Kontent qismiga oʻtish

Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin tantanali kiyimda

Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin (usmonli turkcha: شهزادہ محمد ضیاالدین)(1873-yil 26-avgust — 1938-yil 30-yanvar) — Usmonli shahzodasi, Sulton Mehmed V ning va Kamures Sultonning toʻngʻich oʻgʻli edi

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin 1873-yil 26-avgustda otasining Oʻrtakoʻydagi villasida tugʻilgan.[1] Uning otasi Abdulmejid I va Guljemal Xotunning oʻgʻli edi va onasi Kamures Xotun edi. Otasi 1876-yilda taxt vorisi boʻlgach, 3 oy taxtda oʻtiradi. Uning ukasi Sulton Abdulhamid II taxtga oʻtirgandan soʻng, oila valiahd shahzodaning Dolmabahche saroyiga koʻchib oʻtadi.

Uning sunnat to‘yi 1883-yil 17-dekabrda Sulton Abdulhamid II ning to‘ng‘ich o‘g‘li Shahzoda Mehmed Salim, Sulton Abdulmejid I ning nabirasi Shahzoda Ibrohim Tevfik va Sulton o‘g‘illari Abdulmejid II, Shahzoda Mehmed Shevket va Shahzoda Mehmed Seyfeddin bilan birga bo‘lib o‘tdi.[2]

Taʼlim va martaba

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1911-1912 yillarda Ziyoyiddin Imperator harbiy kollejida tahsil olgan. 1916-yil fevral oyida, Birinchi jahon urushi paytida u imperator armiyasida faxriy otliq brigadir boʻlib xizmat qildi. U, shuningdek, otasi Sulton Reshadning faxriy yordamchisi sifatida ham xizmat qilgan.

1918-yilda Sulton Reshad vafotidan soʻng Ziyoyiddin imperator tibbiyot maktabiga oʻqishga kirdi. Safiye Ünüvar o‘z xotiralarida uning oldiga daftarlarini olib kelganini, u esa ularni tozalab ko‘chirib olishini aytadi. Shahzoda undan algebra saboqlarini ham oldi.

Jamiyatdagi hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1909-yil 2-sentabrda Ziyoyiddin Sulton Reshad va ukalari Shahzoda Mahmud Nejmeddin va Shahzoda O‘mer Hilmiy bilan Bursaga safar qildi. 1910-yil 13-iyunda u Yevropaga birinchi tashrifidan kelganida Shahzoda Yusuf Izzeddinni Sirkeji temir yoʻl vokzalida akalari bilan kutib oldi. 1911-yil 5—26-iyun kunlari Ziyoyiddin otasi va akalari bilan Rumeliyaga safar qildi.

Ziyoyiddin (oʻngdan uchinchi) 1911-yil dekabr oyida Port Saiddagi HMS Madina bortida qirol Jorj V va qirolicha Meri Dehli Durbarga Hindistonga olib kelingan kema toʻxtash paytida Jorj V rasman Hindiston imperatori deb eʼlon qilinadi.

1911-yil 11-noyabrda u Buyuk Britaniya qiroli Jorj V va uning rafiqasi Tek qirolichasi Meri bilan uchrashish uchun Misrga safar qildi va u yerda 1911-yil 29-noyabrgacha qoldi. 1912-yilning 4-5-noyabr kunlari Bolqon urushi paytida u Chatalca jabhasini ziyorat qildi. 1917-yil 10-apreldan to 21-aprelgacha Birinchi jahon urushi paytida u Germaniya imperiyasiga tashrif buyuradi.

1917-yil 15-oktyabrda u Germaniya imperatori Vilgelm II bilan uchrashdi, u 1917-yilda Istanbulga tashrif buyurganida 1918-yil 9-mayda Avstriya imperatori Karl I bilan ham uchrashdi, u 1918-yilda Istanbulga tashrif buyurganida, rafiqasi Burbon-Parma imperatori Zita bilan ham koʻrishdi.[3]

Shaxsiy hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ziyoyiddinning birinchi xotini Perniyan Honim edi. U 1880-yil 2-yanvarda tugʻilgan. Ular 1898-yil 5-yanvarda[4] oʻn sakkiz yoshida turmush qurishdi. 1900-yilda Behiye Sultonni dunyoga keltirdi. U mohir xattot edi. Sulton Reshad tasodifan uning bir asarini payqab qolgach, uni oʻsha davrning xattotlaridan biriga koʻrsatdi va hatto u xattot ham juda hayratga tushdi. U Sulton Reshadning Libos ustasi Sobit Bey orqali xattotlik darslarini tashkil qilishni umid qilgan, ammo saroy anʼanalari uning maqsadlariga toʻsqinlik qilgani sababli, u oʻz ishi bilan sultonning hayratiga sazovor boʻlish bilan kifoyalanishga majbur boʻlgan. Keyinchalik u bilan ajrashgan. Perniyan 1947-yilda oltmish yetti yoshida vafot etgan.

Ziyoyiddinning ikkinchi xotini Unsiyar Xonim edi. U 1887-yilda tugʻilgan cherkes ayoli edi.[5] U Husayn Bey[6] va Firdevs Honimning qizi edi. Uning bir singlisi bor edi, Hajer Laverans Honim (1900 — 1992).[7][8] Ular 1903-yil 16-avgustda,[9] u oʻn olti yoshida shahzodaga turmushga chiqdi. Ikki yil oʻtgach, u 1905-yilda Dürriye Sultonni, 1906-yilda Ruqiya Sultonni va 1910-yilda Mehmed Nozimni dunyoga keltirdi.[10] U 1934-yilda Misrning Iskandariya shahrida qirq yetti yoshida vafot etdi.

Ziyoddinning uchinchi xotini Perizod Xonim edi. U 1889-yilda tugʻilgan. Vedat Bey uning amakivachchasi edi.[11] Ular 1907-yil 18-yanvarda,[12] u oʻn yetti yoshida turmush qurdi. 1908-yilda u Hayriye Sultonni, 1910-yilda esa Lutfiye Sultonni dunyoga keltirdi. U saroyda goʻzal tabiati va aql-idroki bilan mashhur edi. U 1934-yilda Misrning Iskandariya shahridagi fransuz kasalxonasida qirq besh yoshida vafot etgan va shahzoda Umar Tusun Posho maqbarasiga dafn etilgan.

Ziyoyiddinning toʻrtinchi xotini Malekseyron Honim edi. U 1890-yil 23-sentabrda tug‘ilgan. Uning Sermelek Honim ismli singlisi bor edi.[13] Ular 1911-yilda turmush qurishdi. Keyingi yili u Shahzoda Oʻmer Fevzini dunyoga keltirdi. Keyinchalik ajrashgan, u 1966-yilda yetmish olti yoshida vafot etgan.

Ziyoyiddinning beshinchi xotini Neshemend Honim edi. Ular 1920-yilda, Ziyoyiddin Melekseyrandan ajrashgandan keyin turmush qurishdi. 1922-yilda u Mihrimah Sultonni dunyoga keltirdi. U 1934-yilda yigirma to‘qqiz yoshida Misrda vafot etgan va u yerda Xelvan shahrida dafn etilgan.

Keyingi hayoti va oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Otasi Sulton Mehmed Reshad vafot etgach, shahzoda Ziyoyiddin oilasi bilan Ibrohim Posho Yaylovlarida joylashgan villaga ko‘chib o‘tdi, faqat rasmiy bayramlarda Yulduz va Dolmabahche saroylarini ziyorat qildi. Villa har bir xotin va uning bolalari oʻz kvartirasini egallashi uchun har biri uch qavatli va uchta alohida boʻlinmadan iborat edi. Shahzoda Ziyoyiddinning xotinlari va farzandlari jami oʻttiz olti kishidan iborat edi.

Turkiya Respublikasi tashkil etilgandan soʻng, Usmonlilar sultonligi va Usmonli xalifaligi tugatilgandan soʻng, 1924-yil mart oyida butun Usmonli Imperator oilasi surgunga joʻnashga majbur boʻldi. Ziyoyiddin oilasi bilan Livanning Bayrut shahrida joylashdi. 1926-yilda ular Misrning Iskandariya shahriga borishdi. U 1938-yil 30-yanvarda oltmish toʻrt yoshida Iskandariya shahrida vafot etdi va Qohiradagi Xediv Tevfiq Posho maqbarasiga dafn qilindi.

Shaxsiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ziyoyiddin har doim oʻzining gʻayrioddiy kiyinish uslubi bilan boshqalardan ajralib turardi, rang-barang kiyimlari va tuflilari bilan ayollarga didli ekanligini koʻrsatar edi.[14]

U har doim kambagʻal tabaqalar bilan aloqada boʻlgan va hech qachon ularga yordam berishdan bosh tortmagan, oʻz daromadining bir qismini Kadikoʻy va atrofi va Üsküdarning muhtoj odamlariga yordam berishga sarflagan. U kambagʻallarni dafn qilish uchun pul toʻlagan, turmushga chiqmoqchi boʻlgan pulsiz qizlarga moddiy yordam bergan va oʻz turmush oʻrtoqlaridan ularni kiyim-kechak va boshqa narsalar bilan taʼminlashda yordam berishlarini soʻragan. Har oy boshida qo‘lidan kelganicha mahalladagi muhtojlarga nafaqa tarqattirgan.

Faxriy unvonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Usmonli sharaflari
  • Usmoniy ordeni, 1-darajali, 1884, Jeweled, 26-mart 1912
  • Medjidiy ordeni, Jeweled, 1909
  • Liakat medali, 1916-yil 17-oktyabr
  • Shon-sharaf ordeni, marvarid, 2-may 1917-yil
  • Usmon xonadoni ordeni
  • Oltin bilan Hicaz Demiryolu medali[15]
  • Usmonli urush medali[16]
Xorijiy unvonlar

Harbiy lavozimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Faxriy harbiy unvonlar va armiya tayinlashlari
  • 1916-yil fevral: Usmonli armiyasi otliq brigadiri
  • Sultonning yordamchisi

Nikohlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ismi Tugʻilgan Oʻlimi Maʼlumot
Perniyan Xonim tomonidan (1898-yil 5-yanvarda uylangan — ajrashgan; 1880-yil 2-yanvar—1947-yil)
Behiye Sulton 1900-yil 5-oktyabr[18] 1950-yil[19] Dolmabahche saroyida tugʻilgan; birinchi marta 1916-yil 6-prelda Yulduz saroyida turmushga chiqdi va 1920-yil 4-noyabrda Yulduz saroyida ajrashdi[20] Said Halim poshoning oʻgʻli shahzoda Oʻmer Halim (1898 — 1954),[21][22] ikkinchidan Jemaliddin Beyga turmushga chiqdi[23] va masala bor edi, uchinchidan Hafiz Zeki Beyga turmushga chiqdi[24] va muammosi bor edi; Misrning Iskandariya shahrida vafot etdi va Xediv Tevfik qabriga dafn qilindi[19]
Unsiyar Xonim tomonidan (1903-yil 16-avgustda uylangan; 1887—1934)
Durriye Sulton 1905-yil 3-avgust 1922-yil 15-iyul Dolmabahche saroyida tugʻilgan. 1920-yil 26-martda turmushga chiqdi va 1921-yil 6-noyabrda Mehmed Kamoleddin Bey va Naime Sultonning oʻgʻli Mehmed Cahid Usmon Bey bilan hech qanday muammosiz ajrashdi[25] Istanbulda vafot etgan, Ayrilik Cheshmasida dafn etilgan[26]
Rukiye Sulton 1906-yil 11-noyabr 1927-yil 20-fevral Dolmabahche saroyida tugʻilgan, 1924-yilda Abdulbaki Ihson Sokolluzade Beyga (1900 — 20-sentyabr 1968) turmushga chiqdi va bir qizi bor edi, Vengriyaning Budapesht shahrida vafot etdi va Gul Baba qabriga dafn qilindi.
Shahzoda Mehmed Nozim 1910-yil 22-dekabr 1984-yil 14-noyabr Dolmabahche saroyida tugʻilgan, birinchi marta Sulaymon Shafiq poshoning qizi Perizad Xonimga (1918 yil 11 iyunda tugʻilgan) turmushga chiqdi[21] ikkinchi marta Qohirada, Misrda, 1945 yil 4 dekabrda Halime Limaga[27] (1919 yil 16 iyun — 22) turmushga chiqdi. Mart 2000, Qohira, Misr), Shayh Ebulhuda afandining nabirasi va muammosi bor edi; Turkiyaning Istanbul shahrida vafot etgan va Sulton Mehmet V qabriga dafn etilgan.
Perizod Xonim (1904-yil 18-yanvarda uylangan; 1889—1934)
Hayriye Sulton 1908-yil 16-fevral 1943-yil 5-mart Dolmabahche saroyida tugʻilgan, Livanning Bayrut shahrida turmush qurmagan holda vafot etdi va Xediv Tevfik qabriga dafn qilindi.
Lutfiya Sulton 1910-yil 20-mart 1997-yil 11-iyun Dolmabahche saroyida tugʻilgan, 1932-yil 3-iyunda Misrning Iskandariya shahrida Hasan Kamolga turmushga chiqdi (1957-yilda vafot etdi) va uchta farzandi bor edi, Saudiya Arabistonining Ar-Riyod shahrida vafot etdi va Sulton Mehmed V maqbarasiga dafn qilindi.
Muallif: Melekseyran Xonim (1911-yil uylangan — ajrashgan, 1890-yil 23-sentabr — 1966-yil)
Shahzoda Oʻmer Fevzi 1912-yil 13-oktyabr 1986yil 24-aprel Yulduz saroyida tugʻilgan, birinchi marta 1946-yilda Mukaddes Xonimga (1958-yilda vafot etgan), ikkinchi marta 1963-yilda Veliye Xonimga (1921-yil 26-yanvarda tugʻilgan) turmushga chiqqan; Iordaniyaning Ammanda vafot etgan va Sulton Mehmet V maqbarasiga dafn etilgan.
Neshemend Xonim (1920-yilda uylangan, 1934-yilda vafot etgan)
Mihrimah Sulton 1922-yil 11-noyabr 2000-yil 30-mart Haydarpasha villasida tugʻilgan, 1940-yil 7-oktabrda Misrning Qohira shahrida shahzoda Nayif bin Abdullohga (1914-1983) turmushga chiqdi va nashr, Iordaniyaning Ammanda vafot etdi va Sulton Mehmed V maqbarasiga dafn qilindi.

Shajarasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Mahmud II
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Abdulmejid I
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. Bezmalem Sultan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Mehmed V
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Güljemal Xotun
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Kamures Kadın
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Adra, Jamil. Genealogy of the Imperial Ottoman Family 2005, 2005 — 25, 31-bet. 
  2. ↑ Uçan 2019.
  3. ↑ Açba, Leyla. Bir Çerkes prensesinin harem hatıraları. L & M, 2004 — 58-bet. ISBN 978-9-756-49131-7. 
  4. ↑ Haskan, Mehmet Nermi. Yüzyıllar boyunca Üsküdar - Volume 3. Üsküdar Belediyesi, 2001 — 1405-bet. ISBN 978-9-759-76063-2. 
  5. ↑ Bardakçı, Murat. Son Osmanlılar: Osmanlı Hanedanı'nın Sürgün ve Miras Öyküsü. İnkılâp, 2008 — 92-bet. ISBN 978-9-751-02616-3. 
  6. ↑ Adra, Jamil. Genealogy of the Imperial Ottoman Family 2005, 2005 — 25, 31-bet. 
  7. ↑ Bağce, Betül Kübra. II. Abdulhamid kızı Naime Sultan'in Hayati, 2008 — 55-bet. 
  8. ↑ Öztuna, Y.. II. Abdülhamîd: zamânı ve şahsiyeti. Kubbealtı, 2008 — 224-bet. ISBN 978-975-6444-62-7. 
  9. ↑ Haskan, Mehmet Nermi. Yüzyıllar boyunca Üsküdar - Volume 3. Üsküdar Belediyesi, 2001 — 1405-bet. ISBN 978-9-759-76063-2. 
  10. ↑ Glencross, M.. Monarchies and the Great War, Palgrave Studies in Modern Monarchy. Springer International Publishing, 2018 — 145-bet. ISBN 978-3-319-89515-4. 
  11. ↑ Ünüvar, Safiye. Saray Hatıralarım. Istanbul: Cağaloğlu Yayınevi, 1964 — 128, 131-bet. 
  12. ↑ Haskan, Mehmet Nermi. Yüzyıllar boyunca Üsküdar - Volume 3. Üsküdar Belediyesi, 2001 — 1405-bet. ISBN 978-9-759-76063-2. 
  13. ↑ Aredba, Rumeysa. Sultan Vahdeddinin San Remo Günleri. Timaş Yayınları, 2009 — 33-bet. ISBN 978-9-752-63955-3. 
  14. ↑ Brookes, Douglas S.. On the Sultan's Service: Halid Ziya Uşaklıgil's Memoir of the Ottoman Palace, 1909–1912. Indiana University Press, 4 February 2020 — 65-bet. ISBN 978-0-253-04553-9. 
  15. ↑ Yılmaz Öztuna. Başlangıcından zamanımıza kadar büyük Türkiye tarihi: Türkiye'nin siyasî, medenî, kültür, teşkilât ve san'at tarihi. Ötüken Yayınevi, 1978 — 164-bet. 
  16. ↑ Salnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmanîyye, 1333-1334 Sene-i Maliye, 68. Sene. Hilal Matbaası, 1918 — 64–65-bet. 
  17. ↑ Acović, Dragomir. Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik, 2012 — 369-bet. 
  18. ↑ Reşad, Ekrem. Musavver nevsâl-i Osmanî, 1912 — 68-bet. 
  19. ↑ 19,0 19,1 PAZAN. „HANEDAN NEREDE ÖLDÜ NEREYE GÖMÜLDÜ?“ (tr). ibrahimpazan.com (2014-yil 18-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 12-yanvar.
  20. ↑ Kırpık, Cevdet (2010-04-01). "Hanedân-ı Saltanat Nizamnâmesi ve Uygulanması" (tr). Belleten 74 (269): 181–226. doi:10.37879/belleten.2010.181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/52585/692233. Qaraldi: 2022-01-24. Shahzoda Mehmed Ziyoyiddin]]
  21. ↑ 21,0 21,1 Vâsıb, Ali. Bir şehzadenin hâtırâtı: vatan ve menfâda gördüklerim ve işittiklerim. YKY, 2004 — 207, 309-bet. ISBN 978-9-750-80878-4. 
  22. ↑ Tanman, M. Nil kıyısından Boğaziçi'ne : Kavalalı Mehmed Ali Paşa Hanedanı'nın İstanbul'daki izleri = From the shores of the Nile to the Bosphorus : traces of Kavalalı Mehmed Ali Pasha Dynasty in İstanbul (tr). İstanbul Araştırmaları Enstitüsu, 2011 — 266-bet. ISBN 978-975-9123-95-6. OCLC 811064965. 
  23. ↑ Hülagü, M. Metin. Yurtsuz İmparator: Vahdeddin : İngiliz gizli belgelerinde Vahdeddin ve Osmanlı hanedanı, Osmanlı tarihi. Timaş, 2008 — 465-bet. ISBN 978-975-263-690-3. 
  24. ↑ Ünüvar, Safiye. Saray Hatıralarım. Istanbul: Cağaloğlu Yayınevi, 1964 — 128, 131-bet. 
  25. ↑ Bağce, Betül Kübra. II. Abdulhamid kızı Naime Sultan'in Hayati, 2008 — 55–56-bet. 
  26. ↑ Haskan, Mehmet Nermi. Yüzyıllar boyunca Üsküdar - Volume 3. Üsküdar Belediyesi, 2001 — 1044-bet. ISBN 978-9-759-76063-2. 
  27. ↑ Murat Bardakçı. Son Osmanlılar: Osmanlı hanedanı'nın sürgün ve miras öyküsü. İnkılâp, 2008 — 29, 138-bet. ISBN 978-975-10-2616-3. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shahzoda_Mehmed_Ziyoyiddin&oldid=5263238" dan olindi