Shaar shartnomasi

1873-yilgi Shaar shartnomasi — Rossiya imperiyasi va Buxoro amirligi oʻrtasidagi doʻstlik shartnomasidir. Buxoro amiri Muzaffar tomonidan Shahrisabzda (Shaar yoki Shahar-Sabiza) imzolangan 28-sentabr (10-oktabr) va Turkiston general-gubernatori general-leytenant K. P. fon Kaufman 17-(29)-oktabrda 1873-yil Toshkentda. Anʼanaga koʻra, Shaar shartnomasining tuzilishi natijasida Buxoro amirligi haqiqatda Rossiya imperiyasining protektoratiga aylangan.

Shartnomaning maʼnosi

Shartnoma, 18 ta moddadan iborat. Ularda, rus qoʻshini tomonidan bosib olingan Xiva xonligi, hududining bir qismini Buxoro amirligiga oʻtkazishni nazarda tutadi. Rossiya imperiyasi, fuqarolarining amirlik hududidan erkin oʻtishi va rus kemalarining Amudaryo boʻylab omborlar va qarorgohlarni tashkil qilish qobiliyatiga ega boʻlishiga ruxsat berildi. Rossiya imperiyasining savdogarlari, oʻz hududi orqali uchinchi mamlakatlarga tovarlarni bojsiz tashish, amirlikda erkin savdo qilish huquqini oldilar. Shuningdek, rus savdogarlariga amirlikda, Buxoro amirligi savdogarlariga esa Turkiston general-gubernatorligi hududida savdo agentlari va karvonsaroylariga ruxsat berildi. Rossiya va amirlik fuqarolari, hunarmandchilik bilan shugʻullanishlari va ikkala davlat hududida koʻchmas mulkka egalik qilishlari mumkin edi. Amir, amirlik hududida qul savdosini toʻxtatish, rus jinoyatchilarini qabul qilmaslik majburiyatini oldi. Toshkentga, amirning doimiy elchisi tayinlandi, Rossiya hukumati amirlikda oʻzining siyosiy agentini ham tayinlashi mumkin edi.

Yana qarang

• Rossiya-Buxoro shartnomasi (1868)
• Gendemiya tinchlik shartnomasi
• Katta oʻyin

Adabiyotlar

• Trever K. V., Yakubovskiy A. Yu., Voronets M. E.: Oʻzbekiston xalqlari tarixi, 2-jild. — Toshkent: Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi, 1947. — 517 b.
• Rossiya tomonidan boshqa davlatlar bilan tuzilgan risolalar, konventsiyalar va shartnomalar toʻplami. SPb., 1889. T. 1. No 52.
• Logofet D.N. Rossiya protektorati ostidagi Buxoro xonligi. SPb., 1911. T. 1; Xalfin N.A. Oʻrta Osiyoning Rossiyaga qoʻshilishi (60-90-yillar) 19-asr). Moskva, 1965-yil.
• Babaxonov M. B. 1868-yilgi Rossiya-Buxoro shartnomasi (1873) va amirlikning Rossiya imperiyasining vassaliga aylanishi // Rossiya-Tojikiston: munosabatlar tarixi. Dushanbe, 2009-yil.