tabiiy holda o'sadi.

Fosillar ro'yxati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Frantsiyaning Eks-an-Provens munitsipalitetidagi konida Dalbergia phleboptera urug'i qoplami topildi. Dalbergia nostratum qoldiqlari Slovakiya janubida, Luçenek shahri yaqinidan quyi miotsen davridagi riyodasit tüflarida topilgan. Vengriyadagi Sarmatlar konida Dalbergia mecsekensening qazilma urug'lari topilgan. Dalbergia lucida qoldiqlari Xitoyning Yunnan provinsiyasi, Kayyuan okrugidagi kech miotsen davrining Syaolongtan shakllanishidan tasvirlangan.

Foydalanish turi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiyaning ko'plab turlari muhim yog'och daraxtlari bo'lib, ularning dekorativ va ko'pincha xushbo'y yog'ochlari uchun qadrlanadi, aromatik yog'larga boy. Ulardan eng mashhurlari atirgul daraxtlari bo'lib, ular kesilgan yog'ochning hidi tufayli shunday nomlanadi, ammo boshqa bir qancha qimmatbaho o'rmonlar bu jinsga tegishli.

Rio, Bahia, Braziliya atirgul daraxti, palisander de Rio Grande yoki jakaranda va Dalbergia latifolia (Sharqiy) hind atirgul daraxti yoki Sonokeling nomi bilan mashhur bo'lgan Dalbergia nigra kabi turlar rangi va donalari tufayli mebelda keng qo'llanilgan. Bir necha Sharqiy Osiyo turlari an'anaviy xitoy mebellarida muhim materiallardir.

(Braziliya) Lola qizil yoki salmon rangli krem rangli bo'ladi. U ko'pincha ovqat pishirishlarda ishlatiladi. uni arzon kabinetlarda ishlatiladigan Amerikalik Liriodendron tulipifera daraxtining "tulipwood" bilan chalkashtirmaslik kerak.

Xuddi shunday ishlatiladigan (lekin quyuqroq chiziqlar bilan binafsha rang), shuningdek, braziliyalik, kingwood D. cearensis tomonidan hosil qilinadi. Ikkalasi ham kichik va o'rta bo'yli daraxtlar, 10 m gacha. Yana bir diqqatga sazovor yog'och - kokobolo, asosan D. retusadan olingan Markaziy Amerika yog'ochi, yangi kesilgan yuzalarida ajoyib dekorativ apelsin qizil figurali bo'lib, havoda tezda so'nib ketadigan ohanglar va ranglarga aylanadi.

Dalbergia sissoo (hind atirgul daraxti) asosan shimoliy Hindistonda mebel uchun ishlatiladi. So'nggi paytlarda noma'lum sabablarga ko'ra daraxtlar nobud bo'lishining yuqori ko'rsatkichlari tufayli uning eksporti yuqori darajada tartibga solinadi.[oydinlashsin][aniqlash kerak][manba kerak] Dalbergia sissoo tarixan Shimoliy Hindistonning asosiy gul daraxti turlari bo'lib kelgan. Bu yog'och kuchli va qattiq, rangi oltindan to'q jigarranggacha. U juda bardoshli va chiroyli bo'lib, shaklini yaxshi saqlaydi. Uni osongina ziravor qilish mumkin. Ishlash qiyin, lekin u nozik jilo talab qiladi. U yuqori sifatli mebel, kontrplak, ko'prik qoziqlari, sport buyumlari va temir yo'l shpallari uchun ishlatiladi. Bu bezak ishlari va oymalar uchun juda yaxshi materialdir. Uning zichligi 770 kg/m3.

Afrika qora daraxti (D. melanoxylon) - kuchli qora yog'och bo'lib, shamol cholg'u asboblarini tayyorlash uchun talab qilinadi.

Dalbergia turlari ba'zi Lepidoptera turlarining lichinkalari tomonidan oziq-ovqat o'simliklari sifatida ishlatiladi, shu jumladan faqat Dalbergia sissoo bilan oziqlanadigan Bucculatrix mendax.

Dalbergia turlari yog'ochda sensibilizatsiya qiluvchi xinonlar mavjudligi sababli allergik reaktsiyalarni keltirib chiqarishi bilan mashhur.

O'zlashtirilishi:

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiyaning barcha turlari yo'qolib ketish xavfi ostida turgan yovvoyi fauna va flora turlarining xalqaro savdosi to'g'risidagi konventsiya (CITES) ostida himoyalangan. Dalbergia nigradan tashqari hammasi II-ilovada, D.nigra esa I-ilovada keltirilgan.

Turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiya quyidagi turlarni o'z ichiga oladi:[4][5].

 

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Lavin M; Pennington RT; Klitgaard BB; Sprent JI; de Lima HC; Gasson PE (2001). "The dalbergioid legumes (Fabaceae): delimitation of a pantropical monophyletic clade". Am J Bot 88 (3): 503–33. doi:10.2307/2657116. PMID 11250829. 
  2. ↑ Vatanparast M; Klitgård BB; FACB Adema; Pennington RT; Yahara T; Kajita T (2013). "First molecular phylogeny of the pantropical genus Dalbergia: implications for infrageneric circumscription and biogeography". S Afr J Bot 89: 143–149. doi:10.1016/j.sajb.2013.07.001. 
  3. ↑ Cardoso D; Pennington RT; de Queiroz LP; Boatwright JS; Van Wyk B-E; Wojciechowskie MF; Lavin M (2013). "Reconstructing the deep-branching relationships of the papilionoid legumes". S Afr J Bot 89: 58–75. doi:10.1016/j.sajb.2013.05.001. 
  4. ↑ „ILDIS LegumeWeb entry for Dalbergia“. International Legume Database & Information Service. Cardiff School of Computer Science & Informatics. Qaraldi: 2014-yil 6-fevral.
  5. ↑ USDA. „GRIN species records of Dalbergia“. Germplasm Resources Information Network—(GRIN) [Online Database]. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Qaraldi: 2014-yil 6-fevral.
  6. ↑ Some sources consider Dalbergia cubilquitzensis to be a synonym of Dalbergia tucurensis.
  7. ↑ Some sources consider Dalbergia funera to be a synonym of Dalbergia calderonii.
  8. ↑ POWO: Dalbergia nigrescens Kurz (retrieved 29 November 2020)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Vikiomborda Dalbergia mavzusiga oid fayllar bor
  • Ma'lumotlargaDalbergiyaWikispeciesda
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dalbergiya&oldid=4674763" dan olindi