Kontent qismiga oʻtish

Aleksandr Spirkin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Aleksandr Georgiyevich Spirkin (1918-yil 24-dekabr, Saratov viloyati, hozirgi Arkadak tumani, Chiganak qishlogʻi — 2004-yil 28-iyun, Moskva) — sovet va rus filosofi. Dialektik[1] va tarixiy materializm[2], psixologiya va kibernetikaning falsafiy muammolari boʻyicha mutaxassis. Falsafa fanlari doktori, professor (1970), 1974-yildan SSSR Fanlar akademiyasining falsafa va huquq boʻlimining muxbir aʼzosi, keyin Rossiya Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi..

Biografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1941-yilda Moskva davlat pedagogika defektologiya institutini (MGPDI, hozirgi Moskva davlat pedagogika universiteti fakulteti) tugatgan. 1941-yil iyuldan noyabrgacha Smolensk yaqinidagi mehnat frontida bo'lgan.

Soxta ishlarga ko'ra, u "josuslik" uchun hibsga olingan (Vyacheslav Shestakovning so'zlariga ko'ra, Spirkinni "bizning tepamizda faqat nemis samolyotlari"[3] degan beparvo iborasi uchun hibsga olishgan; Spirkinning o'zi esa o'z xotiralarida qo'shnisiga "Stalin - shafqatsiz odam"[4] degani uchun qamalganini ko'rsatadi) va 1941-1945-yillarda qamoqda bo'lgan (1957-yilda reabilitatsiya qilingan)[5].

1945-1946-yillarda SSSR Tibbiyot fanlari akademiyasi Nevrologiya institutida ilmiy xodim bo'lib ishlagan. 1946-1952-yillarda SSSR Fanlar akademiyasining Falsafa instituti ilmiy xodimi bo'lgan. Nomzodlik dissertatsiyasi (1948) G. V. Plexanov asarlaridagi ijtimoiy psixologiya muammolariga bag'ishlangan; doktorlik dissertatsiyasi esa (1959) ongning kelib chiqishi muammosiga[6] bag'ishlangan.

1946-yildan Moskvadagi oliy oʻquv yurtlarida falsafiy va psixologik fanlardan dars bergan. 1950-yil 20-iyunda Stalinning " Marksizm va tilshunoslik masalalari " asari " Pravda " gazetasida paydo bo'ldi. Spirkin ushbu maqolaga savollar yozdi va bu savollarni Stalinga yuborishga qaror qildi, ammo 1940-yillarning birinchi yarmida qamoqqa olinganligini hisobga olib, u rafiqasi Yekaterina Krasheninnikova tomonidan imzolangan savollar bilan xat yubordi. Faylasufning xotiralarida yozilishicha, Krasheninnikova Stalinning javobini olgach[7], oʻsha davr sovet ziyolilarining diqqat markazida boʻlib, doktorlik dissertatsiyasini himoya qiladi (nomzodlik himoyasini oʻtkazib yuborgan). Akademik G. F. Aleksandrov , o'sha paytda SSSR Fanlar akademiyasining Falsafa instituti direktori bo'lib, uni nemis tili bo'limiga mudir etib tayinladi. Stalin vafotidan keyin Krasheninnikova kafedradan ishdan bo'shatildi[8].

1952-1953-yillarda Moskva sirtqi pedagogika institutining defektologiya fakulteti dekani bo'lgan.

1954-yildan " Sovet Entsiklopediyasi " nashriyotida ishlagan, 1960-1970-yillarda u falsafa tahririyatini boshqargan, shuningdek, akademik F. V. Konstantinov falsafiy entsiklopediyasi bosh muharriri o'rinbosari bo'lgan. 1968-yilda " Fikr " nashriyoti Spirkin hammualliflardan biri hisoblangan dialektik materializm bo'yicha darslikni nashr etdi[1].

1962-1978-yillarda SSSR Fanlar akademiyasi Falsafa institutida katta ilmiy xodim bo'lgan, 1978-1982-yillarda dialektik materializm sektoriga rahbarlik qilgan, 1982-yildan shu yerda bosh ilmiy xodim boʻlib ishlagan. 1974-yil 26-noyabrda SSSR Fanlar akademiyasining Falsafa va huquq boʻlimi A. G. Spirkinga SSSR Fanlar akademiyasining falsafa bo'yicha muxbir a'zosi unvonini berdi.

1962-1981-yillarda SSSR Fanlar akademiyasi Prezidiumi huzuridagi Kibernetika boʻyicha ilmiy kengashning kibernetika falsafiy muammolari boʻlimining raisi bo'lgan[9]. 1971-1975-yillarda esa SSSR falsafa jamiyati vitse-prezidenti[5] bo'lgan.

1978-yilda u " Aniq - aql bovar qilmaydigan " dasturida ishtirok etdi, uning mavzusi inson qobiliyatlari haqida edi[10].

1982-yilda u Moskva davlat universitetida parapsixologiya bo'yicha deyarli to'rt soatlik ma'ruza o'qidi va u yerda u biomaydon tirik tizim tomonidan yaratilgan radiatsiya ekanligini, odam o'lganidan keyin uning biomaydonining ramkasi saqlanib qolishi va bu ramka orqali o'sha inson haqida juda ko'p ma'lumot aniqlash mumkinligini aytdi va shu orqali E.Davitashvili, <a href="./Kulagina, Ninel Sergeevna" rel="mw:WikiLink" data-linkid="175" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Кулагина, Нинель Сергеевна&quot;,&quot;thumbnail&quot;:{&quot;source&quot;:&quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/%E2%80%9CHawkins_National_Labs%E2%80%9D_also_known_as_Emory_University%E2%80%99s_briarcliff_campus._%2828903314358%29.jpg/80px-%E2%80%9CHawkins_National_Labs%E2%80%9D_also_known_as_Emory_University%E2%80%99s_briarcliff_campus._%2828903314358%29.jpg&quot;,&quot;width&quot;:80,&quot;height&quot;:60},&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q38667&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ru&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;mt&quot;}[sayt ishlamaydi]" class="cx-link" id="mwWw" title="Kulagina, Ninel Sergeevna">N.</a> <a href="./Kulagina, Ninel Sergeevna" rel="mw:WikiLink" data-linkid="175" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Кулагина, Нинель Сергеевна&quot;,&quot;thumbnail&quot;:{&quot;source&quot;:&quot;https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/%E2%80%9CHawkins_National_Labs%E2%80%9D_also_known_as_Emory_University%E2%80%99s_briarcliff_campus._%2828903314358%29.jpg/80px-%E2%80%9CHawkins_National_Labs%E2%80%9D_also_known_as_Emory_University%E2%80%99s_briarcliff_campus._%2828903314358%29.jpg&quot;,&quot;width&quot;:80,&quot;height&quot;:60},&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q38667&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ru&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;mt&quot;}[sayt ishlamaydi]" class="cx-link" id="mwWw" title="Kulagina, Ninel Sergeevna">Kulagina</a>, <a href="./Teri-optik idrok" rel="mw:WikiLink" data-linkid="177" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Кожно-оптическое восприятие&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q1965626&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ru&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;mt&quot;}" class="cx-link" id="mwXA" title="Teri-optik idrok">R.</a> <a href="./Teri-optik idrok" rel="mw:WikiLink" data-linkid="177" data-cx="{&quot;adapted&quot;:false,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Кожно-оптическое восприятие&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q1965626&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ru&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;mt&quot;}" class="cx-link" id="mwXA" title="Teri-optik idrok">Kuleshova</a>[11]. kabi ekstrasenslarning nomlarini ommalashtirdi va faoliyatini targ'ib qildi.

1979-1984-yillarda A.S.Popov nomidagi Radiotexnika, elektronika va aloqa jamiyatida bioaxborot laboratoriyasini boshqardi[12].

1980-yilda taniqli dissident va antistalinist Anton Vladimirovich Antonov-Ovseenko o'zining "Zolimning portreti" kitobida Spirkinni provakatorlikda aybladi va 1940-yillardagi qarama-qarshilikda unga tuhmat qildi[13]. Keyinchalik, 1997-yilda "Vestnik" jurnalida chop etilgan o'z xotiralarida esa Spirkin bu ayblovlarni rad etdi[4].

1960-yillardan boshlab u mashhur falsafa darsliklarini nashr ettiradi. “Falsafa asoslari”[14] darsligining qoʻlyozmasi oliy oʻquv yurtlari talabalari uchun oʻtkazilgan Butunittifoq darslik tanlovida sovrinli oʻringa sazovor boʻlgan. 1990-yilda bu darslik “ Progress ” nashriyoti tomonidan ingliz tilida chop etilgan[15], SSSR parchalanganidan keyin esa rus tilida sezilarli darajada qayta koʻrib chiqilgan holda[16] qayta nashr etilgan.

" Mehnat yutuqlari va ko'p yillik samarali mehnati uchun " " Shon-sharaf" ordeni (2003) bilan taqdirlangan[17].

Falsafa

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Spirkin ilmiy tadqiqotining eng muhim masalasi ong va o'z-o'zini anglashning fundamental falsafiy-psixologik nazariyasini ishlab chiqish bilan bog'liq. Faylasuf ong va tilning kelib chiqishi va rivojlanishi muammolarini; odamlar, davrlar va madaniyatlarning o'zaro muloqoti va o'zaro bir-birini tushunishilarini; G'arbiy Yevropa, Sharq va rus falsafiy tafakkurida gnoseologiya tarixini; onglilik va ongsizlikni; voqelikni anglashning oqilona va intuitiv shakllarini; ong va ongsizlikning paranormal holatlari; ong, bilim va e'tiqod; diniy ong va tajriba xususiyatlari; mo'jizaviy muammolar; kelajakni ko'ra olish fenomeni va boshqa ekstrasensor qobiliyatlarni tahlil qilgan. Shuningdek, u ijodiy shaxsiyat, iste'dod va uning darajalari bo'lgan: "talant" va "daho" tushunchalarini ham ishlab chiqqan.

Uning asarlarida inson shaxsiyati, uning "men" oynasidagi o'zligi, insonning o'ziga xosligi kabi insonning falsafiy muammolarini o'rganish muhim o'rin tutadi.

Bundan tashqari, metafalsafiy mavzularda ham tadqiqotlari mavjud edi.

Moskva davlat pedagogika instituti talabasi bo'lgan paytda Spirkin Suxum bolalar bog'chasida uch yil davomida odamning paydo bo'lishining biologik asoslarini aniqlash uchun maymunlarning xatti-harakatlarini o'rgandi. XX asrning 80-yillari boshidan faylasuf marksistik falsafada hayvonot olami asoslariga bog'liq holda insonning evolutsion tabiati va uning ongi haqidagi soddalashtirilgan qarashlarni tanqidiy qayta ko'rib chiqish g'oyasini ilgari surdi. Kastrofizm va kreatsionizm gʻoyalarini haqiqatga yaqinroq deb hisoblagan faylasuf evolutsionizm tamoyilini va Darvinning odamning maymunsimon ajdoddan kelib chiqqanligi haqidagi gipotezasini inkor etmaydi. Spirkin, shuningdek, Engelsning inson evolyutsiyasi jarayonida mehnatning roli haqidagi g'oyasini asoslab bo'lmaydigan deb topdi va buni " mehnat maymunning emas, balki insonning muhim xususiyatidir " degan haqiqat bilan asosladi. Spirkin abadiy birlashgan mavjudot g'oyasini ilgari surib, unda inson kosmik, biologik, ijtimoiy va oqilona mavjudotdir deb ta'kidladi. Spirkinning so'zlariga ko'ra, Xudo " hamma narsaning universal semantik, shakllantiruvchi va tartibga soluvchi prinsipi (Absolyut) " deb tushuniladi, bu unga ishonish kerakligini anglatadi, aks holda inson mavjudligi va umuman mavjudotlarning borligi ma'nosi o'z ahamiyatini yo'qotadi.

Spirkin falsafiy dunyoqarashning mazmuni taqdir haqidagi eng qadimgi g'oyani o'z ichiga oladi, deb hisoblardi. Spirkinning so'zlariga ko'ra, «taqdir haqida mulohaza yuritish va yozish - bu fikrlar bilan materiya mohiyatining yashirin qorong'u qa'rini vayron qilish demakdir: lekin bu mohiyat haqida o'ylamaslik mumkin emas! »[9]

Spirkin "Falsafa" kitobida falsafa tarixini qayta ko'rib chiqdi, falsafa tarixining muvaffaqiyatsizligini materializm va idealizm o'rtasidagi kurash tarixi sifatida ko'rsatdi; unda din, ijtimoiy falsafa va tarixshunoslik muammolari yangicha yoritilgan. Totalitarizmning har xil turlari tanqidiy tahlilga duchor bo'lganligini aytib o'tdi. [7] Xuddi shu oʻrinda Spirkin falsafani “ dunyoqarashning nazariy oʻzagi ” deb taʼriflab, uni idealistik va materialistikga ajratdi. U borliq va voqelik kategoriyalarini sinonim sifatida qabul qilgan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Марксистско-ленинская философия. Диалектический материализм. Ред. коллегия: А. Д. Макаров и др. М., «Мысль», 1968.“.
  2. ↑ Памяти Владислава Листьева. „Час Пик Александр Спиркин“ (2018-yil 19-fevral). Qaraldi: 2017-yil 30-iyun.
  3. ↑ Вячеслав Шестаков. А прошлое ясней, ясней, ясней. СПб.: Нестор-История, 2008 — 43-bet. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Тоом, Анна. „Ровесник советской власти (на основе воспоминаний А. Г. Спиркина)“. vestnik.com. «Вестник» (1997). 2018-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 Алексеев П. В.. Философы России XIX-XX столетий. Биографии, идеи, труды, 3-е изд., перераб. и доп, М.: Академический проект, 1999. 
  6. ↑ „Спиркин Александр Георгиевич“. Русский гуманитарный интернет-университет. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-yanvar.
  7. ↑ Сталин И. В. К некоторым вопросам языкознания. Ответ товарищу Крашенинниковой. 29 июня 1950 года.
  8. ↑ "Товарищ Спиркин, вы большой ученый...". — 2016.
  9. ↑ 9,0 9,1 Алексеев П. В. Философы России начала XXI столетия: Биографии, идеи, труды : энциклопедический словарь. М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2009. 
  10. ↑ TeslaOne 1. „Очевидное - невероятное. Резервные возможности человека (1978)“ (2015-yil 22-iyul). Qaraldi: 2019-yil 23-mart.
  11. ↑ Матвеев В. С. Загадки и резервы психики. - Свердловск, УГУ, 1990. - с. 208-209
  12. ↑ В 1979 году, будучи оппонентом по защите докторской диссертации Г. Н. Гумницким, поддержал его тезис о приоритете общечеловеческой сущности морали, и благодаря этому, Гумницкий защитил свою диссертацию.[значимость факта?]
  13. ↑ Антонов-Овсеенко А. В. „Его люди“, . Портрет тирана (1980). М.: Грэгори-Пэйдж, 1994. 
  14. ↑ Спиркин А. Г. Основы философии: Учеб. пособие для вузов. ― М.: Политиздат, 1988. — 592 с. ISBN 5-250-00193-9
  15. ↑ Alexander Spirkin. Fundamentals of Philosophy. Translated from the Russian by Sergei Syrovatkin. Moscow: Progress Publishers, 1990. ISBN 5-01-002582-5
  16. ↑ Электронная версия нового издания учебника широко представлена в Интернете, например: Спиркин А. «Основы философии» (Библиотека Гумер).
  17. ↑ „Указ Президента РФ от 31.07.2003 N 857 "О награждении государственными наградами Российской Федерации"“. 2019-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.

Bibliografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • I.P. Pavlovning signal tizimlari haqidagi ta'limoti. M., 1949;
  • Psixofiziologiya masalalari va Leninning aks ettirish nazariyasi // Falsafiy eslatmalar, 1950-yil, № 5 (G. TO. chekka);
  • Inson rivojlanishining dastlabki bosqichlarida mavhum fikrlashni shakllantirish // VF. 1954-yil. № 4;
  • Tilning kelib chiqishi va uning tafakkur shakllanishidagi roli // Tafakkur va til. M., 1957 (1-nashr), 1958 (2-nashr);
  • Ongning kelib chiqishi. M., 1960;
  • Abstraktsiya // VF. 1960-yil. № 1;
  • Gumanitar fanlarning rivojlanishi bilan bog'liq holda kibernetikaning ba'zi falsafiy muammolari haqida // Kommunizm va ijtimoiy fanlar qurilishi, M., 1962;
  • Marksistik falsafa kursi. M., 1963 (1-nashr), 1966 (2-nashr), 1967 (3-nashr).);
  • Kibernetikaning ba'zi falsafiy muammolari haqida // Ijtimoiy fanlar xizmatida kibernetika muammolari. M., 1964;
  • Kibernetika, fikrlash va hayot. M., 1964 (tahr.);
  • Kosmos toifasining kelib chiqishi // VF. 1964-yil, № 3;
  • Kontseptsiya va so'z o'rtasidagi munosabat haqida // VF. 1965-yil. № 6;
  • Kommunistlarning strategiyasi va taktikasi, Moskva, 1965;
  • Inson ongining paydo bo'lishi // Ong muammolari, M., 1966;
  • V. I. Leninning ilmiy kommunizm nazariyasining rivojlanishi. Moskva: Bilim, 1967;
  • Dialektik materializm asoslari, Moskva, 1967 (hammuallif);
  • Ong va kibernetika muammolari // Axborot materiallari, No 7 (20), M., 1968 (VINITI);
  • Materialistik dialektika zamonaviy fanning metodologiyasidir. M., 1968 (V. bilan birgalikda. F. Glagolev);
  • Dunyoqarash, uning tuzilishi, hayotiy mazmuni va shakllanish yo'llari // Yoshlik, uning qiziqishlari, intilishlari, ideallari, M., 1969;
  • Dunyoni o'zgartiradigan nazariya. V. I. Lenin marksizm falsafasi haqida, M., 1969;
  • Spirkin A.G. Ong va o'z-o'zini anglash. M.: Politizdat, 1972, 303 b.;
  • Odam // Katta tibbiy entsiklopediya. 1975. T. 28;
  • Yangi jamiyat - yangi odam (V. Efimov bilan birga). M.: Profizdat, 1976;
  • Falsafa // Ulyanovsk - Frankfort. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1977. - S. 412-417. - (Buyuk Sovet Entsiklopediyasi : [30 jildda] / ch. ed. A. M. Proxorov ; 1969-1978, 27-jild).
  • Inson, madaniyat, an'analar // Madaniyat tarixidagi an'ana. M., 1978;
  • Falsafa asoslari. M., 1988;
  • O'zaro ta'sir, idrok, dialektika (A.F. Losev bilan birgalikda), Individual, qonun, bilim, ideal, sezgi, sifat, miqdor, uzluksizlik va uzluksizlik, tasvir, umumiy, munosabat, hissiyot, vakillik, qarama-qarshilik, o'z-o'zini anglash // FES. 1989;
  • Falsafa. Oliy maktablar uchun darslik. M., 1998 (1-nashr), 2004 (2-nashr);
  • Falsafa: darslik. M., 2000;
  • O'zaro ta'sir // NFE.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksandr_Spirkin&oldid=3148286" dan olindi