Zaib-un-Nissa Hamidulloh

Zaib-un-Nissa Hamidulloh জেবুন্নেসা হামিদুল্লাহ
	; 1970-yilda Zaib-un-Nissa Hamidulloh
Tavalludi	25-dekabr 1918-yil; Kalkutta
Vafoti	10-sentyabr 2000-yil ; (81 yoshda); Karochi, Pokiston
Fuqaroligi	Britaniya Hindistoni va Pokiston
Kasbi	Muharrir
Turmush oʻrtogʻi	K. M. Hamidulloh
Otasi	Sheikh Wajid Ali

Zaib-un-Nissa Hamidulloh (bengalcha: জেবুন্নেসা হামিদুল্লাহ ; 1918-yil 25-dekabr — 2000-yil 10-sentabr) — pokistonlik yozuvchi va jurnalist. U Pokiston adabiyoti va ingliz tilidagi jurnalistikasining peshqadam ayoli, shuningdek, Pokistonda feminizmning faoli edi. U Pokistondagi birinchi ayol muharrir, noshir va ingliz tilida yozgan mamlakatdagi birinchi ayol sharhlovchi edi. Karochidagi Zaibunnisa koʻchasi uning nomi bilan atalgan.^[1]

1947-yilda mustaqillikka erishgunga qadar u koʻplab hind gazetalarida yozgan va Hindiston gazetasida maqola yozgan birinchi musulmon ayol edi. Mustaqillikdan keyin uning Dawn gazetasidagi maqolasi uni Pokistondagi birinchi ayol siyosiy sharhlovchiga aylantirdi. U Dawnʼdan ketganidan soʻng, Pokistondagi birinchi ijtimoiy nashriyot jurnali Mirrorning asoschisi va muharrir-noshiri boʻldi. Pokistonning birinchi ayol muharriri sifatidagi maqomi tufayli u boshqa mamlakatlarga yuborilgan matbuot delegatsiyalari tarkibiga kiritilgan birinchi ayol boʻldi. Ushbu delegatsiyalardan birida, 1955-yilda u Misrning Qohira shahridagi qadimiy al-Azhar universitetida nutq soʻzlagan birinchi ayol boʻldi.^[2]

Yoshlik davri

Zeb-un-Nissa Ali 1921-yilda Kalkuttada adabiyotshunoslar oilasida tugʻilgan. Uning otasi S. Vojid Ali taniqli urdu shoiri Muhammad Iqbolning asarlarini bengal tiliga birinchi boʻlib tarjima qilgan, bengal va hind vatanparvari va yozuvchisi boʻlgan. Uning ikkita ukasi va onasining ikkinchi nikohidan bir oʻgay ukasi bor edi. U oʻsha davrning bengal mutafakkirlari va faylasuflari bilan toʻldirilgan Angliya-Hind oilasida oʻsgan, chunki 48 yoshli Jovtalla yoʻlidagi otasining uyi Kalkutta adabiy doirasi uchun uchrashuv joyi boʻlgan. U erta yoshda yozishni boshlagan va ingliz onasi va bengal otasidan katta yordam olgan. Yolgʻiz farzand Zeb-un-Nissa oʻz fikrlari va his-tuygʻularini ifodalash vositasi sifatida sheʼr yozishni boshlagan. Uning keyingi yozuvlariga Bengaliya va Panjobning qishloq joylariga, shu jumladan otasining tugʻilgan joyi, Bengalning Borotajpur qishlogʻiga (Janai, Hugli yaqinidagi qishloq) sayohatlari taʼsir koʻrsatdi. U Loreto monastirida tahsil olgan. U oʻzining birinchi sheʼrini 1933-yilda, 15-yoshida The Illustrated Weekly of India jurnalida nashr etdi. 18 yoshida u Angliyaning Daily Mirror nashri tomonidan homiylik qilingan sheʼriy tanlovda gʻolib boʻlib, keyinchalik u „Dawn“ gazetalari guruhining bir qismi boʻlgan "The Star of India" da chop etgan sheʼri uchun gʻolib boʻldi.

Turmushi

1940-yilda u Xalifa Muhammad Hamidullohga turmushga chiqdi. Oʻsha davrdagi koʻpgina nikohlardan farqli oʻlaroq, uning nikohi uyushtirilgan nikoh emas edi. U turmush qurgandan keyin u bilan Panjob viloyatiga koʻchib oʻtdi. U oʻsha yerda „Bata“ poyafzal firmasida rahbar boʻlib ishlagan. 1947-yilda mustaqillik davrida u eri bilan Hindiston chegarasidan oʻtib kelayotgan qochqinlarga yordam bergan.

Uning eri taniqli panjob oilasiga mansub edi. Uning otasi Xalifa Muhammad Asadulla Kalkuttadagi (hozirgi Kalkutta) Imperator kutubxonasining kutubxonachisi edi. Hamidulloh Bataning Pokistondagi operatsiyalarini boshqargan.

Zeb-un-Nissaning barcha kitoblari unga bagʻishlangan boʻlib, ularning bir-biriga boʻlgan sadoqatining isboti edi. Ularning ikki farzandi bor edi: Nilufar (1943) va Yasmin (1949).

Hamidulloh Begim 1942-yilda Panjobga koʻchib oʻtganida hayratda edi. Anglo-hind oilasida oʻsgan qiz erining katta panjob oilasining mutlaqo boshqacha turmush tarziga moslashishga qiynalgan. "Yosh kelin" ning soʻzboshida tan olganidek, oilaga moslashish uchun vaqt kerak boʻlgan.

Faoliyati

1936—1943-yillar

Hamidulloh Begim birinchi marta 1936-yilda, uning sheʼri Hindistonning Bombeydagi Illustrated Weekly jurnalida nashrga qabul qilinganida mashhur boʻlgan. Oʻshandan beri u 1947-yilda mustaqillikka erishgunga qadar oʻsha gazetaning doimiy nashri boʻlib kelgan. 1943-yilda uning birinchi sheʼriy kitobi „Hind guldastasi“ otasining nashriyoti tomonidan nashr etilgan va juda mashhur boʻlgan. Birinchi nashrning barcha nusxalari uch oy ichida sotilgan. U oʻzining dastlabki muvaffaqiyatini yana bir sheʼriy kitobi „Nilufar Yaproqlari“ bilan davom ettirdi.

1944—1946-yillar

1945-yilda Hamidulloh Begim va uning eri Simla konferensiyasi vaqtida Simla shahrida edi. Aynan shu yerda u Fotima Jinna bilan uchrashdi. Ular doʻst boʻlishdi va Jinna tez orada ukasi Muhammad Ali Jinna bilan eksklyuziv intervyu olishga muvaffaq boʻldi. Bu yosh Hamidulloh Begimning ijodidagi muhim voqea boʻlib, unga Hindiston boʻylab shuhrat keltirdi. Uning hikoyalari, sheʼrlari va maqolalari ham shu vaqt ichida unga koʻproq shuhrat keltira boshladi.

1947—1951-yillar

1947-yilda mustaqillikka erishgach, Hamidulloh Begim jurnalistika sohasida ishlashga qaror qildi va koʻp oʻtmay Karachida chiqadigan Dawn gazetasidagi „Ayolning nigohi bilan“ ruknida oʻzini ochiq yozuvchi sifatida koʻrsatdi. Ushbu ustun 1947-yil dekabr oyida boshlangan. Bir muncha vaqt oʻtgach, u ushbu xususiyatning cheklangan doirasiga qarshi isyon koʻtarib, ayollar har bir mavzuda, shu jumladan siyosatda ham fikr bildirish huquqiga ega boʻlishi kerakligini eʼlon qildi. „Tong“ gazetasining oʻsha paytdagi muharriri Altaf Husain oxir-oqibat unga yanada kengroq koʻrinish berishga rozi boʻldi. U unga yangi topshiriq — tahririyat sahifasida paydo boʻlgan sharhlovchi vazifasini berib, uning ishining qadrini tan oldi. Hamidulloh Begim Pokistonning birinchi ayol siyosiy sharhlovchisi boʻldi. Uning ustuni oʻz fikrini aytishdan qoʻrqmaydigan halol sharhlovchi sifatida obroʻsini oʻrnatdi. Bu Pokistondagi ayollar huquqlari harakati uchun ham katta qadam edi.

1951—1956-yillar

1951-yilda u "Tong" gazetasini tark etdi. Hamidulloh Begim „Oyna“ nomli oylik jurnalni taʼsis etib, 1952-yilda uning muharriri va noshiri boʻldi. U ishbilarmon shuningdek, mamlakatdagi birinchi muharrir-noshir ayol boʻldi. Uning jasoratli va samimiy tahririyatlari bilan yorqin ijtimoiy surati bir zumda muvaffaqiyat qozondi.

„Oyna“ juda mashhur boʻldi, Hamidulloh Begim tez orada jurnalist va muharrir sifatida ancha mashhur boʻldi. Bu davrda Pokiston hukumati uni koʻplab matbuot delegatsiyalari tarkibiga kiritdi.

U Pokiston Ishchi ayollar uyushmasining asoschilaridan biri, shuningdek, Muhammad Ali Jinnaning singlisi Fotima Jinna va Pokistonning birinchi bosh vaziri Liaquat Ali Xonning rafiqasi Raʼana Liaquat Ali Xon Begimning yaqin doʻsti edi. Uning boshqa yaqin doʻstlaridan baʼzilari: Hakim Said, Salima Ahmad, Ardeshir Kovasji, Sayid Hoshim Razo, Shoista Ikromulloh va Jahonara Habibulloh boʻlgan.

U Ishbilarmon va Professional ayollar jamgʻarmasining Karachi filialining asoschisi boʻlgan va uning birinchi boʻlimi prezidenti boʻlib ishlagan. U bu lavozimni ketma-ket ikki muddat egallagan. U, shuningdek, Karachi ayollar xalqaro klubining birinchi prezidenti, bogʻdorchilik jamiyatining aʼzosi va Gullar koʻrgazmasi qoʻmitasining birinchi ayol-prezidenti edi. Hamidulla doʻsti Begim Raana Liaquat Ali Xon tomonidan asos solingan Butun Pokiston ayollari uyushmasi muhim rol oʻynagan yana bir tashkilot edi.

1955-yilda Qohiraga borgan matbuot delegatsiyasi tarkibida u qadimgi Al-Azhar universitetida nutq soʻzlagan birinchi ayol boʻldi. Pokistonning Kashmir masalasini muhokama qilar ekan, uning nutqi munozarali edi.

1956-yilda Hamidulloh Begim „Amerikada oltmish kun“ nomli sayohatnomasini yozdi, u „Jahon yetakchilari“ dasturi doirasida AQShga qilgan safari davomida Merilin Monroe va Jan Negulesko kabi odamlar bilan doʻstlashdi va "Ed Sallivan shousi"da ishtirok etdi. Ushbu sayohatnoma uning sayohati davomida The Times of Karachi gazetasi uchun yozgan ustunlaridan iborat edi. Muharrir ZA Suleri unga sayohatnoma sifatida ustunlarni kitob shaklida qayta chop etishga ruxsat berdi.

Keyingi yili u BMT homiyligidagi Fuqarolik mas’uliyati va osiyolik ayollarning jamoat hayotidagi ishtirokini oshirish boʻyicha seminarda Pokiston nomidan qatnashdi.

Oynani taqiqlash

1957-yilda uning general-mayor Iskandar Mirzoning qattiq rejimini ochiqdan-ochiq tanqid qilishi va Husayn Shahid Suhravardiyning majburan isteʼfoga chiqishi hukumatning 9-noyabrda eʼlon qilingan „Oyna“ gazetasini olti oylik taqiqlashi bilan yakunlandi. Agar Begim ochiqchasiga kechirim soʻrasa, bu taqiq bekor qilinardi. U buni qilishdan bosh tortdi va taniqli advokat A.K Brohining maslahati bilan Pokiston Oliy sudiga murojaat qildi.

Brohi uning nomidan aralashuvidan keyin Oliy sud uning foydasiga hukm chiqardi. Markaziy hukumatning buyrugʻini noqonuniy va konstitutsiyaga zid deb hisoblagan hukumat uni Hamidulloh Begimga ariza berish xarajatlarini toʻlagan. Bu voqea jurnalistika tarixga kirdi va unga Oliy sudda ishni yutgan birinchi ayol jurnalist boʻlish sharafini berdi.

1958—1961-yillar

1958-yilda u oʻzining "Yosh kelin va boshqa hikoyalar" qisqa hikoyalari antologiyasini nashr etdi, bu juda mashhur boʻlib, ikkinchi va uchinchi nashrlari mos ravishda 1971 va 1987-yillarda nashr etilgan. Pokiston va chet el gazetalari va davriy nashrlaridagi taniqli tanqidchilar undagi baʼzi hikoyalarni „…Pokistonning eng muhim adabiy asarlari“ deb atashgan. Aynan shu davrda uning tahririy maqolalari Oynaning asosiy xususiyatiga aylana boshladi va bu uning va uning jurnalining mashhurligini oshirdi.

1961-yil aprel oyida Hamidulloh Begim oʻzining Mirror Press (Oyna Matbuoti) nashriyotini ochdi. Mirror Press va uning shoʻba korxonasi Mirror Publications 1961-yildan boshlab Oynani chop etishda ayblangan.

1969—1971-yillar

Hamidulloh Begim 1970—1971-yillarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasidagi Pokiston delegatsiyasi rahbari oʻrinbosari boʻlgan. 1971-yilda, fuqarolar tartibsizliklari va Bangladesh mustaqillikka erishganidan soʻng, Hamidulloh Begim yangi hukumatni tabriklab, Pokistonda qolishni tanladi.

1971-yilda Begim turmush oʻrtogʻi Irlandiyaga, u yerdagi Bata operatsiyalarini boshqarishga koʻchirildi. Ikki qizining hech biri jurnalning faoliyatini davom ettirishni istamagani uchun u jurnalni yopdi va oʻzining Mirror Press nashriyotini sotib yubordi.

1971—1979-yillar

1970-yillarning koʻp qismida u eri bilan Dublinda (Irlandiya) yashagan. Zaib-un-Nissa eri bilan birga boʻlish uchun karyerasini toʻxtatdi va Pokistonga muntazam ravishda tashrif buyurdi. U oʻn yillikning oxirida qaytib keldi va yirik Jang guruhining bir qismi boʻlgan Pokistonning MAG jurnali uchun „Thinking Aloud“ ruknini yozishni boshladi.

1980—1983-yillar

1980-yillarning boshida u Butun Pokiston Ayollar Assotsiatsiyasi (BPAA) prezidenti boʻlib ishlagan, tashkilot tashkil etilganidan buyon katta rol oʻynagan. Karochining Morning News gazetasi uchun maqolalar yozishda u Pokiston jamiyatining ijtimoiy-siyosiy jihatlarini sharhlashda davom etdi.

Isteʼfo

1983-yilda Hamidulloh Begimning eri yurak xurujiga uchradi va keyingi yili vafot etdi. Uning dafn marosimi kuni u keyingi faoliyatidagi eng mashhur maqolasini yozdi. Bu introspektiv parcha eri vafotidan bir kun oʻtib Morning News nashrida chop etilgan.

Erining oʻlimidan keyin u koʻp qaygʻuga botdi va tez orada faol yozuvchi hayotidan voz kechdi. Pokistonliklarning yangi avlodidan koʻngli toʻlgan Hamidulloh Begim yolgʻizlanib qoldi va koʻp oʻtmay qizinikiga koʻchib oʻtdi va qolgan yillarini oilasi bilan oʻtkazishni tanladi. U faol karyerasidan nafaqaga chiqdi va 1980-yillarda vaqti-vaqti bilan maqolalar yozib turdi.

Biroq 1987-yilda uning "Yosh kelin va boshqa hikoyalar" nomli hikoyalar kitobi koʻpchilikning talabi tufayli qayta nashr etilganida, u yana bir bor omma eʼtiboriga tushdi. Ammo bu shon-shuhrat uzoq davom etmadi va u tez orada yana yolgʻizlikka qaytdi.

Vafoti

Hamidulloh Begim 2000-yil 10-sentabrda 81 yoshida vafot etdi. U 9-kuni kasalxonaga yotqizilgan edi, biroq 10-kuni erta tongda oʻpkasiga suv ketgani sababli vafot etdi.

Dawn gazetasidagi nekrologda aytilishicha, „hatto uni qoralovchilar ham uning jasorati va hayoti davomida koʻrsatgan feʼl-atvori uchun hayratda qolishgan“. Boshqa bir gazeta nekrologida „U Pokistonda jurnalistikaning maʼlum bir janridagi kashshof roli hamda kuchli va jasur yozuvchi sifatida uzoq vaqt esda qoladi“, deyilgan.

1960-yillarda hukumat Karochi shahri markazidagi yirik koʻchaga uning nomini berdi.^[3]

Merosi

Hamidulloh Begim vafotidan keyin uning mualliflik huquqi kenja qizi Yasmin S. Ahmedga oʻtgan. Bu uning barcha rasmlari, asarlari va boshqalarga boʻlgan huquqni oʻz ichiga oladi. Ommabop talab tufayli 2008-yil avgust oyida Pokistonning Oksford universiteti nashriyoti tomonidan "Yosh kelin va boshqa hikoyalar" ning toʻrtinchi nashri chop etildi.

Zaib-un-Nissa yoki Zeb-un-Nissa?

Hamidulloh Begim ismining toʻgʻri yozilishi borasida koʻp chalkashliklar boʻlgan. U dastlab Mugʻal malikasi Zeb-un-Nissa sharafiga Zeb-un-Nissa deb atalgan va umrining koʻp qismida oʻz ismining bu imlosini saqlab qolgan. Biroq, koʻp chalkashliklar bor edi, chunki talaffuzi tufayli koʻpchilik uning ismi Zaib-un-Nissa deb yozilgan deb oʻylagan. 1970-yilda hukumat uning sharafiga Zaybunniso koʻchasi deb nom berganida, u oʻz ismining imlosini butunlay oʻzgartirib, Zaib-un-Nissa Hamidulloh deb ataydi. Bu uning ismining keng tarqalgan va qabul qilingan imlosiga aylandi va bugungi kunda eng keng tarqalgan imloga aylandi. Biroq koʻpchilik „Oyna“ oʻquvchilari uni haligacha Zeb-un-Nissa Hamidulloh sifatida eslaydilar, chunki u jurnalda shunday eʼtirof etilgan. Muniza Shamsi tomonidan yozilgan "Quyoshdagi ninachi" kabi keyingi antologiyalarda u Zaib-un-Nissa Hamidulloh sifatida qayd etilgan.

Hozirda uning ismining birinchi qismi „Zaib“ deb qabul qilingan boʻlsa-da, har xil transliteratsiyalar paydo boʻlishi bilan bir oz chalkashlik bor. Zaibunnisa, Zaibunnissa, Zaybunissa va Zaybunisa eng koʻp uchraydigan xatolardir. Hozirgi kunda Sindning Karochi shahrida bu nom „Zaybul Niso“ deb talaffuz qilinadi, koʻpchilik Sindxlar „Zaibul Nissa koʻchasi“ (koʻcha Regal Chowk va Karachi Sindning Impress bozori yaqinida) deb ataydi, koʻcha uning nomi bilan atalgan.

Bibliografiya

Hind guldastasi, 1941 — Guliston nashriyoti, Kalkutta.
Nilufar Yaproqlari, 1946-yil — Lion Press, Lahor.
Amerikada oltmish kun, 1956 (2-nashr: 1957) — Mirror nashrlari, Karachi.
Yosh kelin, 1958 (2-nashr: 1971; 3-nashr: 1987; 4-nashr: 2008, Oksford universiteti nashriyoti tomonidan) — Oyna nashrlari, Karachi.
Xotira fleytasi, 1964-yil — Oyna nashrlari, Karachi.
Sheʼrlar, 1972 — Oyna nashrlari, Karachi.

Yana qarang

Pokistonlik jurnalistlar roʻyxati

Manbalar

↑ Naziha Syed Ali. „A sisterhood with nerves of steel“. Pakistan: Dawn (16-dekabr 2017-yil). 2018-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-aprel 2018-yil.
↑ „Begum Zaibunnissa Hamidullah“. Dawn. 1-dekabr 2004-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-aprel 2018-yil.
↑ This week 50 years ago: Parking on Elphinstone Street made punishable Dawn (newspaper), Updated 18 January 2016.

[Dawn1-1] Naziha Syed Ali. „A sisterhood with nerves of steel“. Pakistan: Dawn (16-dekabr 2017-yil). 2018-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-aprel 2018-yil.

[Dawn2-2] „Begum Zaibunnissa Hamidullah“. Dawn. 1-dekabr 2004-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-aprel 2018-yil.

[3] This week 50 years ago: Parking on Elphinstone Street made punishable Dawn (newspaper), Updated 18 January 2016.

[1]

[2]

[3]