Bileuli karvonsaroyi
 | Ushbu sahifani Beleoʻli karvonsaroyi bilan birlashtirish taklif etiladi. (munozara) |
| Bileuli karvonsaroyi | |
|---|---|
 | |
| Joylashuv | Qoʻngʻirot tumani Qoraqalpogʻiston Oʻzbekiston |
| Turi | karvonsaroy |
| Material | gʻisht |
| Qurila boshlagan | XI asr yoki XIV asr |
| Qurilish tamomlangan | XI asr yoki XIV asr |
| Xarita | |
Beleuli karvonsaroyi – XIV asr, boshqa maʼlumotlarga koʻra XI asrda qurilgan meʼmoriy yodgorlik[1].
Joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ustyurt platosida, Xorazmdan Volga boʻyigacha boʻlgan qadimiy karvon yoʻli, yaʼni dengiz sathidan 193,5 metr balandlikdagi tabiiy tepalikda, Ustyurt platosining janubiy qismida, Beyneu—Qoʻngʻirot avtomobil yoʻli va temir yoʻlidan 22,9 kilometr shimoli-sharqda, Qoraqalpogʻiston temir yoʻl vokzalidan 78,3 kilometr janubi-sharqda va Qoraqalpogʻiston Respublikasi Qoʻngʻirot tumanidagi Jasliq temir yoʻl vokzaldan 66,7 kilometr shimoli-gʻarbda joylashgan[2]. Birinchi marta 1946—1950-yillarda Sergey Pavlovich Tolstov rahbarligida SSSR FA Xorazm ekspeditsiyasi tomonidan oʻrganilgan. 1982-yilda Qozogʻiston yodgorliklarni loyihalash va tiklash qoʻmitasining ekspeditsiyasi (rahbari A. Toʻxtaboyev) tomonidan oʻrganilgan[2]. Karvonsaroy oʻrta asrlarda Orol va Kaspiy dengizlari oraligʻida Ustyurt orqali Saroychiq shahridan Xivaga boradigan karvon yoʻlida paydo boʻlgan.
Tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Taxminan balandligi 8 mert boʻlgan 2 ta ustun va darvoza saqlanib qolingan. Darvozaning ark koʻrinishidagi ustki qismi qizil gʻisht bilan qoplangan, eshiklarning balandligi 7,66 metr boʻlib, ikkita sherlarning barelyef tasviri tushirilgan. Sherlar oʻng old oyoqlarini koʻtarib, orqa oyoqlarida turgan, hurpaygan dumlarini orqalariga tashlagan holatda tasvirlangan[2]. Hozirda sherlar tasviri tushirlgan terrakota mavjud emas. Mahally aholi soʻziga koʻra, chet ellik sayyohlar peshtoqdagi ikkita sher tasviri tushirilgan terrakotani qoʻporib, oʻzlari bilan olib ketishgan[3]. Karvonsaroyning burchaklari diametri 3 metrli minoralar bilan mustahkamlangan. Beleuli karvonsaroyi 2 qavatli, 14 xonali, har qavatiga 7 tadan isitish tizimiga ega boʻlgan. Karvonsaroy hovlisining markazida quduq joylashgan.
Tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Beleuli karvonsaroyi – Qozogʻistonda Xitoy va Gʻarbiy Yevropani bogʻlovchi eski savdo yoʻlida joylashgan tarixiy bino. U 18-asrda qurilgan va koʻp yillar davomida Xitoydan yuk olib ketuvchi savdo karvonlari uchun toʻxtash joyi boʻlib xizmat qilgan.
Karvonsaroy qadimgi Qozogʻistonning xoʻjaligi va savdosining oʻziga xos xususiyatlarini tushunish imkonini beruvchi tarixiy ahamiyatga ega inshootdir. U sayohatchilarni dam olishlari, davolanishlari, otlari va tuyalarini joylashtirishlari mumkin boʻlgan yopiq kvartiralar bilan taʼminlash uchun yaratilgan. Karvonsaroy ichida mehmonlar xonalarni, raqs zallarini va asosiy tovarlar sotiladigan doʻkonlarni egallashi mumkin boʻlgan qavatli binolar qurilgan. Bundan tashqari, u yerda poyabzal taʼmirlash, kiyim tikish, ot taʼmirlash boʻyicha mutaxassislar ishlagan.
Karvon yoʻlida sodir boʻlgan faol savdo bu hududga savdogarlar, sanoat va boshqa tadbirkorlarni jalb qilgan. Bunga nafaqat atrofdagi hududlarning qulay iqlimi va unumdor tuproqlari, balki asosiy savdo yoʻlidagi strategik joylashuvi ham sabab boʻlgan. Chet ellik savdogarlar bu yerga bitimlar tuzish, narxlarni kelishish va tovar ayirboshlash uchun kelishgan.
Hozirda Beleuli karvonsaroyi Qozogʻistonning madaniy merosidir. U koʻp yillar davomida vayronagarchilik va yongʻinlardan halos boʻlish natijasida qayta tiklandi. Bu nafaqat sayyohlarni, balki Qozogʻiston tarixi va madaniyatini oʻrganuvchi olimlarni ham oʻziga jalb qiladi. U koʻp asrlar davomida gullab-yashnagan iqtisodiyot va madaniyat uchun sharoit yaratgan qadimiy meʼmorchilik namunasi boʻlib xizmat qiladi.
Beleuli karvonsaroyi Qozogʻistonning madaniy yodgorligi boʻlib, bu yerda koʻp asrlar davomida rivojlangan savdo va yuk tashish tizimining samarali tizimidan dalolat beradi. Unda xalqaro savdoni tashkil etishning asosiy tamoyillari, shuningdek, Qozogʻistonning jahon iqtisodiyotidagi tarixiy oʻrni koʻrsatilgan[4].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Белеули // А — Я (дополнения)“. М. : Советская энциклопедия, 1958. — С. 35. — (Большая советская энциклопедия : [в 51 т.] / гл. ред. Б. А. Введенский ; 1949—1958, т. 51). (1958).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Караван-сарай Белеули.“.
- ↑ „Устюрт шерларини ким олиб кетган?“ (2023-yil 6-sentyabr).
- ↑ „БИЛЕУЛИНСКИЙ КАРАВАН-САРАЙ в казахстане“ (2023-yil 25-may). Qaraldi: 2023-yil 27-oktyabr.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Beleulinskiy Karavan-saray // Kazaxstan. Natsionalnaya ensiklopediya (rus.). – Almati: Qazaq ensiklopediyasi, 2004. – T. I. – ISBN 9965-9389-9-7. (CC BY-SA 3.0)