Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi
 | |
| Qisqartma | BMGF |
|---|---|
| Turi | ishlamaydigan xususiy fond |
| Maqsadi | global sog'liqni saqlashni yaxshilash, qashshoqlikni kamaytirish, ta'lim imkoniyatlari va axborot texnologiyalaridan foydalanish |
| Ishga tushgan sanasi | 2000-yil |
| Joylashuvi | Sietl, Vashington, AQSh |
| Hududiy xizmati | butun dunyo bo'ylab |
| Asoschi(lar)i | Bill va Melinda Gates |
| Direktori | Mark Suzman |
| Xoʻjayinlar | Bill Gates, Melinda Gates, Warren Buffett |
| Daromad | 49,9 milliard dollar (2020-yil) |
| Ishchilar soni | 1763 (2021-yil) |
| Oʻziga tegishli tashkilotlar | Kasalliklarni modellashtirish instituti |
| Vebsayti | gatesfoundation.org |
| Til(lar)i | ingliz |
Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi — ilgari „William H. Gates fondi“ sifatida tanilgan, Bill va Melinda Gates tomonidan asos solingan xususiy fonddir. U 2000-yilda ochilgan va 50,7 milliard dollar aktivlari bilan Qoʻshma Shtatlardagi eng yirik, 2020-yildan boshlab dunyodagi ikkinchi yirik xayriya jamgʻarmasi hisoblanadi[1]. Jamgʻarmaning asosiy maqsadlari — global sogʻliqni saqlashni yaxshilash, qashshoqlikni kamaytirish, taʼlim imkoniyatlari va axborot texnologiyalaridan foydalanish. Jamgʻarma Vashington shtatining Sietl shahrida joylashgan boʻlib, uni uchta ishonchli vakil: Bill, Melinda Gates va Warren Buffett boshqaradi. 2017-yil 31-dekabr holatiga koʻra, jamgʻarma hissasi 50,7 mlrd. Uning koʻlami va xayriya ishlarida biznes usullarini qanday qoʻllashga intilishi uni venchur xayriya sohasidagi yetakchilardan biriga aylantiradi[2]. 2007-yilda uning asoschilari AQShdagi ikkinchi eng saxovatli xayriyachilar deb tan olindi, Warren Buffett birinchi boʻldi. Bill va Melinda Gates fondga 36,8 milliard dollar xayriya qildi[3].
Jamgʻarma tashkil etilganidan beri keng koʻlamli ijtimoiy, tibbiy va taʼlim ishlanmalarini qoʻllab-quvvatlab kelmoqda.
Tashkil topishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jamgʻarma 1994-yilda tashkil etilgan va dastlab William H. Gates jamgʻarmasi deb nomlangan. 1999-yilda u oʻz nomini Bill va Melinda Gates jamgʻarmasiga oʻzgartirdi va 2000-yilda Gates Learning Foundation bilan birlashdi. Jamgʻarma Sietlda joylashgan boʻlib, 2020-yil 31-dekabr holatiga koʻra 49,9 milliard dollar mablagʻga ega edi[4]. Bill va Melinda Gates (shuningdek, musiqachi Bono) xayriya ishlari uchun Time jurnalining 2005-yildagi „ Yil odamlari“ deb topildi. 2010-yil iyun oyida Warren Buffett AQSh tarixidagi eng katta — 37 milliard dollar xayriyani amalga oshirdi.
2018-yil holatiga koʻra, Bill Geyts va Melinda French Gates jamgʻarmaga taxminan 36 milliard dollar xayriya qilishgan[5]. Tashkil etilganidan beri jamgʻarma keng koʻlamli ijtimoiy, sogʻliqni saqlash va taʼlim sohalarini, jumladan Kembrij universitetida Gates Kembrij stipendiyalarini taʼsis etishni taʼminladi va qoʻllab-quvvatladi.
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jamgʻarmaning asosiy maqsadi sogʻliqni saqlash tizimini qoʻllab-quvvatlash va takomillashtirish, shuningdek, qashshoq mamlakatlardagi ochlikni yengishdir. Jamgʻarma mablagʻlari OIV/OITS va sil kasalligining oldini olish va davolash dasturiga, bezgakka qarshi kurashishga, Hindiston va Afrikadagi bolalarni emlash boʻyicha loyihalarga, shu jumladan GAVI alyansi (global vaksina va immunizatsiya alyansi) doirasidagi loyihalarga va boshqa tashabbuslarga yoʻnaltirildi.
Qoʻshma Shtatlardagi fondning ustuvor yoʻnalishi taʼlim tizimini takomillashtirish dasturidir. Shunday qilib, 2009-yilda fond AQShda masofaviy taʼlim usullarini takomillashtirish, zamonaviy multimediali oʻquv materiallarini qoʻllab-quvvatlash va interfaol oʻquv xonalarini yaratish uchun 12,9 million dollar ajratish niyatida ekanligini maʼlum qildi[6]. 2009-yilning kuzida fond Ukrainaga mingga yaqin jamoat kutubxonalarini kompyuterlashtirish uchun 25 million dollar miqdorida grant ajratdi[7].
2009-yildan beri Bill Gates Bill va Melinda Gates jamgʻarmasining rasmiy veb-saytida „Bill Gatesning yillik xabari“ ni nashr etadi, unda oʻzining xayriya tashkiloti yutuqlari haqida gapiradi, shuningdek, kelajak uchun rejalar tuzadi.
2014-yil yanvar oyida Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi ayollarning tugʻilish darajasini tartibga solish imkonini beruvchi tizimni ishlab chiqish uchun grant ajratdi.
2017-yil oktyabr oyida fond Mojaloop deb nomlangan blokcheyn loyihasini ishga tushirdi. Loyihaning maqsadi aholining eng kam taʼminlangan qatlamlarini moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatini taʼminlashdan iborat. Loyiha Ripple Interledger protokoli yordamida amalga oshirildi[8].
2020-yil yanvar oyida Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi COVID-19 bilan kurashish uchun 10 million dollar xayriya qilishini eʼlon qildi. 2020-yil fevral oyida jamgʻarma bu miqdorni 100 million dollarga oshirishini eʼlon qildi[9]. Ushbu mablagʻning taxminan 20 million dollari kasallikni aniqlash, shuningdek, yuqtirganlarni izolyatsiya qilish va ularga gʻamxoʻrlik qilish uchun sarflanishi kerak, yana 20 millioni Janubiy Osiyo va Afrika sogʻliqni saqlash idoralariga shoshilinch markazlar va bemorlarni nazorat qilish choralarini ishlab chiqish uchun yuborilishi kerak. Qolgan 60 millioni vaksina yaratishga yoʻnaltirilishi rejalashtirilgan[10].
Tanqidlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2009-yilda nufuzli tibbiyot jurnali boʻlgan The Lancet fondni tanqid qilib, uni sogʻliqni saqlashning haqiqiy ehtiyojlariga yetarlicha eʼtibor bermayotgani, shuningdek, tashkilot ajratmalarida shaffoflik yetarli emasligi uchun qoraladi[11]. Jamgʻarmaning boshqa tanqidlari uning qisqa muddatli yoʻnalishi va kambagʻal mamlakatlarning Gʻarbga tobora ortib borayotgan qaramligi haqida edi.
Jamgʻarma, shuningdek, hali taqsimlanmagan aktivlarni faqat investitsiya qilingan mablagʻlardan maksimal foyda olish printsipi asosida investitsiya qiladi. Natijada, investitsiyalar qatoriga fond qashshoqlikni kamaytirishga harakat qilayotgan rivojlanayotgan mamlakatlarda qashshoqlik darajasini oshirgani uchun tanqid qilingan kompaniyalar kirib qoladi[12]. Bularga yuqori darajada ifloslantiruvchi kompaniyalar va rivojlanayotgan mamlakatlarda dori-darmonlarni sotmaydigan farmatsevtika kompaniyalari kiradi[13]. Matbuot tanqidiga javoban, fond 2007-yilda ijtimoiy mas’uliyatni baholash uchun oʻz investitsiyalarini tekshirishini eʼlon qildi[14]. Ammo keyinchalik tekshiruv bekor qilindi.
Gatesning davlat maktablarini isloh qilish dasturlari oʻqituvchilar, ota-onalar va islohot boʻyicha tadqiqotchilar tomonidan tanqid ostiga olindi, ular buni xalq taʼlimiga putur yetkazadi deb hisoblashdi. Islohotlar orasida nodavlat maktablar foydasiga mahalliy maktablarni yopish, oʻquvchilar, oʻqituvchilar va maktabni baholash uchun standartlashtirilgan testlardan foydalanish hamda oʻqituvchilarga test asosida ish haqi toʻlash kiradi. Tanqidchilar, shuningdek, Gates saylovchilar va soliq toʻlovchilar oldida javobgar boʻlmasdan, xalq taʼlimi siyosatiga juda koʻp taʼsir qiladi, deb hisoblashadi[15][16].
Raqamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2020-yil 31-dekabr holatiga koʻra. Moliyaviy koʻrsatkichlar eng yaqin yuz millionga yaxlitlanadi:
• jamgʻarma xodimlarining joriy soni: 1763 nafar;
• tashkil etilganidan beri jami grant toʻlovlari (2020-yilning 4-choragigacha): 60,1 milliard dollar (1994-yildan boshlab Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi va Gates oilasining oldingi fondlari — William H. Gates fondi, Gates kutubxona fondi va Gates oʻrganish fondi tomonidan amalga oshirilgan grant toʻlovlarini oʻz ichiga oladi);
• 2020-yilda toʻgʻridan-toʻgʻri grant oluvchining umumiy qoʻllab-quvvatlashi: 5,8 milliard dollar (dastur bilan bogʻliq investitsiyalar emas, grant toʻlovlari va toʻgʻridan-toʻgʻri xayriya shartnomalarini oʻz ichiga oladi);
• jamgʻarmaning ishonchli jamgʻarmasi: 49,9 milliard dollar (Jamgʻarma har yili Warren Buffet tomonidan vaʼda qilingan sovgʻaning bir qismini oladi);
• jamgʻarma balansi quyidagi tarzda olingan ushbu xayriyalarni oʻz ichiga oladi:
| Yil | Miqdor (dollarda) |
|---|---|
| 2006-yil 24-avgust | 1,6 mlrd |
| 2007-yil 11-iyul | 1,8 mlrd |
| 2008-yil 1-iyul | 1,8 mlrd |
| 2009-yil 1-iyul | 1,3 mlrd |
| 2010-yil 1-iyul | 1,6 mlrd |
| 2011-yil 7-iyul | 1,5 mlrd |
| 2012-yil 6-iyul | 1,5 mlrd |
| 2013-yil 8-iyul | 2,0 mlrd |
| 2014-yil 14-iyul | 2,1 mlrd |
| 2015-yil 6-iyul | 2,2 mlrd |
| 2016-yil 13-iyul | 2,2 mlrd |
| 2017-yil 17-iyul | 2,4 mlrd |
| 2018-yil 16-yil | 2,6 mlrd |
| 2019-yil 1-iyul | 2,7 mlrd |
| 2020-yil 8-iyul | 2,2 mlrd |
• 2020-yilda fond 49 shtat va Kolumbiya okrugida grant oluvchilarni moliyalashtirdi. Xalqaro miqyosda 134 mamlakatdagi ishlarni moliyalashtirdi[17];
• 2021-yil 30-sentyabr holatiga koʻra, Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi AQSH davlat kompaniyasining 23 milliard dollarga yaqin aksiyalariga egalik qiladi[18].
Quyidagi jadvalda BMGFning xalqaro yordam shaffofligi tashabbusi (IATI) nashrlarida qayd etilgan mablagʻlari roʻyxati keltirilgan:
| Majburiy moliyalashtirish (million dollar) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| DAC 5 Raqamli Sektor[19] | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | Yigʻindi |
| Yuqumli kasalliklarni nazorat qilish | 256.9 | 720.3 | 462.8 | 528.7 | 1248.3 | 1271.8 | 1097.5 | 5586.4 |
| Bezgak nazorati | 324.5 | 101.7 | 133.6 | 75.5 | 302.4 | 377.6 | 140.8 | 1456.1 |
| SPIDni nazorat qilish, shu jumladan OIV/OITS | 175.5 | 26.9 | 291.4 | 199.7 | 184.4 | 264.4 | 165.7 | 1308.0 |
| Silga qarshi kurash | 69.2 | 211.1 | 59.5 | 273.9 | 135.3 | 100.1 | 244.8 | 1094.0 |
| Reproduktiv salomatlikni saqlash | 173.8 | 66.8 | 77.4 | 165.2 | 84.9 | 207.6 | 130.0 | 905.8 |
| Qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari | 84.7 | 27.8 | 196.2 | 192.8 | 207.1 | 14.7 | 83.9 | 807.2 |
| Oilani rejalashtirish | 104.5 | 21.2 | 21.4 | 49.3 | 165.0 | 145.8 | 181.7 | 688.9 |
| Sogʻliqni saqlash siyosati va maʼmuriy boshqaruv | 119.3 | 14.3 | 145.7 | 75.5 | 61.1 | 113.4 | 130.3 | 659.5 |
| Qishloq xoʻjaligini rivojlantirish | 5.2 | 30.0 | 0.0 | 35.0 | 0.0 | 325.1 | 86.1 | 481.3 |
| Qishloq xoʻjaligi siyosati va maʼmuriy boshqaruv | 72.9 | 30.0 | 77.5 | 77.1 | 86.2 | 19.7 | 96.9 | 460.3 |
| Rivojlanish boʻyicha xabardorlikni targʻib qilish | 47.2 | 45.0 | 35.5 | 41.7 | 124.4 | 61.7 | 80.7 | 436.2 |
| Asosiy sogʻliqni saqlash | 22.3 | 23.9 | 43.7 | 73.2 | 1.7 | 45.6 | 206.3 | 416.7 |
| Asosiy ovqatlanish | 19.2 | 15.7 | 40.9 | 51.5 | 63.7 | 55.9 | 148.2 | 395.2 |
| Asosiy sanitariya | 10.1 | 34.9 | 82.9 | 74.9 | 59.1 | 48.7 | 64.9 | 375.5 |
| Moliyaviy siyosat va maʼmuriy boshqaruv | 29.0 | 18.4 | 9.8 | 8.9 | 70.1 | 32.9 | 53.4 | 222.5 |
| Boshqa | 487.5 | 273.8 | 2208.9 | 260.2 | 332.1 | 433.3 | 2195.7 | 6191.5 |
| Jami | 2002 | 1662 | 3887 | 2183 | 3126 | 3518 | 5107 | 21485 |
Quyidagi jadvalda Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi 2009 va 2015-yillar oraligʻida moliyalashtirgan eng yaxshi qabul qiluvchi tashkilotlar roʻyxati keltirilgan. Jadvalga faqat Gates jamgʻarmasining IATI nashrlarida qayd etilgan grantlar kiradi[20].
OECD maʼlumotlariga koʻra, Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi 2019-yilda rivojlanish uchun 4,1 milliard AQSh dollari ajratdi.
Investitsiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2018-yil 30-sentyabr holatiga koʻra, AQSh Qimmatli qog'ozlar va birja komissiyasiga topshirilgan hujjatlarga koʻra, trest quyidagi investitsiyalarga ega edi[21]:
| Kompaniya | Ulushlar | Qiymat (ming dollar) |
|---|---|---|
| Arcos Dorados Holdings | 3,060,500 | $19,128 |
| AutoNation | 1,898,717 | $78,892 |
| Berkshire Hathaway B sinf | 62,078,974 | $13,291,729 |
| Canadian National Railway | 17,126,874 | $1,537,993 |
| Caterpillar Inc. | 11,260,857 | $1,717,168 |
| Coca-Cola FEMSA | 6,214,719 | $380,589 |
| Crown Castle | 5,332,900 | $593,712 |
| Ecolab | 4,366,426 | $684,568 |
| FedEx | 3,024,999 | $728,390 |
| Televisa | 16,879,104 | $299,435 |
| Liberty Global A sinf | 2,119,515 | $61,318 |
| Liberty Global C sinf | 3,639,349 | $102,484 |
| Liberty Global Lotin Amerikasi A sinf | 370,424 | $7,720 |
| Liberty Global Lotin Amerikasi C sinf | 636,044 | $13,122 |
| Microsoft | 24,000,000 | $2,744,880 |
| United Parcel Service | 4,525,329 | $528,332 |
| Walmart | 11,603,000 | $1,089,638 |
| Walgreens Boots Alliance | 3,475,398 | $253,357 |
| Waste Management | 18,633,672 | $1,683,739 |
Mukofotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
• 2006-yilda jamgʻarma xalqaro hamkorlik uchun Asturiya shahzodasi mukofotiga sazovor boʻldi[22].
• 2007-yilda Hindistonning oʻsha paytdagi prezidenti Pratibha Devisingx Patil Bill va Melinda Gates jamgʻarmasiga tinchlik, qurolsizlanish va taraqqiyot uchun Indira Gandi mukofotini topshirdi[23].
• Jamgʻarmaning Hindistondagi xayriya faoliyatini eʼtirof etgan holda, Bill va Melinda Gates birgalikda 2015-yilda Hindistonning uchinchi eng yuqori fuqarolik mukofoti Padma Bxushanni oldilar[24].
• 2016-yil 22-noyabrda Prezident Barack Obama Bill va Melinda Gateslarni xayriya saʼy-harakatlari uchun Prezidentning „Ozodlik“ medali bilan taqdirladi[25].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasining moliyaviy hisoboti 2020“.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „Warren Buffet xayriya rekordlarini yangiladi“. BBC News rus xizmati. Kirish sanasi: 2019-yil 17-yanvar.
- ↑ „Fond haqida tez- tez soʻraladigan savollar“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi.
- ↑ Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi faktlar varaqasi.
- ↑ „Foundation FAQ“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi. 1994-yildan 2018-yilgacha Bill va Melinda xayriyaga 36,0 milliard dollardan koʻproq mablagʻ ajratdilar".
- ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi Amerika taʼlimiga 12,9 million dollar sarmoya kiritadi“. (Wayback Machine saytida 2009-12-08 sanasida arxivlangan) CNews (2009-yil 4-dekabr).
- ↑ „Bill Gates Ukraina kutubxonalariga Internet uchun pul berdi“. Lenta.ru (2009-yil 1-oktabr).
- ↑ „Gates jamgʻarmasi mobil toʻlov tizimi uchun Ripple Interledger texnologiyasidan foydalanadi“. (Wayback Machine saytida 2017-11-06 sanasida arxivlangan) CoinMarket.News (2017-yil 16-oktabr).
- ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi Koronavirusga qarshi kurashga qoʻshimcha mablagʻ ajratadi“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi veb-saytidagi press-reliz.
- ↑ „Bill va Melinda Gates fondi koronavirusga qarshi kurash uchun 100 million dollar xayriya qiladi“. Forbes.
- ↑ „Lancet Bill va Melinda Gates jamgʻarmasining moliyaviy siyosatini tanqid qildi“. MedPortal.ru (2009-yil 8-sentabr).
- ↑ „Hisobot: Gates jamgʻarmasi yaxshilik qilish uchun foydalanadigan puli bilan zarar ham keltirmoqda“. Demokratiya hozir!, 2007-yil 9-yanvar.
- ↑ „Gates jamgʻarmasining yaxshi ishlari ustidagi qora bulut“. Los-Angeles Times, 2007-yil 7-yanvar
- ↑ „Gates jamgʻarmasi investitsiyalarni koʻrib chiqadi“. The Seattle Times, 2007-yil 10-yanvar.
- ↑ Diane Ravitch. Buyuk Amerika maktab tizimining oʻlimi va hayoti: Asosiy kitoblar, 2010-yil.
- ↑ Filipp E. Kovacs. Gates jamgʻarmasi va AQSh „davlat“ maktablarining kelajagi. Routledge, 2011-yil
- ↑ Bill va Melinda Gates fondi faktlar varaqasi.
- ↑ 2021-yil Bill va Melinda Gates fondlari investitsiya fondi aksiyalari portfeli.[sayt ishlamaydi] SuperInvestors.ru (2021-18-11).
- ↑ „DAC 5 Raqamli Sektor“. IATI Standard.
- ↑ „- Tashkilotlar — IATI registri“ iatiregistry.org.
- ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi ishonch shakli 13F maʼlumotlar jadvali“. AQSh Qimmatli qogʻozlar va birja komissiyasi.
- ↑ Bill va Melinda Gates fondi. (Wayback Machine saytida 2007-02-10 sanasida arxivlangan) 2008-yil 4-dekabrda Wayback mashinasida arxivlangan.
- ↑ Alex Park (2014-yil 8-dekabr). „Gates jamgʻarmasi hali ham xususiy qamoqxonalarga sarmoya kiritmoqdami?“. Ona Jons.
- ↑ PTI (2015-yil 25-yanvar). „Advani, Bachchan, Dilip Kumar Padma Bxushanni oladi“.
- ↑ „Prezidentning Ozodlik medali“. whitehouse.gov. 2016-yil 23-noyabr.