Kontent qismiga oʻtish

Yevropa ayollari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
May 1, 2015 demonstration in Turkey.
2015-yil 1-may kuni Turkiyada ayollar namoyishi.

Yevropa ayollarining evolyutsiyasi va tarixi Yevropaning evolyutsiyasi va tarixiga to'g'ri keladi. Katalizator ma'lumotlariga ko'ra, 2010-yilda Yevropa Ittifoqi aholisining 51,2 foizi ayollardan iborat (2011-yil yanvar oyida Yevropa Ittifoqi aholisi 502 122 750 kishi edi).

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maykl Skottning so'zlariga ko'ra, o'zining "Qadimgi Yunonistonda ayollarning yuksalishi" (Bugungi kun tarixi) maqolasida "ayollarning o'rni" va ularning Qadimgi Yunonistondagi yutuqlari Fukidid tomonidan ushbu iqtibosda eng yaxshi tasvirlangan: bu eng katta shon-sharaf [ayollar uchun] maqtovda ham, malomatda ham, odamlar orasida eng kam gapiriladigan narsadir.[1]

Belarusiyadagi ayollarning zamonaviy xususiyatlari Belarus tarixida sodir bo'lgan voqealardan, xususan, "XVI asr oxirida ayollar uchun teng huquqlar kontsepsiyasi birinchi marta ishlab chiqilgan va asoslantirilgan" paytdan kelib chiqqan. 1588-yilgi Buyuk Gertsoglik Xartiyasi - Belarus tarixidagi eng muhim huquqiy hujjatlardan biri - qonun ostida Belarus ayollarining qadr-qimmatini himoya qildi. Belarusiyadagi ayollar va ularning Belarus jamiyatiga qo'shgan hissasi har yili 8-mart Xalqaro xotin-qizlar kunida nishonlanadi.[2]

1919-yilda nemis siyosatida ovoz berish huquqiga ega bo'lgach, nemis ayollari odatda faqat nemis erkaklari tomonidan bajariladigan lavozimlarni egallashda faol rol o'ynay boshladilar. Ikkinchi Jahon urushi tugagandan so'ng, ular Trümmerfrauen yoki " xarobalar ayollari" deb nomlandilar, chunki ular "yaradorlarga, o'liklarga ko'milgan, qutqarilganlarga" g'amxo'rlik qilganlar va "urushni qayta tiklashdagi og'ir ishda qatnashganlar.

Malika Yelizaveta ATS formasida Britaniya armiyasi tez yordam mashinasi oldida.

An'anaviy rollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Alban ayollari konservativ[3] va patriarxal jamiyatda yashaydilar. Bunday an'anaviy jamiyatda Albaniya ayollari "erkaklarning ustunligi" ga ishonadigan jamoalarda bo'ysunuvchi rollarga ega.[4] An'anaviy xulq-atvor kodeksi Leke Dukagjinining 500yillik Kanuniga asoslanib, alban ayollarining asosiy roli bolalarga g'amxo'rlik qilish va uy ishlarini bajarishdir.[3]

An'anaviy arman madaniyati va jamiyatining patriarxal tabiati tufayli[5] Armanistonda ayollar ko'pincha fazilatli va itoatkor bo'lishlari, turmush qurgunlaricha o'zlarining bokiraligini saqlashlari va birinchi navbatda uy ishlarini bajarishlari kerak.

Ozarbayjondagi an'anaviy ijtimoiy me'yorlar va mamlakatning qishloq hududlaridagi iqtisodiy rivojlanishning orqada qolayotgani ayollarning iqtisodiyotdagi rolini cheklashda davom etmoqda va ayollar gender kamsitishlari tufayli o'z qonuniy huquqlarini amalga oshirishda qiynalayotgani haqida xabarlar bor.[6]

Chexiya Respublikasidagi hozirgi ayollarning tarixi, xususiyatlari, evolyutsiyasi va nasl -nasabi Chexiya Respublikasi deb nomlanuvchi mamlakat tashkil etilishidan ko'p asrlar oldin kuzatilishi mumkin. Ular asosan qishloq xo'jaligiga asoslangan iqtisodiyotga ega bo'lgan ota-bobolari slavyan ko'chmanchilaridan kelib chiqqan.[7]

Italiyaning ba'zi qismlarida ayollar hali ham oddiy uy bekasi va onalar sifatida stereotiplarga ega bo'lib, bu Yevropa Ittifoqidagi o'rtacha ayollar ishsizligidan yuqori ekanligida ham namoyon bo'ladi.[8]

Chernogoriya ayollarining dastlabki tavsifi The New York Times gazetasining 1880-yil 5-noyabrdagi ruknidan olingan bo'lib, unda gazeta "Chernogoriya ayoli dala ishlarida erkak bilan teng mehnat ulushini oladi va u hamma narsani qiladi" otda sayohat qilish va hayvonlarning boshqa transport turlariga nisbatan aytilgan. Gazeta yana ularni ip yigirish bilan shug'ullanadi, deb ta'riflagan.[9]

Shveysariya an'analari, shuningdek, ayollarni otalari va erlarining hokimiyati ostiga qo'yadi.[2]

Gender tengligini targ'ib qilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qonuniy ravishda, Andorradagi ayollar Andorra Knyazligi qonunlari ostida teng huquqlarga ega. Andorra ayollarga qonuniy huquqlarni berishda sust edi: ayollarning saylov huquqiga faqat 1970-yilda erishilgan[10] Biroq, so'nggi yillarda ayollar sezilarli darajada rivojlandi. Siyosiy jihatdan Andorra ayollari 2011-yilgi parlament saylovlarida 15 oʻrinni qoʻlga kiritdilar; shu sababli, Andorra Yevropada birinchi va xalqaro miqyosda "ko'pchilik ayollar qonun chiqaruvchi organini" saylagan ikkinchi davlat bo'ldi.


Ozarbayjonda ayollar erkaklar bilan bir xil qonuniy huquqlardan foydalanadilar; ammo, ijtimoiy kamsitish muammo bo`lib kelmoqda[6] Xorvatiyada gender tengligi Xorvatiya Konstitutsiyasining 3-moddasining bir qismidir. Gender tengligi bo'yicha Ombudsman va Gender tengligi idorasi 2003-yildan beri mavjud[11] Chexiya Respublikasi tarixida baxmal inqilobi deb nomlanuvchi davrdan so'ng, ko'plab ayollar to'la vaqtli ish bilan band bo'lgan va ayni paytda uy bekasi sifatida o'z mas'uliyatiga e'tibor qaratib, o'zlariga "yuqori" Chexiya jamiyatida shaxsiy samaradorlik va mustaqillik hissi".[12]

Finlandiyalik ayollar erkaklar orasida "yuqori darajadagi tenglik" va "an'anaviy xushmuomalalik" dan bahramand bo'lishadi.[13] 1906-yilda Finlandiya ayollari Yevropada saylov huquqiga ega bo'lgan birinchi ayollar bo'ldi. Finlandiyada Finlandiya jamiyatida, akademiklarda, biznes sohasida[14] va Finlandiya hukumatida taniqli lavozimlarni egallagan ko'plab ayollar bor. Finlandiya siyosatidagi qudratli ayollarga misol sifatida mamlakatning birinchi ayol prezidenti bo'lgan Tarya Halonenni keltirish mumkin (u prezident bo'lgunga qadar Finlandiya tashqi ishlar vaziri bo'lgan).

Bugungi kundadagi taqdiqotlarga ko`ra dunyodagi baxtli ayollar Gollandiyada yashash aniqlangan.[15]

Ispaniya tarixida "qirolichalar va oliyjanob ayollar" sifatida mashhur bo'lishdan tashqari, ispan ayollari hozirgi Ispaniya ayollari sifatida "belgilangan feministik qo'zg'olonsiz" o'zlarining rolini o'rnatishda ham ustunlik qilishdi.[2]

Ish joyidagi ayollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Staff of the Cigar Factory (Tabakalera) in front of the facilities, Donostia-San Sebastián, Basque Country (1936)
Obyektlar oldida Sigaret fabrikasi (Tabakalera) xodimlari, Donostia-San Sebastian, Basklar mamlakati. (1936)

Belgiya ayollari avloddan-avlodga kelib, "kasbiy gender tafovuti" deb ataladigan narsani yopishga qodir. Yosh avlodlarda bu ayollar uchun "xizmat ko'rsatish sohasida to'liq bo'lmagan ish vaqti" mavjudligining ko'payishi bilan bog'liq. 1999-yilda belgiyalik ayolning o'rtacha maoshi belgiyalik erkakning maoshining 91 foizini tashkil qilgan. Belgiyalik ayollar yarim kunlik ish bilan shug'ullanmasalar ham, ayol va erkak sheriklar o'rtasidagi kelishuvga qarab, "ko'proq uy ishlarini bajaradilar".[16]

Qishloq xo'jaligini rivojlantirish xalqaro jamg'armasi (IFAD) ma'lumotlariga ko'ra, Bosniya va Gertsegovina ayollari Bosniya urushidan keyin (1992-1995) o'tishning uchta turiga ta'sir ko'rsatdi[17] xususan: "urushdan tinchlikka o'tish", iqtisodiy va siyosiy erkinlikka o'tish. Olingan oqibatlarga quyidagilar kiradi: ularning jamoatchilik va ijtimoiy mavqeini pasaytirish, chunki ularning asosiy e'tibori o'z uylarida "uy vazifalarini bajarish". Ba'zi Bosniya va Gertsegoviniyalik ayollar ish qidirish uchun mamlakat tashqarisiga sayohat qilishni afzal ko'rdilar. Ijtimoiy qatlamlar orasida eng zaif ayollar qishloq ayollaridir. Ular ta'lim darajasi pastligi va an'analarga moyilligi tufayli "ko'proq marginallashgan" va ular erkaklarga "er va boshqa mulklarning asosiy egalari" sifatida tayanadilar. Ular, shuningdek, "yer, o'qitish, zamonaviy qishloq xo'jaligi texnikasi, moliya va uskunalardan foydalanish imkoniyati cheklangan", shuning uchun kam maosh oladilar.[18]

Niderlandiyadagi ayollar hali ham ayollar sifatida duch keladigan nomutanosiblik va adolatsizliklarni qanday yaxshilash haqida ochiq muhokama qilishmoqda; ayniqsa, xotin-qizlarning to'la vaqtli ish bilan bandligi pastligi siyosiy masaladir.[19] 2012-yilda ish bilan band ayollarning 76,9 foizi yarim kunlik ish kunida ishlagan, bu Yevropa Ittifoqidagi o'rtacha 32,1 foizdan ancha yuqori.[20]

1990-yillarning boshlariga kelib, Portugaliyaning ko'plab ayollari professional bo'lishdi, jumladan, shifokorlar va advokatlar, ko'pchilik ofis xodimlari va fabrika ishchilaridan sakrash.[21]

Hozirgi vaqtda ko'plab ispaniyalik ayollar uy bekasi sifatidagi odatiy maqomini tark etib, biznes, kasblar, siyosat va harbiy sohalarda faol bo'lishdi.[2]

Abxaziya ayollari tadbirkorlik sohasida va o'z mamlakatlarida ayollar uchun tashkilotlar tashkil etish bilan bog'liq faoliyatda faolroq.[22]

Yevropa transport xodimlari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrovga asoslanib, 2019-yilgi Ish joyidagi ayollarga nisbatan zoʻravonlik hisoboti butun Yevropa boʻylab ish joylarida ayollarga nisbatan zoʻravonlik holatlari yuqori ekanligini koʻrsatadi. Soʻralgan ayollarning 25 foizi ayollarga nisbatan zoʻravonlik transport sohasida tez-tez uchrab turadigan hodisa ekanligini, 26 foizi esa bezorilik transport sohasida “ishning bir qismi” deb hisoblanishini aytdi.[23]

Yevropa darajasida ayollarning 67 foizi ish bilan band, erkaklar esa 79 foizni tashkil etadi, bu esa 12 foizlik gender tafovutini bildiradi. Transport ishchi kuchining atigi 22 foizini ayollar tashkil etadi, ularning aksariyati maʼmuriy ishlarda, 5 foizdan kamrogʻi esa uchuvchi, dengizchi, trek yoki poezd haydovchisi sifatida ishlaydi. Misol uchun, Andalusiyada ayollar quruqlikdagi transport ishchi kuchining taxminan 17% ni tashkil qiladi.[23][24][25]

Ta'lim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta'lim sohasida Italiyadagi ayollar yuqori natijalarga erishadilar va asosan o'rta va oliy ta'limda ustunlik qiladilar.[26] Italiya iqtisodiy mo''jizasidan beri Italiyada ayollarning savodxonligi va universitetga obuna bo'lish darajasi keskin o'sdi.[26] Italiyadagi ayollar 98% savodxonlik darajasiga ega, asosiy ma'lumotga ega va ko'pincha universitetga boradilar.[26] Italiya universiteti bitiruvchilarining 60% ayollardir va ayollar barcha akademik fanlar, jumladan, matematika, axborot texnologiyalari va odatda erkaklar tomonidan band boʻlgan boshqa texnologik sohalarda aʼlo darajada namoyon boʻladi.[26]

Biznes

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollar venchur moliyalashtirishda umuman kam ifodalangan.[27] Ayollar tadbirkorlik bilan shugʻullanayotganda mablagʻ yigʻishda ancha qiynaladi.[28] 2021-yilda tadbirkor ayollar venchur kapitali moliyalashtirishning atigi 1 foizini oldi. Taqqoslash uchun, 2021-yilda Qo'shma Shtatlardagi tadbirkor ayollar jami venchur kapitalining 2 foizini oldi, bu 2016-yildan beri eng kichik ulushdir[29][30]

Fransiya tadqiqotlariga ko'ra, tadbirkor ayollarning 10 foizi banklardan moliyaviy yordam so'rashadi, bu erkak tadbirkorlarga qaraganda uchdan bir qismga kamroqdir. Enterprise Ireland, Ispaniyada sanoat texnologiyalarini rivojlantirish markazi va Bpifrance kabi milliy sa'y-harakatlar ayollarga qarashli korxonalar uchun dastlabki bosqichlarda pul beradi, ammo firma kengaygan sari bu mablag'lar saqlanib qolishiga kafolat yo'q.[31]

Yevropa venchur kapitali va ayollarga yo'naltirilgan boshqa xususiy investitsiyalar ulushi bo'yicha boshqa xalqaro mintaqalardan orqada qolishda davom etmoqda. Yevropada startap-tadbirkor ayollar kam uchraydi. Yevropa ayollari oʻrtasida tadbirkorlik faolligi darajasi past boʻlib, 5,7 foizni tashkil etadi, bu esa global oʻrtacha 11 foizni tashkil etadi.[32] Aholining yarmidan ko'pini tashkil etishiga qaramay, ayollar barcha tadbirkorlarning uchdan biridan kamini tashkil qiladi. Ayollar tomonidan asos solingan korxonalar erkak hamkasblarining venchur kapitalining yarmidan kamrog'iga ega bo'lsalar ham, har bir evro sarmoya qilingan daromadni ikki baravar oshiradilar.[29][33][34]

Korxonalarning yuqori qismidagi xilma-xillik moliyaviy ko'rsatkichlarni ham oshiradi. Kengashlarida ayollar ishtiroki yuqori bo'lgan korxonalar raqiblaridan 28% ga, gender xilma-xil boshqaruv guruhlari bo'lgan firmalar esa 25% ga ustunlik qiladi.[27][35][36]

2021-yilda Yevropa ayollar tomonidan asos solingan firmalardan IPO, sotib olish yoki sotib olish bo'yicha rekord miqdordagi muvaffaqiyatli chiqishlarga ega bo'ldi.[37]

Jinsiy zo'ravonlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirgi vaqtda Andorra ayollari duch keladigan muammolar orasida ularga nisbatan zo'ravonlikning mavjudligi, ayollar bilan bog'liq muammolar bilan shug'ullanadigan hukumat idoralarining yo'qligi va Andorra hukumati tomonidan boshqariladigan kaltaklangan ayollar uchun boshpanalarning yo'qligi bor.[38]

Armaniston abort qilish jiddiy muammo bo`lib kelmoqda.[39][40][41][42]

Ukraina aholisining 45 foizga yaqini (45 million[43]) zo'ravonlikdan (jismoniy, jinsiy yoki ruhiy) aziyat chekayotganini ayollar tashkil qiladi.[44]  

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Scott, Michael. The Rise of Women in Ancient Greece, History Today, Volume: 59 Issue: 11 2009
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 France, everyculture.com
  3. ↑ 3,0 3,1 Bilefsky, Dan. „Albanian Custom Fades: Woman as Family Man“. The New York Times (25-iyun 2008-yil). Qaraldi: 27-oktabr 2013-yil.
  4. ↑ Elsie. „Albania“. Advameg, Inc.. Qaraldi: 27-oktabr 2013-yil.
  5. ↑ Itano, Nicole. Quota Law Puts More Women in Armenia's Election. WeNews. May 10, 2007.
  6. ↑ 6,0 6,1 Country Reports on Human Rights Practices: Azerbaijan (2011). United States Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (2011). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  7. ↑ „Czech Republic - HISTORY“. Mongabay.com. Qaraldi: 6-noyabr 2013-yil.
  8. ↑ „Why Italy's women are out of work“ (9-aprel 2008-yil).
  9. ↑ „THE WOMEN OF MONTENEGRO.“. Correspondence of the London Standard. The New York Times. Qaraldi: 18-noyabr 2013-yil. (abstract)
  10. ↑ „Timeline: Andorra“ (2011-yil 9-noyabr).
  11. ↑ Croatian Parliament (14-iyul 2003-yil). „Zakon o ravnopravnosti spolova“. Narodne novine (xorvat). № 116/2003.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ Ferber, Marianne A.; Raabe, Phyllis Hutton (2003). „Women in the Czech Republic: Feminism, Czech Style“. International Journal of Politics, Culture, and Society. 16-jild, № 3. 407–430-bet. doi:10.1023/A:1022308512580. JSTOR 20020174.
  13. ↑ Alho, Olli. A guide to Finnish customs and manners, November 2002/March 2010
  14. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WBC france
  15. ↑ Ward. „How Dutch women got to be the happiest in the world“. Macleans (19-avgust 2011-yil). Qaraldi: 14-may 2013-yil.
  16. ↑ De Lannoy, Jean and Ruben A. Lombaert. „Belgium“. Advameg, Inc.. Qaraldi: 26-oktabr 2013-yil.
  17. ↑ In post-conflict Bosnia and Herzegovina, women are a driving force for change, IFAD
  18. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named IFAD
  19. ↑ „Women's labour force participation - Gender equality - Government.nl“ (2011-yil 13-dekabr).
  20. ↑ „Gender equality“.
  21. ↑ „Portugal-Women (data as of 1993)“. Mongabay.com. Qaraldi: 3-noyabr 2013-yil.
  22. ↑ Abkhazia’s Women Lament Under-Representation, Institute for War and Peace Reporting, March 18, 2011, unhcr.org (accessed on May 1, 2011)
  23. ↑ 23,0 23,1 „Boosting transport solutions for women in Spain“ (en). European Investment Bank. Qaraldi: 2022-yil 8-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  24. ↑ „Gender equality in the workplace: How to build on recent progress to reach true parity“ (en). events.euractiv.com. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  25. ↑ „Women's situation in the labour market“. European Commission.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 „Guide to Italy | Italian Etiquette, Customs & Culture“. 2021-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-iyul.
  27. ↑ 27,0 27,1 „How we got here and how we get out: A Q&A with venture capitalist Melissa Bradley on the Black funding gap“ (en). Fortune. Qaraldi: 2022-yil 8-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "fortune.com" defined multiple times with different content
  28. ↑ Pardes, Arielle. „In a Banner Year for VC, Women Still Struggle to Get Funding“ (en-US). Wired. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  29. ↑ 29,0 29,1 „Investment in women entrepreneurs delivers higher returns“ (en). European Investment Bank. Qaraldi: 2022-yil 8-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  30. ↑ Bittner, Ashley; Lau, Brigette. „Women-Led Startups Received Just 2.3% of VC Funding in 2020“. Harvard Business Review (2021-yil 25-fevral). Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  31. ↑ „Gender Smart Financing Investing In & With Women: Opportunities for Europe“.
  32. ↑ „Why are there not more female co-founders in startups?“ (en-GB). EIT Urban mobility (2021-yil 8-mart). Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  33. ↑ Fatemi. „The Value of Investing in Female Founders“ (en). Forbes. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  34. ↑ „Why Women-Owned Startups Are a Better Bet“ (en). BCG Global (2020-yil 30-iyul). Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  35. ↑ „How diversity, equity, and inclusion (DE&I) matter | McKinsey“. www.mckinsey.com. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  36. ↑ Strauss. „More Evidence That Company Diversity Leads To Better Profits“ (en). Forbes. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  37. ↑ „European Startups 2021: The Year in Numbers“ (en). Entrepreneur. Qaraldi: 2022-yil 8-mart.
  38. ↑ „Andorra“. Freedom House (2012). 9-iyun 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2013-yil.
  39. ↑ „Concerns over Caucasus girl abortions“. BBC News.
  40. ↑ „Archived copy“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-iyun.
  41. ↑ Gendercide in the Caucasus The Economist (September 13, 2013)
  42. ↑ John Bongaarts (2013), The Implementation of Preferences for Male Offspring, Population and Development Review, Volume 39, Issue 2, pages 185–208, June 2013
  43. ↑ Ukraine profile, BBC News
  44. ↑ Kyivans join global rally to end violence against women, Kyiv Post (14 February 2013) 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yevropa_ayollari&oldid=5260529" dan olindi