Kontent qismiga oʻtish

Aloqa sunʻiy yoʻldoshi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Aloqa sunʼiy yoʻldoshi – transponder orqali radio telekommunikatsiya signallarini uzatuvchi va kuchaytiruvchi sunʼiy yoʻldosh; yerning turli joylarida manba uzatuvchi va qabul qiluvchi oʻrtasida aloqa kanalini yaratadi. Aloqa sunʼiy yoʻldoshlari televizor, telefon, radio, internet va harbiy dasturlar uchun ishlatiladi[1] Koʻpgina aloqa sunʼiy yoʻldoshlari 22,300 milya (35,900 km) geostatsionar orbitada joylashgan. Ekvatordan yuqorida, shuning uchun sunʼiy yoʻldosh osmonning bir nuqtasida harakatsiz koʻrinadi; shuning uchun yerosti stansiyalarining sunʼiy yoʻldosh antennalari doimiy ravishda shu nuqtaga yoʻnaltirilishi mumkin va sunʼiy yoʻldoshni kuzatish uchun harakat qilish shart emas. Boshqalar esa past Yer orbitasida sunʼiy yoʻldosh turkumlarini hosil qiladi, bu yerda erdagi antennalar sunʼiy yoʻldoshlar oʻrnini kuzatishi va tez-tez sunʼiy yoʻldoshlar oʻrtasida almashinishi kerak[2]

Telekommunikatsiya aloqalari uchun ishlatiladigan yuqori chastotali radio toʻlqinlar koʻrish chizigʻi boʻylab tarqaladi va shuning uchun Yerning egri chizigʻi bilan toʻsqinlik qiladi. Aloqa sunʼiy yoʻldoshlarining maqsadi signalni Yerning egri chizigʻi boʻylab uzatishdir, bu esa keng tarqalgan geografik nuqtalar oʻrtasida aloqa oʻrnatish imkonini beradi [3]. Aloqa sunʼiy yoʻldoshlari keng doiradagi radio va mikrotoʻlqinli chastotalardan foydalanadi. Signal aralashuvining oldini olish uchun xalqaro tashkilotlarda maʼlum tashkilotlarga chastota diapazonlari yoki „bandlari“ dan foydalanishga ruxsat berilgan qoidalar mavjud. Tarmoqlarning bunday taqsimlanishi signal aralashuvi xavfini kamaytiradi.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945 yil oktyabr oyida Artur C. Klark Britaniyaning Wireless World jurnalida „Yerdan tashqari releylar“ nomli maqolani nashr etdi[4]. Maqolada radio signallarini uzatish uchun sunʼiy yoʻldoshlarni geostatsionar orbitalarda joylashtirish asoslari tasvirlangan. Shu sababli, Artur C. Klark koʻpincha aloqa sunʼiy yoʻldoshi kontseptsiyasining ixtirochisi sifatida tilga olinadi va „Klark Belt“ atamasi orbitaning tavsifi sifatida ishlatiladi[5].

Birinchi sunʼiy Yer sunʼiy yoʻldoshi 1957 yil 4 oktyabrda Sovet Ittifoqi tomonidan orbitaga chiqarilgan Sputnik 1 edi. U Mixail Tixonravov va Sergey Korolev tomonidan Konstantin Tsiolkovskiy tomonidan ishlab chiqilgan[6]. Sputnik 1 20.005 va 40.002 ikkita chastotada ishlaydigan bortli radio uzatgich bilan jihozlangan. MGts yoki toʻlqin uzunligi 7 va 15 metr. Sunʼiy yoʻldosh Yerning bir nuqtasidan boshqasiga maʼlumot yuborish uchun orbitaga joylashtirilmagan; radiouzatgich ionosferada radiotoʻlqinlarning tarqalishi xususiyatlarini oʻrganish uchun moʻljallangan edi. Sputnik 1-ning ishga tushirilishi koinot va raketalarni tadqiq qilishda muhim qadam boʻlib, kosmik asrning boshlanishini anglatadi[7].

Erta faol va passiv sunʼiy yoʻldosh tajribalari

Aloqa sunʼiy yoʻldoshlarining ikkita asosiy sinfi mavjud, ular passiv va faol . Passiv sunʼiy yoʻldoshlar faqat manbadan keladigan signalni qabul qiluvchining yoʻnalishi boʻyicha aks ettiradi . Passiv sunʼiy yoʻldoshlar bilan, aks ettirilgan signal sunʼiy yoʻldoshda kuchaytirilmaydi va qabul qiluvchiga uzatiladigan energiyaning juda oz qismigina etib boradi. Sunʼiy yoʻldosh Yerdan juda uzoqda joylashganligi sababli, radio signali boʻsh joy yoʻqolishi tufayli zaiflashadi, shuning uchun Yerda qabul qilingan signal juda va juda zaif. Boshqa tomondan, faol sunʼiy yoʻldoshlar qabul qilingan signalni erdagi qabul qiluvchiga qayta uzatishdan oldin uni kuchaytiradi[8]. Passiv sunʼiy yoʻldoshlar birinchi aloqa sunʼiy yoʻldoshlari edi, ammo hozir juda kam qoʻllanadi.

Fayl:OTAVALIXO`JAYEV 4.png
Uchirish maydonchasida SCORE bilan Atlas-B; raketa (kuchaytiruvchi dvigatellarsiz) sunʼiy yoʻldoshni tashkil etdi.

1951 yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari Dengiz tadqiqot laboratoriyasida elektr razvedkasi toʻplash sohasida boshlangan ish Communication Moon Relay nomli loyihaga olib keldi. Harbiy rejalashtirishchilar uzoq vaqtdan beri xavfsiz va ishonchli aloqa liniyalariga taktik zarurat sifatida katta qiziqish bildirishgan va bu loyihaning yakuniy maqsadi Oyning passiv oʻrni boʻlgan Yerning tabiiy sunʼiy yoʻldoshi bilan insoniyat tarixidagi eng uzun aloqa sxemasini yaratish edi. . 1956-yil 23-yanvarda Vashington, Kolumbiya okrugi va Gavayi orollari oʻrtasida birinchi transokeanik aloqaga erishilgandan soʻng, ushbu tizim ommaviy ravishda ochildi va 1960-yil yanvar oyida rasmiy ishlab chiqarishga topshirildi [9]

Aloqalarni faol oʻtkazish uchun yaratilgan birinchi sunʼiy yoʻldosh SCORE loyihasi boʻlib, Ilgʻor tadqiqot loyihalari agentligi (ARPA) tomonidan 1958 yil 18 dekabrda ishga tushirilgan boʻlib, u saqlangan ovozli xabarni uzatish, shuningdek, qabul qilish, saqlash uchun magnitafondan foydalangan. va xabarlarni qayta uzatish. U AQSh prezidenti Duayt Eyzenxauerdan dunyoga Rojdestvo tabrigini yuborish uchun ishlatilgan. 1958 yil 30 dekabrda sakkiz soatlik haqiqiy ishlamay qolgandan soʻng qayta zaryadlanmaydigan batareyalar ishlamay qolishidan oldin sunʼiy yoʻldosh bir nechta real vaqtda uzatishni amalga oshirdi[10][11].

SCORE ning toʻgʻridan-toʻgʻri vorisi ARPA tomonidan boshqariladigan Courier deb nomlangan boshqa loyiha edi. Courier 1B 1960 yil 4 oktyabrda „kechiktirilgan takrorlanuvchi“ sunʼiy yoʻldoshlar yordamida global harbiy aloqa tarmogʻini oʻrnatish mumkinmi yoki yoʻqligini oʻrganish uchun ishga tushirildi, ular maʼlumotlarni qayta translyatsiya qilish uchun buyruq berilgunga qadar saqlaydi. 17 kundan soʻng, buyruq tizimidagi nosozlik tufayli sunʼiy yoʻldoshdan aloqa uzildi[12][13].

NASA sunʼiy yoʻldosh ilovalari dasturi 1960 yil 12 avgustda Echo 1 da passiv releyli aloqa uchun ishlatiladigan birinchi sunʼiy sunʼiy yoʻldoshni uchirdi. Echo 1 mikrotoʻlqinli signallarning passiv reflektori sifatida ishlaydigan alyuminlangan shar sunʼiy yoʻldoshi edi. Aloqa signallari sunʼiy yoʻldoshdan Yerning bir nuqtasidan boshqasiga uzatildi. Ushbu tajriba telefon, radio va televidenie signallarini butun dunyo boʻylab eshittirishning maqsadga muvofiqligini aniqlashga harakat qildi [14][15].

  1. ↑ Labrador, Virgil (2015-02-19). "satellite communication". Britannica.com. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/524891/satellite-communication. Qaraldi: 2016-02-10. 
  2. ↑ „Military Satellite Communications Fundamentals | The Aerospace Corporation“. Aerospace (2010-yil 1-aprel). 2015-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-fevral.
  3. ↑ „Satellites - Communication Satellites“. Satellites.spacesim.org. 2018-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-fevral.
  4. ↑ Arthur C. Clarke. „Extraterrestrial Relays: Can Rocket Stations Give World-wide Radio Coverage?“. Arthur C. Clarke Institute for Space Education (1945-yil oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 1-yanvar.
  5. ↑ Mike Mills. „Orbit Wars“. The Washington Post (1997-yil 3-avgust). Qaraldi: 2021-yil 1-yanvar.
  6. ↑ Asif Siddiqi. „The Man Behind the Curtain“. Air & Space Magazine (2007-yil noyabr). Qaraldi: 2021-yil 1-yanvar.
  7. ↑ Anatoly Zak. „Design of the first artificial satellite of the Earth“. RussianSpaceWeb.com (2017). Qaraldi: 2021-yil 1-yanvar.
  8. ↑ „Military Satellite Communications Fundamentals | The Aerospace Corporation“. Aerospace (2010-yil 1-aprel). 2015-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-fevral.
  9. ↑ van Keuren, David K. „Chapter 2: Moon in Their Eyes: Moon Communication Relay at the Naval Research Laboratory, 1951-1962“, . Beyond The Ionosphere: Fifty Years of Satellite Communication Butrica: . NASA History Office, 1997. 
  10. ↑ Martin, Donald. Communications Satellites: Project SCORE, 5th, AIAA, March 16, 2007. ISBN 978-1884989193. 
  11. ↑ „United States Aeronautics and Space Activities - first Annual Report to Congress“. Published as House Document Number 71, 86th Congress, first Session 13–14. The White House (1959-yil 2-fevral). Qaraldi: 2021-yil 2-yanvar.
  12. ↑ „Courier 1B“. NASA (2020). Qaraldi: 2021-yil 3-yanvar.
  13. ↑ „United States Aeronautics and Space Activities 1960“ 12–13, 26. The White House (1961-yil 18-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 3-yanvar.
  14. ↑ „United States Aeronautics and Space Activities 1960“ 12–13, 26. The White House (1961-yil 18-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 3-yanvar.
  15. ↑ „Echo 1“. NASA (2020). Qaraldi: 2021-yil 3-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Aloqa_sunʻiy_yoʻldoshi&oldid=5188085" dan olindi