Kontent qismiga oʻtish

Actinidia polygama

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kumush tok

Actinidia polygama
Maxsus klassifikatsiya
Joylashuv: Plantae
Turkum Tracheophytes
Turkum Angiosperms
Turkum Eudicots
Turkum Asterids
Tur: Ericales
Oila: Actinidiaceae
Jins: Actinidia
Maxsus:
A. polygama
Biologik nomi
Actinidia polygama
Barglarida xuddi shu nomdagi kumush belgilari boʻlgan kumush tok oʻsimligi

Actinidia polygama shuningdek, 개다래 deb ham ataladi , kumush tok[1] va mushuk kukuni — kividoshlar oilasiga mansub kivi turi. U Koreya, Yaponiya va Xitoyning togʻli hududlarida 500—1900 m balandlikda oʻsadi. .

Kumush tok 5–6 metr (16–20 ft) balanlikda oʻsadi. Bu bargli alpinist boʻlib, −30 °C (−22 °F) gacha boʻlgan haroratga chidamli[2] Kumush tok barglari kumush, oq rangda 6-13 sm uzun va 4-9 sm keng. Bu rang-barang belgilar oʻsimlikni uzoqdan yaproqlarini ajratib olish imkonini beradi.

Gullash davri iyun oyining oxiridan iyul oyining boshigacha davom etadi, unda oʻsimlik taxminan 2,5 sm oq gullarga ega. Alohida gulning uzoq umr koʻrish muddati 2-3 kun boʻlib, oʻsimlik ham mayda, sariq, sariq-qizil, tuxumsimon, koʻp urugʻli mevalarga ega, ular sentyabrdan oktyabrgacha pishadi. Mevasi taxminan 1,5sm kenglikka ega. Mevaning ichki qismi oddiy kiviga oʻxshaydi, lekin u yashil emas, balki toʻq sariq rangga ega.

Kumush tok oʻsimligi yaxshi quritilgan tuproqni va qisman soyani talab qiladi. Tez oʻsadigan bu tok toʻsiq yoki panjara ustida yaxshi qoplama hosil qiladi. Bu ajoyib mevali ekin sifatida tobora ommalashib bormoqda.

Foydalanadi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaviy tibbiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kumush tok asrlar davomida tibbiy foydalari uchun ishlatilgan[3], profilaktika sifatida, u hali ham gipertoniya, artrit uchun muqobil davolash sifatida ishlatiladi[4].

Anʼanaviy xitoy va yapon tibbiyotida u koʻplab sogʻliq muammolari uchun ishlatilgan, jumladan:

Yurak aritmiyasi Revmatizm[4] Qon aylanish kasalliklari
Sistit Artrit[4] Gipertenziya
Xolesterolni kamayishi Jigar yetishmovchiligi[5] Buyrak kasalligi
Yurak kasalliklari [6] Qon tomir yetishmovchiligi

Koreya buddizmida kumush tok diurez, ogʻriqni yengillashtirish, gipertenziya, bronxit[7], jinsiy aʼzolar kasalliklari uchun ishlatilgan.

Aytishlaricha, „Qadim zamonlarda charchagan sayohatchilar kumush tok mevasini yegandan keyin safarlarini davom ettirish uchun kuch-quvvatga ega bo‘lishadi“[8].

Kumush tok barglarida flavonoidlar, terpenoidlar, saponinlar[6], beta-karotin[9], vitamin C va vitamin Ega juda boy.

Oshxona

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Akorn" shaklidagi mevalarni tuzlash va xom holda isteʼmol qilish mumkin, yogʻda qovuriladi, guruchga qoʻshiladi yoki kunjut urugʻi va mayonez bilan aralashtirib, salatlarga qoʻshiladi.  Meva, barglari, kurtaklari va poyalari ham kukunga aylantirilishi yoki kesish, bugʻlash va choy tayyorlash uchun damlanishi mumkin.  Yalpiz yoki shakar qoʻshilishi, choyning oʻzgarishiga olib kelishi mumkin. 

Mahsulotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tok xalq hunarmandchiligi uchun material sifatida ishlatiladi, sharbati esa vino tayyorlash uchun yigʻiladi.

Uy hayvonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kumush tok uzoq vaqtdan beri mushuklarda eyforik reaktsiyani keltirib chiqarishi maʼlum[10]. Kumush tokga boʻlgan reaktsiya mushuk oʻtining reaktsiyasiga oʻxshaydi, ammo kuchliroq koʻrinadi[11]. Odatiy xatti-harakatlarga dumalab, iyak-yonoqlarni ishqalash va yalashlar kiradi. Taʼsir odatda 5 minutdan 30 minutgacha davom etadi, ammo mushuklar odatda bir yoki bir necha soat davomida oʻsimlikka javob bermaydilar[12].

2021 yil yanvar oyida chop etilgan tadqiqot shuni koʻrsatadiki, mushuklar mos ravishda kumush tok va mushuk oʻsimligida mavjud boʻlgan iridoid nepetalaktol va nepetalaktoni oʻziga jalb qiladi[13]. Aralashmalar chivinlarni daf etishi aniqlandi va farazlarga koʻra, oʻsimliklarga ishqalanish mushuklarni chivin chaqishidan himoya qiladigan kimyoviy qoplama bilan taʼminlaydi[13][14].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ English Names for Korean Native Plants Lee: . Pocheon: Korea National Arboretum, 2015 — 338-bet. ISBN 978-89-97450-98-5. Qaraldi: 2019-yil 15-mart. 
  2. ↑ „Actinidia polygama“. Plants For A Future. Qaraldi: 2019-yil 11-fevral.
  3. ↑ Konoshima, 1963
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Kim, YK; Kang, HJ; Lee, KT; Choi, JG; Chung, SH (2003). "Anti-inflammation activity of Actinidia polygama". Archives of Pharmacal Research 26 (12): 1061–6. doi:10.1007/bf02994759. PMID 14723341. 
  5. ↑ Sakurai, H. (2005b.). Hepatoprotective effects of tea and extract powders from Silver Vine leaves. 26th World Congress and Exhibition of the ISF. Poster presentation, Prague, Czech Republic
  6. ↑ 6,0 6,1 Sakurai, H. (2005). Antihyperlipemic and antitumor effects of components of matatabi leaves. 26th World Congress and Exhibition of the ISF. Poster presentation, Prague, Czech Republic
  7. ↑ Kim, H.; Song, M-J.; Potter, D. (2005). "Medicinal efficacy of plants utilized as temple food in traditional Korean Buddhism". Journal of Ethnopharmacology 104 (1–2): 32–46. doi:10.1016/j.jep.2005.08.041. PMID 16216457. 
  8. ↑ www.love-nature.jp 昔、疲れきった旅人が、マタタビの実を食べて生気を取り戻し、意気洋々とまた旅を続けたという名の由来が次に続く。
  9. ↑ McGhie, T. K.; Ainge, G. D. (2002). "Color in fruit of the genus Actinidia: Carotenoid and chlorophyll compositions". Journal of Agricultural and Food Chemistry 50 (1): 117–121. doi:10.1021/jf010677l. PMID 11754554. 
  10. ↑ „Actinidia polygama“. PFAF Database. PFAF (2012). Qaraldi: 2015-yil 9-yanvar.
  11. ↑ Bol, Sebastiaan (16 March 2017). "Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)". BMC Veterinary Research 13 (1): 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. PMID 28302120. PMC 5356310. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5356310. 
  12. ↑ Uenoyama, Reiko; Miyazaki, Tamako; Hurst, Jane L.; Beynon, Robert J.; Adachi, Masaatsu; Murooka, Takanobu; Onoda, Ibuki; Miyazawa, Yu et al. (2021). "The characteristic response of domestic cats to plant iridoids allows them to gain chemical defense against mosquitoes". Science Advances 7 (4): eabd9135. doi:10.1126/sciadv.abd9135. PMID 33523929. PMC 7817105. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7817105. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Moutinho, Sofia. „Why cats are crazy for catnip“ (en). Science (2021-yil 20-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 28-yanvar.
  14. ↑ Wu, Katherine J.. „Your Cat Isn't Just Getting High Off Catnip“ (en-US). The New York Times (2021-yil 20-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 28-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Actinidia_polygama&oldid=3729855" dan olindi