Vyetnam iqlimi
Vyetnam iqlimi, Koppen tasnifilashigaga koʻra, Aw (mamlakatning tekis janubidagi tropik savanna iqlimi) va Cwa~Am (qishi quruq issiq iqlim yoki togʻli shimolda tropik musson iqlimi) turlariga tegishli hisoblanadi[1].
Umumiy xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vyetnam butunlay tropikada joylashgan boʻlib, uning iqlimi Laos va Kambodja iqlimi bilan juda oʻxshashdir[2]. Vyetnam koʻp miqdorda yogʻingarchilik, yuqori namlik, koʻp quyoshli kunlar bilan ajralib turadi[1].
Vyetnam tabiiy ofatlar eng koʻp uchraydigan mamlakatlardan biri[3]. BMT maʼlumotlariga koʻra, Vyetnam iqlim oʻzgarishidan eng koʻp zarar koʻrgan beshta davlatdan biridir[4]. Oʻzining iqlimi tufayli mamlakat suv toshqini, qurgʻoqchilik, shoʻr suvning kirib borishi, koʻchkilar[4] va dengiz sathining koʻtarilishi[5] tufayli suv toshqini kabi holatlarga moyilroq. Mekong deltasi hududi eroziya va okeanlarning quruqlikka kirishidan aziyat chekmoqda[6]. 2001-yildan 2010-yilgacha u mamlakat yalpi ichki mahsulotining yiliga foizi 1,5 ni tashkil etdi[4].
Vyetnam parlamenti iqlim oʻzgarishi oqibatlariga moslashish va uning oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan bir qator qonunlarni qabul qildi, xususan, 1992-yilda BMTning iqlim oʻzgarishi boʻyicha doiraviy konventsiyasi, 1998-yilda esa Kioto protokoli[4].
Havo harorati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrtacha yillik havo harorati Selsiy boʻyicha 22 dan 25 darajagacha[1]. 1960-yildan 0,4° ga koʻtarildi[5]. Vyetnam janubi ekvatorga yaqinroq, shuning uchun fasllarning sezilarli oʻzgarishi yoʻq[5]; shimolda musson tufayli Xitoydan sovuq havo olib keladi[2].
Shimolda havo haroratining yillik tebranishlari qishda 15-20° dan yozda 22,5-27,5° gacha; janubda — qishda 26-27° dan yozda 28-29° gacha[5]. Xanoyda (shimolda), Xyuda (markaziy qismda), Dalatda (baland togʻli janubiy shahar) va Xoshimin shahrida (janubiyda) oʻrtacha yillik havo harorati mos ravishda 17°, 25°, 21° va 27°[7]. 1960—2003-yillarda issiq kunlar soni 7,8 ga oshdi%; kechalari — 13,3 gacha%[5] boʻladi.
Shimolning eng baland choʻqqilarida yiliga bir necha kun qor yogʻadi[2].
Yogʻingarchilik, havo namligi va bulut qoplami
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vyetnamning deyarli butun hududiga yiliga 1000 mm dan ortiq yogʻingarchilik tushadi, tepaliklarda — 2000 dan 2500 mm gacha[2]. Maydan sentyabrgacha (markaziy hududlarda sentabrdan yanvargacha[5]) yomgʻirli mavsum davom etadi, qolgan vaqtlarda yogʻingarchilik kam uchraydi[2].
Mamlakatdagi yogʻingarchilikning katta qismi tayfunlar va tropik siklonlardan tushadi[5]. Ular shimoliy va shimoli-sharqqa qaragan markaziy baland togʻlarda bulutlilik va yogʻingarchilikni oshiradi; vaqti-vaqti bilan yomgʻir yogʻadi. Janubda bu mavsum odatda quruqroq va quyoshli[2] boʻladi.
Shamoli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yomgʻirli mavsumda, asosan, janub va janubi-sharqiy tomonda shamollar esadi, qolgan vaqt — shimoliy va shimoli-sharqiy[2].
Klimatogrammalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Xanoy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Danang | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Xoshimin | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Weatheronline. „Vietnam“ (en). 2014-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
- Управление по координации гуманитарных вопросов ООН. „Koppen-Geiger Climate Classification in Asia-Pacific“ (en) (2010-yil 9-iyun). 2015-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
- BBC. „Vietnam“ (en). BBC Weather (2012-yil 1-avgust). 2015-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
- GLOBE International. „The GLOBE Climate Legislation Study“ (en) (2013). 2019-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
- „Climate change and climate variability in Vietnam and Thua Thien Hue province“ (en). Netherlands Climate Assistance Programme. 2015-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
- C. McSweeney, M. New, G. Lizcano. „Vietnam“ (en). UNDP Climate Change Country Profiles. 2015-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-yanvar.
- „Climate change impacts in Vietnam“ (en). WWF. 2015-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-yanvar.
- Gerald C. Hickey. „Climate“ (en). Encyclopædia Britannica (2014-yil 15-iyul). 2015-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-yanvar.