Amerika Samoasi
Amerika Samoasi – Tinch okeandagi orollar guruhi, Samoa arxipelagining sharqiy qismi. Amerika Qo‘shma Shtatlari mulki hisoblanadi. Maydoni – 200 km² (77 sq mi). Aholisi – 46 367[1] kishi (dunyoda 211-oʻrin) . Aholisining katta qismi polinezlar, rasmiy tili – ingliz tili. Maʼmuriy markazi – Pago Pago shahri (Tutuila orolida joylashgan). Markazi 14,3° janubiy 170,7° gʻarbda, Samoa orol mamlakatidan 40 milya (64 km) janubi-sharqda, Xalqaro sana chizigʻidan va Uollis va Futuna orollaridan sharqda, Kuk orollaridan gʻarbda, Tonga shimolida va baʼzi joylarda joylashgan. Tokelaudan janubda 310 milya (500 km). Amerika Samoasi Amerika Qoʻshma Shtatlarining eng janubiy hududi boʻlib, AQShning Gavayi shtatidan 2200 milya (3500 km) janubi-gʻarbda joylashgan va Ekvatordan janubda joylashgan AQShning ikkita hududidan biri, shuningdek, Jarvis oroli va Ofu-Olosega choʻqqisi bilan birga, Amerika Samoasidagi vulqon oroli. Aholi baliq ovlash va konservalash, kokos yetishtirish bilan shugʻullanadi. Amerika Qoʻshma Shtatlariga baliq konservalari va kopra chiqariladi. Pul birligi – AQSh dollari. Amerika Samoasi shimolda Samoa davlati bilan chegaradosh.
Andoza:Geokar/Umumiy tekshirishlar
Xato: blok «Koʻpchilik» andoza Geokarda yoʻq. Xato: blok «Koʻpchilik» andoza Geokarda yoʻq.
| Orol davlat Amerika Samoasi? | |
.svg) | |
| Xarakteristikalar | |
|---|---|
| Maydoni | 200 km km² |
| Eng yuqori nuqtasi | 966,2 m |
| Aholisi | 46 367 kishi (2025-yil 15-yanvar) |
| Aholi zichligi | Expression error: Unexpected < operator. kishi./km² |
| Joylashuvi | |
| Mamlakat | Andoza:Bayroqikon/🇺🇸 Amerika Qo‘shma Shtatlari |
🇺🇸 Amerika Qo‘shma Shtatlari joy xaritaga ega emas. | |
| Orol davlat | |
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Orollarda birinchi marta miloddan avvalgi 1000-yillarda yashagan. Miloddan avvalgi, ehtimol Janubi-Sharqiy Osiyodan koʻchish paytida, koʻchmanchilarning keyingi toʻlqini Samoaning sharqidagi orollarga joylashgan avvalgi aholini koʻchirdi. Aftidan, samoaliklarning polineziyaliklarning beshigi boʻlgan orollar haqidagi afsonalari va Manua orol imperiyasining yevropaliklar kelishidan oldin Polineziyadagi alohida roli bilan bogʻliq.
1722-yilda Samoa arxipelagini gollandiyalik Jeykob Roggeven kashf etdi. 1830-yilda ingliz missionerlari orollarga joylashdilar. 1878-yilda Qoʻshma Shtatlar Samoa Qirolligi bilan savdo imtiyozlari va Tinch okeanining janubiy qismidagi eng qulay koʻrfazlardan biri Pago Pago koʻrfazidan dengiz langari sifatida foydalanish huquqi toʻgʻrisida shartnoma tuzdi. 1899-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari, Germaniya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi mojaro paytida Samoa gʻarbiy va sharqiy qismlarga boʻlindi – mos ravishda Germaniya va Amerika manfaati sohalari.
1900-yilda Tutuila va Aunuu orollari AQSHga, 1904-yilda esa Manua guruhiga berildi. 1925- yilda Amerika Samoasi qoʻshib olindi. 1960-yilda hududning birinchi konstitutsiyasi qabul qilindi. 1977-yilda birinchi gubernator saylovlari boʻlib oʻtdi. Asosiy siyosiy partiyalar Demokratik va Respublikachilardir.
Tsunami, 2009-yil 29-sentyabr
2009-yil 29-sentyabr kuni UTC soat 17:48:11 da Amerika Samoasi qirgʻoqlaridan 190 km uzoqlikda 8,0 magnitudali zilzila sodir boʻldi. Zilzila tsunamini keltirib chiqardi. Balandligi 4,6 m dan 6,1 m gacha boʻlgan toʻrtta toʻlqin Tutuila oroli qirgʻogʻiga 1,6 km masofani bosib oʻtgani xabar qilingan. Amerika Samoasida kamida 150 kishi, Gʻarbiy Samoada esa nomaʼlum odam halok boʻldi.
Maydoni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Samoa arxipelagining 7 sharqiy orollari boʻylab oʻz yurisdiktsiyasini kengaytiruvchi hudud, janubiy Tinch okeanida, janubiy Tinch okeanida, janubiy Polineziyada, Avstraliyaning sharqida va Yangi Zelandiyaning shimoli-sharqida 14° S kenglik, 170° V. uzunlik boʻylab choʻzilgan. Qoʻshma Shtatlarning korporatsiyalanmagan va uyushmagan hududi.
| Orollar | Kvadrat,
km² |
Aholisi,
kishi (2024) |
|
|---|---|---|---|
| Mauna oroli | |||
| Tau | 44,31 | 790 | |
| Ofu | 7,215 | 176 | |
| Olosega | 5,163 | 177 | |
| Tutuila oroli | |||
| Tutuila | 140,30 | 53 943 | |
| Aunuu | 1,517 | 416 | |
| Roze (atoll) | |||
| Roze | 0,214 | — | |
| Sueyns (orol) | |||
| Sueyns | 1,865 | 17 | |
| Jami | 200,584 | 55 519 | |
Umumiy maydoni −200,584 km², yer maydoni – 199 km².
Tabiati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tutuila oroli va Manua guruhi orollari vulqon kelib chiqishi, topografiyasi togʻli, lava maydonlari, zich oʻzgaruvchan nam doimiy yashil tropik oʻrmonlar bilan qoplangan, marjon riflari bilan oʻralgan. Rose va Swains orollari marjon atollaridir. Mineral resurslar orasida pomza zahiralari mavjud.
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Iqlimi tropik dengiz, janubi-sharqiy savdo shamoli bilan boshqariladi. Yillik oʻrtacha harorat +26 °C, iyul oyining harorati +24 °C, dekabr oyining harorati +32 °C. Yogʻingarchilik – yiliga 3000-4000 mm. Yomgʻirli mavsum noyabrdan martgacha boʻlib, bu davrda, ayniqsa noyabrda, boʻronli shamollar tez-tez sodir boʻladi (orollar tropik siklon kamarida joylashgan). Quruq („qish“) mavsum apreldan oktyabrgacha.
Orollarda chuchuk suv tanqisligi mavjud. Tuproqlari asosan vulqon, orollarning markaziy qismlarida toshloq, qirgʻoq boʻylab ekish uchun qulay. Amerika Samoa milliy bogʻi paleotropik oʻzgaruvchan tropik oʻrmonlarning hayvonlari va oʻsimliklarini, shuningdek, qirgʻoq marjon riflarini himoya qilish uchun yaratilgan.
Maʼmuriy boʻlinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Maʼmuriy jihatdan, Amerika Samoasi uchta tumanga va ikkita „uyushmagan“ atollarga boʻlingan. Tumanlar, oʻz navbatida, 14 okrugga boʻlingan. Viloyatlar 74 tuman (qishloq) ga boʻlingan.
Aholisi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| 1900-yil | 1901-yil | 1903-yil | 1908-yil | 1912-yil | 1920-yil | 1926-yil | 1930-yil | 1940-yil | 1945-yil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5679 | ↘5563 | ↗5888 | ↗6780 | ↗7251 | ↗8058 | ↗8763 | ↗10 055 | ↗12 908 | ↗16 493 |
| 1950-yil | 1956-yil | 1960-yil | 1970-yil | 1974-yil | 1980-yil | 1990-yil | 1995-yil | 2000-yil | 2010-yil |
| ↗18 937 | ↗20 154 | ↘20 051 | ↗27 159 | ↗29 190 | ↗32 297 | ↗46 773 | ↗52 884 | ↗57 291 | ↘55 519 |
| 2015-yil | |||||||||
| ↗57 100 |
Etnik tarkibi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tinch okeani orollari aholisi – 92,6% (shu jumladan samoalar (polineziyaliklar guruhi) – 88,9%, tonganlar – 2,9%, boshqalar – 3,8%), osiyoliklar – 3,6% (shu jumladan filippinliklar – 2,2%, boshqalar – 1,4%), aralash – 2,7%, boshqalar – 1,2% (2010 yil holatiga). 2017-yil iyul holatiga koʻra, Amerika Samoasi aholisi 55 504 kishini tashkil etdi.
Tugʻilishning umumiy koeffitsienti har bir ayolga 2,68 bola toʻgʻri keladi.
Yosh tarkibi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2005-yil holatiga koʻra: 14 yoshgacha – 37,5% (erkaklar – 10 705; ayollar – 17 125); 15 yoshdan 64 yoshgacha – 61,3% (erkaklar – 18 351 kishi; ayollar – 17 125 kishi); 65 yoshdan oshganlar – 3% (erkaklar – 664; ayollar – 1080.
Rasmiy tillari – ingliz va samoa (Avstroneziya oilasining polineziya tillaridan biri). Aholining asosiy qismi ikki tilli. Samoa – 88,6%, ingliz – 3,9%, tongan – 2,7%; boshqa tillar: Tinch okeani tillari – 3%, boshqalar – 1,8%.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
- ↑ Manba: Worldometer (www. Worldometers.info) Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamenti, Aholishunoslik boʻlimi tomonidan maʼlumotlarni ishlab chiqish. Jahon aholisining istiqbollari: 2024-yilgi qayta koʻrib chiqish. (Oʻrta tugʻilish varianti).