Kontent qismiga oʻtish

Angela Burdett-Coutts (Burdett-Couttslarning 1-baronessasi)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ledi Burdett-Koutts, taxminan 1840-yillar

Angela Georgina Burdett-Coutts (1814-yil 21-aprel — 1906-yil 30-dekabr) — britaniyalik xayriyachi ayol, sobiq bankir Tomas Couttsning qizi. 1837-yilda oʻgay buvisi Harriot Beauclerk vafotidan keyin u bobosining 1,8 million funt sterling (2021-yil holati bilan hisoblaganda £170,000,000) boyligini meros qilib olganidan keyin Angliyadagi eng badavlat ayollardan biriga aylandi. U Burdett-Coutts boʻlish uchun qirollik litsenziyasi bilan otasi va bobosining familiyalariga qoʻshildi. Xabarlarga koʻra, Edward VII uni „Onamdan keyin, qirollikdagi eng ajoyib ayol“ deb taʼriflagan.

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Burdett-Kouttsning tashrifi

Burdett-Koutts „Angliyadagi eng boy merosxoʻr“ sifatida mashhur boʻlib, rasmlar, shu jumladan, Eski ustalar ishlari kolleksioneri edi. U sotib olgan zamonaviy rasmlar orasida Robert Skott Lauderning „Dengizda yurgan Masih“ asari ham bor edi.Richard Xarris Barxem balladada (Ingoldsby afsonalarining bir qismi) qirolicha Viktoriyaning toj kiyish marosimi uchun „Tomas Ingoldsby“ taxallusi ostida yozgan va uni „Miss Anja-ly Coutts“ deb atagan. U koʻplab turmush qurish takliflari qabul qilganidan soʻng jamoatchilikning qiziqishiga sabab boʻldi.[1] U Highgate Holly Lodge mulkidagi qishloq uyini meros qilib oldi. Bu uy oʻsha paytda Londondan tashqarida boʻlib, u yerda oʻtkaziladigan ziyofatlar bilan mashhur edi.[2]

Burdett-Coutts har yilining bir qismini Torquaydagi Erenberg zalida oʻzining sobiq gubernatori va keyinchalik oʻzini bagʻishlagan hamrohi Xanna Braun bilan oʻtkazardi. 1878-yilda Braun vafot etganida Burdett-Koutts bir doʻstiga oʻzining „kambagʻal sevgilisi, 52 yil davomida hayotining hamrohi va quyosh nuri“ ni yoʻqotishdan butunlay ezilganini yozgan.[3] U Charlz Dikkensning ham, Vellington gertsogining ham doʻsti boʻlgan va yoshlaridagi farq katta boʻlishiga qaramay, gertsogga turmush qurishni taklif qilgan.

Uch yildan soʻng, 67 yoshida, u 29 yoshli kotibi, 1881-yil 12-fevralda Vestminster deputati boʻlgan amerikalik Uilyam Leman Ashmead Bartlett bilan oila qurib, jamiyatni hayratda qoldirdi. Uning yangi eri familiyasini Burdett-Kouttsga oʻzgartirdi. Eri amerikalik ekanligi sababli oʻgay buvisining vasiyatnomasida uning merosxoʻrining chet el fuqarosiga turmushga chiqishini taqiqlovchi band boʻlgani uchun Burdett-Koutts oʻz merosining beshdan uch qismini singlisiga boy berdi.

Xayriya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anjela Burdett-Koutts keyingi hayotda
Uraniya yozgi uyi, Choʻponning butasi

Burdett-Koutts boyligining katta qismini stipendiyalar, xayriya yordamlari va keng koʻlamli xayriya maqsadlariga sarflagan. Uning eng dastlabki xayriya harakatlaridan biri (Charlz Dikkens bilan) oʻgʻirlik va fohishalik kabi „axloqsiz hayotga oʻtgan“ yosh ayollar uchun uy qurish edi. Uy Urania kotteji sifatida tanilgan.

U partiyaviy siyosatda tarafkashlikdan qochdi, lekin mahalliy afrikaliklarning ahvolini yaxshilash yoki dunyoning istalgan qismida kambagʻallarga yoki azob-uqubat kechuvchilarga taʼlim berish va ularga yordam berishdan faol manfaatdor edi. Oʻz xayriya ishlarida eʼtiqod ishini alohida inobatga olmagan boʻlsa-da, Burdett-Koutts Angliya cherkovining koʻzga koʻringan xayrixohlaridan biri boʻlib, ikkita cherkov — Sent-Stiven cherkovi, Rochester Row, Vestminsterni va cherkov maktablarini qurdirgan. Muhtaram Chonsi Xar Taunshendning vasiyatini bajaruvchi sifatida (bir necha jildlik sheʼrlar muallifi) u Rev. Tomas Xelmor (shuningdek, shoir) bilan Taunshend mulkidan tushadigan pulni Vestminsterda Burdett-Koutts & Taunshend jamgʻarmasi cherkovi Angliya boshlangʻich maktabi nomi bilan tanish boshlangʻich maktab qurish uchun ishlatgan.[4]

Edinburgdagi granit Greyfriars Bobby favvorasi va Greyfriars Bobbining bronza haykali baronessa Burdett-Koutts tomonidan qurdirilgan.[5] 1884-yilda u 1889 yilda Bolalarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish boʻyicha Milliy jamiyatga (NSPCC) aylangan London bolalarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish jamiyatining hammuassisi edi; u 1893 yilda Vestminster Texnik Institutiga asos solgan va Hayvonlarga shafqatsizlikning oldini olish boʻyicha Qirollik jamiyati (RSPCA) bilan yaqindan hamkorlik qilgan.

1864-yilda u Quddusning „ordnance“ tadqiqotini moliyalashtirdi; tashabbusning asosiy maqsadi shaharda yashovchilar uchun yaxshiroq ichimlik suvi yetkazib berish edi. Ushbu jarayon davomida (1864-1865) Charlz Uilyam Uilson boshchiligidagi guruh Quddusning eng aniq va keng qamrovli xaritasini yaratishga muvaffaq boʻldi, ammo yangi suv manbasini topa olmadi.[6][7][8] "Jerusalem Post " gazetasi "Charlz Uilsonning Quddus „ordnance“ tadqiqoti boʻyicha ishi kelajakdagi barcha Quddus tadqiqotlari uchun asos boʻlib xizmat qildi", deb izoh berdi.[9] Keyinchalik Burdett-Koutts baʼzan esa Falastin tadqiqot jamgʻarmasi bilan birgalikda Muqaddas Yerdagi boshqa tadqiqotlarni moliyalashtirishga yordam berdi.[10][11] Ushbu harakat Charlz Uorren boshchiligidagi Quddus aholisi uchun suv topishga qaratilgan yana bir tadqiqotni moliyalashtirish boʻyicha keyingi taklifni oʻz ichiga oladi.[12]

Burdett-Koutts 1869-yilda Londonning Sharqiy Enddagi Bethnal Green shahrida, uning koʻp ishlari amalga oshirilgan tumanda Kolumbiya bozoriga asos solgan. Kolumbiya maydonidagi loyihasi bilan u ijtimoiy uy-joy sohasida kashshof boʻldi. Missionerlik va hamshiralik faoliyatini qoʻllab-quvvatlashi tufayli u Luiza Tvining va Florens Naytingeyl bilan bogʻlangan. Uning kichik uy-joy qurilishi — oʻsha paytdagi mulkining burchagidagi Xolli qishlogʻi, hozir shaxsiy qoʻllarda va uni hali ham Haygeytda koʻrish mumkin.[13] U, shuningdek, Britaniya echkilari jamiyatining prezidenti edi.

Boshqa turdagi faoliyati va loyihalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Britaniya asalarichilar uyushmasi prezidenti, 1878—1906
  • RSPCA Ayollar qoʻmitasi prezidenti (Angliya/Shotlandiya)
  • Avliyo Pol sobori uchun cherkov qoʻngʻiroqlari
  • Nigeriya uchun paxta tozalash zavodlari
  • Birmingemdagi Qirolicha tibbiyot kollejining yagona ayol homiysi. <1858-yilgi kollej taqvimi>
  • 1869-yilda ochilgan Anjela Burdett-Koutts chakana va ulgurji mahsulotlar bozorining qurilishi[14]
  • Viktoriya bogʻidagi baronessa Burdett Coutts ichimlik favvorasi[15]
  • Itlar uchun ichimlik favvoralari
  • 1877 yilgi rus-turk urushi davridagi turk dehqonlari va qochqinlariga yordami uchun Medjidiya ordeni[16] bilan taqdirlangan
  • Zamonaviy namunaviy uy-joy kompaniyalari boʻyicha ishchilar sinfi uchun uy-joy sxemalari[16]
  • London Ragged School Union[16]
  • Ipak savdosi pasaygan Spitalfilddagi ayollar uchun tikuvchilik maktabi[16]
  • Avstraliyaning aborigen xalqlari va Borneodagi Dayaklarni qoʻllab-quvvatlovchi tashkilotlar
  • Maktablar ochish va qayiqlar bilan taʼminlashga yordam berish orqali Irlandiyada baliqchilik sanoatini rivojlantirish; shuningdek, u 1880-yilda kambagʻal ijarachilarni kartoshka urugʻi bilan taʼminlash uchun 250 000 funt sterling ajratgan[16]
  • Yuzlab qashshoq oʻgʻil bolalarni dengiz floti va savdo xizmati uchun oʻquv kemalariga joylashtirish[16]
  • 1864-yilda Quddusning sanitariya holatini yaxshilash uchun birinchi „ordnance“ni moliyalash
  • Britaniya Horologiya instituti tarafdori
  • Paxta taʼminoti uyushmasi tarafdori va 1870-yilda tashkilotga 500 funt sterling miqdorida hissa qoʻshgan.
  • 1864-yilda Janinadan (Epir) 100 dan ortiq yunoncha qoʻlyozmalarni (532-546) sotib olgan, ularni 1870-1872 yillarda Angliyaga olib ketgan va Ser Rojer Cholmeley maktabi, Highgate maktabiga taqdim etdi.
  • Burdett-Koutts memorial quyosh soati Sent-Pankras eski cherkovi uchun topshirilgan boʻlib, Midlend temir yoʻliga joy ajratish uchun jasadlari cherkov hovlisidan qazib olingan koʻplab odamlarning ismlarini sanab oʻtadi.

Eʼtirof

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1871-yilda xayriya ishlarini eʼtirof etgan holda qirolicha Viktoriya unga Midlseks okrugidagi Xaygeyt va Brukfilddagi baronessa Burdett-Koutts sifatida suo-jure tengdoshlik huquqini berdi.

1872-yil 18-iyulda u Guildhallda London shahrining erkinligi bilan taqdirlangan birinchi ayol boʻldi va 1874-yilda u Edinburgning birinchi ayol Frimeniga aylandi va shu shaharning erkinligi bilan taqdirlandi.

Oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ledi Burdett-Koutts Pikkadillidagi Stratton koʻchasidagi uyida oʻtkir bronxitdan vafot etdi. Oʻlimiga qadar u xayrli ishlarga 3 million funt sterlingdan koʻproq mablagʻ sarflagan. 1907-yil 5-yanvarda Vestminster abbatligidagi Gʻarbiy eshik yaqinida dafn etilishidan oldin 30 000 ga yaqin odam uning tobuti oldidan oʻtdi.[17] U oʻzidan keyin hech qanday muammo qoldirmadi va baroniya uning oʻlimi bilan yoʻq boʻlib ketdi. Uning kulini sivurish uchun tayyorgarlik koʻrilgan edi, ammo dafn marosimi kuni Vestminster abbatligi kutilmaganda uning krematsiya qilinmagan jasadini oldi va uni tik turgan holda dafn etishga majbur boʻldi. [18][19]

Uning portreti Valter P. Starmer tomonidan 1921-yilda Londonning Hampstead Garden chekkasidagi Sent-Jude-on-the-Hill cherkovida ochilgan qahramon ayollar devoriga kiritilgan. [20]

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Charlz Dikkens Martin Chuzzlewit romanini oʻziga bagʻishlagan va uning koʻplab badavlat va taniqli doʻstlari bor edi. Jorj MakDonald Freyzerning " Flashmenning xonim " kitobida uning Jeyms Brukka (Oq Raja) boʻlgan (hayoliy) muhabbati va jismoniy azob-uqubatlari tufayli uni rad etishi haqida soʻz boradi. U, shuningdek, bosh barmogʻini qimirlatib, ahmoq Flashmanni oʻz oʻrniga mahkam qoʻyadi. Anjela Burdett-Koutts Terri Pratchettning Dodger romanida ham mavjud; keyingi soʻzida u kitobni yozishning bir qismi Burdett-Kouttsni zamonaviy kitobxonlar eʼtiboriga havola qilish edi. Jorj Meredit uning xotirasiga „Anjela Burdett-Koutts“ sheʼrini yozgan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named DNB12
  2. ↑ Robinson, Henry Crabb. Diary, Reminiscences, and Correspondence of Henry Crabb Robinson. Macmillan, 1872 — 231-bet. Qaraldi: 2020-yil 11-dekabr. 
  3. ↑ „Brighton's story“. Brighton Ourstory. 2015-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 30-avgust.
  4. ↑ Joseph Jackson Howard (editor), Miscellanea Genealogica et Heraldica, New Series, London, 1884, vol. IV: 130
  5. ↑ Manʼs Best Friend — Greyfriars Bobby at Historic UK
  6. ↑ Gibson, Shimon (en). British Archaeological Work in Jerusalem between 1865-1967: An Assessment. https://www.academia.edu/23736599. 
  7. ↑ „Major General Sir Charles William Wilson, 1836–1905“. Palestine Exploration Fund. 2012-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 7-dekabr.
  8. ↑ „The Walls of the Temple Mount (2 vols.)“ (en). Biblical Archaeology Society (2013-yil 7-iyun). Qaraldi: 2020-yil 18-iyul.
  9. ↑ https://www.jpost.com/Christian-News/Surveying-Jerusalem-470823, Surveying Jerusalem
  10. ↑ Howe, Kathleen Stewart. Revealing the Holy Land: The Photographic Exploration of Palestine (en). University of California Press, 1997. ISBN 978-0-89951-095-8. 
  11. ↑ Palestine Exploration Fund: Quarterly Statement (en). Palestine exploration fund, 1880. 
  12. ↑ Gibson, Shimon. Jerusalem in Original Photographs, 1850-1920 (en). Eisenbrauns, 2003. ISBN 978-1-57506-076-7. 
  13. ↑ Holly Village at the Victorian Web
  14. ↑ Jones, P.T.A., "Redressing Reform Narratives: Victorian Londonʼs Street Markets and the Informal Supply Lines of Urban Modernity, " The London Journal, Vol 41, No. 1, 2006. pp 60-81, DOI: 10.1179/1749632215Y.0000000013
  15. ↑ „The Victoria or Burdett-Coutts Memorial Drinking-Fountain“. The Victorian Web. Qaraldi: 2012-yil 26-avgust.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ODNB
  17. ↑ Parsons, Brian. The London Way of Death. Sutton Publishing, 2001 — 46-bet. ISBN 978-0-7509-2539-6. 
  18. ↑ Castle. „Stephen Hawking Enters 'Britain's Valhalla,' Where Space Is Tight“. The New York Times (2018-yil 15-iyun). Qaraldi: 2020-yil 1-iyun.
  19. ↑ Patterson, Clara Burdett. Angela Burdett-Coutts and the Victorians (en). Murray, 1953 — 226-bet. 
  20. ↑ „Campaign from on high at St Jude's“.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ouen Rutter, muharrir. Raja Bruk va Baronessa Burdett Koutts: Ser Jeyms Brukning Miss Anjelaga, keyin esa Baronessa Burdett Koutsga maktublaridan iborat. 1935-yil.
  • Professor Jenni Xartli. Charlz Dikkens va Yiqilgan ayollar uyi. Metyuen, 2009-yil. Urania kotteji tarixini tasvirlaydi.
  • Diana Orton. Oltindan yasalgan. Hamish Hamilton, 1980-yil.
  • Edna Healey. Nomaʼlum xonim: Anjela Burdett Kouttsning hayoti. Sidjvik va Jekson, 1978-yil.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Angela Burdett-Coutts (Burdett-Couttslarning 1-baronessasi)
haqida turkum mavjud
Haqida kutubxona resurslari
Anjela Burdett-Koutts, 1-baronessa Burdett-Koutts
Anjela Burdett-Koutts, 1-baronessa Burdett-Koutts tomonidan
Peerage of the United Kingdom
New creation {{{title}}} Extinct 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Angela_Burdett-Coutts_(Burdett-Couttslarning_1-baronessasi)&oldid=5231323" dan olindi