Turkiston laqqachasi
| Turkiston laqqachasi | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Actinopterygii |
| Oila: | Sisoridae |
| Urugʻ: | Glyptosternon |
| Turlari: | Turkiston laqqachasi |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Actinopterygii Klein, 1885 | |
Turkiston laqqachasi[1] (lotincha: Glyptosternon reticulatum) — laqqasimonlar turkumiga mansub bakrasimonlar oilasiga kiruvchi chuchuk suvda yashovchi shu’laqanotlilar baliq turi.
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Urgʻochilarning tana uzunligi 15 sm, erkaklari 25 sm gacha boʻladi. Rangi toʻq jigarrang, ba’zan tanasi va qanotlarida kichik qora dogʻlar mavjud. Tumshugʻi juda keng, shu bois boshi kesilgandek koʻrinadi. Koʻzlar juda kichik, ogʻzi quyida joylashgan. Boshning old tomonida 4 juft moʻylovi bor: biri yuqori jagʻda, ikkinchisi orqa tumshugʻi teshigida, yana 2 jufti pastki jagʻda. Orqa suzgichda 1 ta dagʻal va 6 ta mayin, anal suzgichda 2-3 ta dagʻal va 5 ta parraklari bor. Koʻkrak qanotlari uzunligi deyarli boshning uzunligiga teng va tos suzgichlariga yetib bormaydi, koʻkrak qafasining silliq tikonli nashtari katta teri burmasida yashiringan. Yogʻli suzgich uzun boʻlib, dum suzgichdan kichik boʻshliq bilan ajralib turadi.
Tarqalishi va yashash joyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Turkiston laqqachalari Oʻrta Osiyoning janubida keng tarqalgan. Amudaryo, Sirdaryo, Ind va Tarim daryolarining yuqori oqimida yashaydi. Harorati +12…+24°C, pH 7,0 i qattiqligi dH do 20° gacha boʻlgan suvlarda yashaydi. Suv tubida yashovchi bunday baliqlar odatda toshlar ostida, daryo tubida juda kuchli oqimga ham chiday olishadi.
U bentoslar: may chivinlari, kadislar va boshqa suv umurtqasizlarining lichinkalari bilan bilan oziqlanadi.
Yashash tarzi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Suv tubida yashovchi tungi faol baliq. Aksariyat vaqtini harakatsizlikda oʻtkazadi. 3-4 yoshda jinsiy voyaga yetadi. Urchishi – iyun-iyul oylarida. Serpushtligi – 120-880 uvildiriq atrofida. Turkiston laqqachasining uvildirigʻi kattaroq, diametri 3 mm gacha. Uvildiriqni erkaklar himoya qiladi. Suv hasharotlarining lichinkalari, ba’zida mayda baliqlar bilan oziqlanadi.
Soni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ilgari hamma yashash joylarida koʻp boʻlgan, keyingi oʻn yillar ichida keskin kamayib ketdi.
Cheklovchi omillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Daryolar oqimining sun’iy tartiblanishi natijasida tabiiy suv rejimining oʻzgarishi, suvning ifloslanishi, sellar, rekreasion faoliyat, kelgindi baliqlarning raqobati tufayli keskin kamayib bormoqda.
Muhofaza etish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chotqol qoʻriqxonasi va Ugom-Chotqol milliy bogʻida muhofaza qilinadi. Turlarning yashash joylarida alohida muhofaza qilish rejimini joriy etish, aholi bilan tushuntirish ishlarini olib borish zarur.
Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Жизнь животных. Том 4. Ланцетники. Круглоротые. Хрящевые рыбы. Костные рыбы / под ред. Т. С. Расса, гл. ред. В. Е. Соколов. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1983. — С. 287. — 575 с.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Lebedev V. D., Spanovskaya V. D., Savvaitova K. A., Sokolov L. I., Tsepkin E. A. SSSR baliqlari. - M.: Fikr, 1969. - 448 b.
- Veselov E. A. SSSR chuchuk suv baliqlari faunasining kaliti. O'qituvchilar uchun qo'llanma. - M.: Ta'lim, 1977. - S. 168. - 238 b.
- Hayvonlarning hayoti. 4-jild. Lansletlar. Siklostomlar. Kıkırdaklı baliqlar. Suyakli baliq / ed. T. S. Rassa, ch. ed. V. E. Sokolov. - 2-nashr. - M.: Ta'lim, 1983. - S. 287-289. - 575 b.