Zanj kitobi
“Zanj kitobi ” (yoki “Kitob al-Zunuj ”) Sharqiy Afrikada kelib chiqishidan 20-asr boshlarigacha yashovchi zanj xalqlarining (Zenj, Zengi xalqlarining) arabcha tarixidir.
Kitobning ikkita qo'lyozmasi mavjud bo'lib, oxirgisi kengaytirilgan matnni taqdim etadi. K yoki C deb nomlangan eskisi 1888 -yildan keyin ishlab chiqarilgan. 1923- yilda uning nusxasi Enriko Cerulli tomonidan sotib olinganida, u Kismayo qozi ixtiyorida edi. L yoki W deb nomlangan eng kichigi 1902- yildan keyin Witu tilida Elis Verner uchun yaratilgan. U 1926 yilda Cerulli tomonidan sotib olingan [1], Ikkala qoʻlyozma ham inglizchaga tarjima qilingan [2].
Kitobning ikkala versiyasining mualliflari noma'lum. Matn arab tilida past sifatli yozilgan va muallifning birinchi til- suaxili edi [1]. Matnda juda koʻp suaxilizm va suahili tilida bitta toʻrtlik mavjud [1]. Ikkala muallif ham Bojunda yozgan va Pate va Siyu hukmdorlariga xayrixoh edilar. Lekin <i id="mwJQ">Mombasadagi</i> Mazruʼiy livalilariga qarshi edilar [1] . Kitobning maqsadi suaxililarning arabligi va islomiy e'tiqodini Islomning dastlabki kunlariga borib taqash va Abbosiylar aralashuvi, Fors immigratsiyasi va Yevropa mustamlakachiligi davrlarida ularning qat'iyatliligini namoyish etish edi [1].
Kitobning tarixiy qiymati noaniq [1],Olimlardan Kerulli bu qandaydir tarixiy ahamiyatga ega ekanligini isbotlaydi, degan fikrda edi [1]. Nevill Chitik, shuningdek, Sharqiy Afrikadagi ilk Bantusning haqiqiy va aniq an'analarini saqlab qolganligini ta'kidladi[3]. Arxeologik tadqiqotlar bu masalaga ozgina oydinlik kiritdi. Kitobning ikkala varianti va shunga oʻxshash “Kavkab al-durriya li-axbor Ifriqiya”da 17-asrgacha deyarli bir xil maʼlumotlar mavjud, chunki ular bir xil yozma manbalarga yoki bir xil ogʻzaki rivoyatlarga tayanganlar. Ularning so'nggi voqealar haqidagi hisobotlarida ko'proq farq bor. Jeyms Ritchi va Sigvard fon Sikar Kitobdagi ilk tarix nima uchun "hayoliy yoki afsonadan ko'ra ko'proq bo'lishi mumkinligi"ning beshta sababini keltirishadi va shu bilan birga, taxminlardan tashqariga chiqish uchun qo'shimcha arxeologik va tarixiy tadqiqotlar zarurligini tan olishadi[1].
Ikkala versiya ham Sabaiylar (mil.avv IX-I-asrlar) va ximiyarlar, jumladan, Fil yili haqidagi hisobotga o'tishdan oldin Xom la'nati haqidagi hisob bilan boshlanadi [1] . Unda mijikenda xalqi boʻlgan kushur qabilalari tasvirlangan, ulaJuba daryosi boʻyidagi Shungvayada yashagan va koʻchib kelayotgan Oromo tomonidan janubga olib ketilgunga qadar; Islomni qabul qilishdan oldin ham, keyin ham Sharqiy Afrikaga arab immigratsiyasining bir necha to'lqinlari; va Vasko da Gama boshchiligida portugallarning kelishi[3]. Kitobda 1830- 1844- 1845-, 1854-1860-1861-1882- va 1901- yillardagi buyuk kometalar qayd etilgan. [1] K varianti Zanzibarlik Sulton Bargʻash bin Saʼidning oʻlimi va 1888-yilda Xalifa bin Saʼidning oʻrniga oʻtishi bilan tugaydi [1]. L varianti Sulton Hamud bin Muhammadning oʻlimi va Ali bin Hamdning vorisligi bilan tugaydi. 1902 yil, ikkinchisi faqat nominal suveren ekanligini ta'kidladi [1].
Richard F. Morton Kitobni islomiy sudyalari ( qozīlar ) foydalanishi uchun huquqiy hujjat deb hisoblagan, Chitik buni rad etgan[3].
Ko'chirma
[tahrir | manbasini tahrirlash]K qo‘lyozmasidagi tahrirning boshlanishi quyidagicha:
Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan va Undan yordam so'raymiz, bu kitob zanjlar va Hind okeanining G'arb tomon sohilida ular haqida ma'lumotlardir.
Yaratguvchi va yaratuvchi, mehribon, ulugʻlik, saxovat va hurlik sohibi, oʻz maxluqotlari uchun oq, qizil va qora ranglarni yaratgan, hukmdorlik, hukmronlik darajasida baʼzilarini boshqalardan ustun qoʻygan Allohga hamdlar boʻlsin. va saodat va otasi unga qarshi duo qilgan kishiga uning va uning zurriyotining yuzi qora bo'lishini va ikki o'g'lining zurriyotiga qul bo'lishini farz qildi. Va salom va salomlar bo‘lsinki, Tanlangan va hamdga loyiq zotga, uning oilasi va sahobalariga, ruku va sajda qiluvchi qavmlarga.
shu tariqa biz Hind okeanining G‘arbga sohilidagi zunuj va Ekvator haqida ma’lumotni jamlab, unda Alloh taolo yaratgan -zanji aholisini, Jubada asl nusxada kushurlarni aniqlab oldik. Arabcha nutq va suahili tilida VaNyika: Zanj o‘lkasiga kelib, tuman va shahar va qishloqlarda uy-joylar qurib, ularda johiliylik davridan buyon istiqomat qilgan arablar haqida ma’lumotlar ham berilgan[1]. . .