Tabaqat

Tabaqot (طبقات) — islom biografik adabiyotining janri boʻlib, bu yoʻnalishdagi kitoblar ulugʻ shaxslarning (olimlar, shoirlar va boshqalarning) yashagan asriga koʻra tuzilgan boʻladi. Har bir asr yoki avlod tabaqa sifatida belgilanadi. Tabaqaning koʻpligi esa, tabaqotdir. Tabaqot kitoblari maʼlum ilm-fan anʼanalarining rivojlanish tarixini aks ettiradi va muayyan boshlangʻich nuqtadan bevosita muallifdan oldingi avlod (tabaqa)gacha boʻlgan oraliqdagi shaxslar biografiyasini qamrab oladi.

Rivojlanishi

Tabaqot adabiyoti VIII asr oxiri yoki IX asr boshlarida vujudga kelgan. Tabaqot janri hadis roviylarining holatini aniqlash, tasniflash va baholashga qaratilgan saʼy-harakatlar asosida paydo boʻlgani va ilk hadis tanqidchilari davrida mashhur boʻlgani ham keltiriladi. Tabaqot kitoblari muhaddislarning hadis rivoyatlarini tasniflash va ayrim isnodlarning sifatini aniqlash harakatlariga yordam beradigan vosita sifatida yozilgan. Hadislarning manbasini koʻrsatuvchi tizim sifatida isnod har bir avloddan solih, halol va malakali roviylarni talab qilgan. Tabaqot janridagi biografik asarlar odatda oʻz subyektlarining shaxsiy, diniy va intellektual jihatlarini oʻrganish imkonini beradi.

Namunalar

Tabaqot adabiyotining mashhur namunalari qatoriga Ibn Saʼdning „at-Tabaqot al-kubro“ (Sahobalar va ularning davomchilari haqida), Ibn Abu Ya’lo, keyin esa Ibn Rajab tomonidan yozilgan „Tabaqat al-hanobila“, Ahmad ibn Yahyo Murtazoning „Tabaqat ul-moʻtazila“ (moʻtazila mazhabi ilohiyotchilari haqida), Ogʻo Buzurg Tehroniyning „Tabaqat aʼlam ash-shia“ (mashhur shia ulamolari haqida) asarlari kiradi. Ibrohim Hafsiyning tabaqot tarixnavisligiga asoslangan tadqiqotlari ushbu janr islom sivilizatsiyasi va diniy ilmlarning turli sohalarida qanday qo‘llanilishini ko‘rsatadi.