Amerika Samoasi

Amerika Samoasi — Tinch okeandagi orollar, Samoa arxipelagining sharqiy qismi. Amerika Qo‘shma Shtatlari mulki hisoblanadi. Maydoni 197 km². Aholisining katta qismi polinezlar, rasmiy tili — ingliz tili. Maʼmuriy markazi — Pago Pago shahri (Tutuila orolida). Aholi baliq ovlash va konservalash, kokos yetishtirish bilan shug‘ullanadi. Amerika Qo‘shma Shtatlariga baliq konservalari va kopra chiqariladi. Pul birligi — Amerika Qo‘shma Shtatlari dollari.Amerika Samoasi shimolda Samoa davlati bilan chegaradosh.

Tarixi

Orollarda birinchi marta miloddan avvalgi 1000 yillarda yashagan. Miloddan avvalgi, ehtimol Janubi-Sharqiy Osiyodan ko'chish paytida, ko'chmanchilarning keyingi to'lqini Samoaning sharqidagi orollarga joylashgan avvalgi aholini ko'chirdi. Aftidan, samoaliklarning polineziyaliklarning beshigi bo'lgan orollar haqidagi afsonalari va Manua orol imperiyasining yevropaliklar kelishidan oldin Polineziyadagi alohida roli bilan bog'liq.

1722-yilda Samoa arxipelagini gollandiyalik Jeykob Roggeven kashf etdi. 1830-yilda ingliz missionerlari orollarga joylashdilar. 1878-yilda Qo'shma Shtatlar Samoa Qirolligi bilan savdo imtiyozlari va Tinch okeanining janubiy qismidagi eng qulay ko'rfazlardan biri Pago Pago ko'rfazidan dengiz langari sifatida foydalanish huquqi to'g'risida shartnoma tuzdi. 1899- yilda Amerika Qo'shma Shtatlari, Germaniya va Buyuk Britaniya o'rtasidagi mojaro paytida Samoa g'arbiy va sharqiy qismlarga bo'lindi - mos ravishda Germaniya va Amerika manfaati sohalari.

1900-yilda Tutuila va Aunuu orollari AQSHga, 1904-yilda esa Manua guruhiga berildi. 1925- yilda Amerika Samoasi qo'shib olindi. 1960-yilda hududning birinchi konstitutsiyasi qabul qilindi. 1977-yilda birinchi gubernator saylovlari bo'lib o'tdi. Asosiy siyosiy partiyalar Demokratik va Respublikachilardir.

Tsunami, 2009-yil 29-sentyabr

2009-yil 29-sentyabr kuni UTC soat 17:48:11 da Amerika Samoasi qirg‘oqlaridan 190 km uzoqlikda 8,0 magnitudali zilzila sodir bo‘ldi. Zilzila tsunamini keltirib chiqardi. Balandligi 4,6 m dan 6,1 m gacha bo‘lgan to‘rtta to‘lqin Tutuila oroli qirg‘og‘iga 1,6 km masofani bosib o‘tgani xabar qilingan. Amerika Samoasida kamida 150 kishi, G'arbiy Samoada esa noma'lum odam halok bo'ldi.

Maydoni

Samoa arxipelagining 7 sharqiy orollari boʻylab oʻz yurisdiktsiyasini kengaytiruvchi hudud, janubiy Tinch okeanida, janubiy Tinch okeanida, janubiy Polineziyada, Avstraliyaning sharqida va Yangi Zelandiyaning shimoli-sharqida 14° S kenglik, 170° V. uzunlik boʻylab choʻzilgan. Qo'shma Shtatlarning korporatsiyalanmagan va uyushmagan hududi.

Orollar	Kvadrat, km²	Aholisi, kishi (2024)
Mauna oroli
Таu	44,31	790
Ofu	7,215	176
Olosega	5,163	177
Tutuila oroli
Tutuila	140,30	53 943
Aunuu	1,517	416
Roze (atoll)
Roze	0,214	—
Sueyns (orol)
Sueyns	1,865	17
Jami	200,584	55 519

Umumiy maydoni 200,584 km², er maydoni 199 km².

Tabiati

Tutuila oroli va Manua guruhi orollari vulqon kelib chiqishi, topografiyasi tog'li, lava maydonlari, zich o'zgaruvchan nam doimiy yashil tropik o'rmonlar bilan qoplangan, marjon riflari bilan o'ralgan.  Rose va Swains orollari marjon atollaridir.  Mineral resurslar orasida pomza zahiralari mavjud.

Iqlimi tropik dengiz, janubi-sharqiy savdo shamoli bilan boshqariladi.  Yillik oʻrtacha harorat +26 °C, iyul oyining harorati +24 °C, dekabr oyining harorati +32 °C.  Yog'ingarchilik - yiliga 3000-4000 mm.  Yomg'irli mavsum noyabrdan martgacha bo'lib, bu davrda, ayniqsa noyabrda, bo'ronli shamollar tez-tez sodir bo'ladi (orollar tropik siklon kamarida joylashgan).  Quruq ("qish") mavsum apreldan oktyabrgacha.

Orollarda chuchuk suv tanqisligi mavjud.  Tuproqlari asosan vulkanik, orollarning markaziy qismlarida toshloq, qirgʻoq boʻylab ekish uchun qulay.  Amerika Samoa milliy bog'i paleotropik o'zgaruvchan tropik o'rmonlarning hayvonlari va o'simliklarini, shuningdek, qirg'oq marjon riflarini himoya qilish uchun yaratilgan.

Ma‘muriy bo‘linishi

Yana qarang: Amerika Samoasining ma'muriy bo'linmalari

Ma'muriy jihatdan, Amerika Samoasi uchta tumanga va ikkita "uyushmagan" atollarga bo'lingan.  Tumanlar, o'z navbatida, 14 okrugga bo'lingan.  Viloyatlar 74 tuman (qishloq) ga boʻlingan.

Aholisi

1900	1901	1903	1908	1912	1920	1926	1930	1940	1945
5679	↘5563	↗5888	↗6780	↗7251	↗8058	↗8763	↗10 055	↗12 908	↗16 493
1950	1956	1960	1970	1974	1980	1990	1995	2000	2010
↗18 937	↗20 154	↘20 051	↗27 159	↗29 190	↗32 297	↗46 773	↗52 884	↗57 291	↘55 519
2015
↗57 100

Etnik tarkibi: Tinch okeani orollari aholisi - 92,6% (shu jumladan samoalar (polineziyalar guruhi) - 88,9%, tonganlar - 2,9%, boshqalar - 3,8%), osiyoliklar - 3,6% (shu jumladan filippinliklar - 2,2%, boshqalar - 1,4%), aralash - 2,7%, boshqalar - 1,2% (2010 yil holatiga).  2017 yil iyul holatiga ko'ra, Amerika Samoasi aholisi 55 504 kishini tashkil etdi.

Tug'ilishning umumiy koeffitsienti har bir ayolga 2,68 bola to'g'ri keladi.

Yosh tarkibi, 2005-yil holatiga ko'ra: 14 yoshgacha - 37,5% (erkaklar - 10 705; ayollar - 17 125);  15 yoshdan 64 yoshgacha – 61,3% (erkaklar – 18351; ayollar – 17125);  65 yoshdan oshganlar - 3% (erkaklar - 664; ayollar - 1080.

Rasmiy tillari - ingliz va samoa (Avstroneziya oilasining polineziya tillaridan biri).  Aholining asosiy qismi ikki tilli.  Samoa - 88,6%, ingliz - 3,9%, tongan - 2,7%;  boshqa tillar: Tinch okeani tillari - 3%, boshqa - 1,8%.