Sato
 | |
| Turi |
Torli musiqa cholgʻulari |
|---|---|
| Oʻxshash asboblar | |
|
Tanbur | |
| Musiqachilar | |
|
Maʼrufjon Toshpoʻlatov, Turgʻun Alimatov, Mahmudjon Tojiboyev, Toyir Qoʻziyev, Abror Zufarov | |
Sato (forscha: سه تار — „setor“ soʻzining buzilgan shakli) — qadimiy nay tanburning oʻzi[1], yaʼni hozirgi tanburning kamon bilan chalinadigan turi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sato oʻzbek, tojik, uygʻur, eron, afgʻon xalqlarida tarqalgan boʻlib, boshqa cholgʻular qatori bir necha asrlar oldin paydo boʻlgan degan taxminlar mavjud[manba kerak]. Qutbiddin ash-Sheroziy (1236-1310) eronlik musiqa nazariyotchisi sifatida tanilgan boʻlib, u oʻz risolasida kamonchali tanbur-sato haqida ibratli mulohazalar bildirgan, hamda inson ovozini musiqa asboblari ichida eng yoqimlisi deb hisoblagan[manba kerak].
Tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sato torli musiqa cholgʻulari guruhida kiradi. Tashqi koʻrinishidan esa tanburga oʻxshaydi. Uning kosasi tut, oʻrik, yongʻoq kabi daraxtlarning yogʻochidan oʻyilib yasaladi va umumiy uzunligi 110-120 sm boʻladi. Kosasi tanburga nisbatan kattaroq va yupqaroq, qopqogʻi kengroq boʻladi. Satoda 4 ta asosiy (metall-latun) tor va 4 ta aks-sado beruvchi tori boʻladi. Oʻrtadagisi ikki yonidagilarga nisbatan kvarta, kvinta, baʼzida sekunda oraligʻida sozlanadi. Ulardan tashqari, yon quloqlarga tortiladigan aks sado beruvchi 11 tagacha yordamchi torlari mavjud[3]. Satoda, odatda, kuychan, ohangdor asarlar turli nolish va qochirimlar bilan boyitilib ijro qilinadi[4].
Ijro etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Satoning pardalari baland, torlari esa boʻsh taqilganligi sababli unda glissando va vibrato kabi melizmlarni ijro qulay hisoblanadi[3].
Ayrim sozandalar tanburni ham sato sifatida kamon bilan yoki, aksincha, satoni tanbur sifatida noxun bilan chalishadi. U hozir turli oʻzbek cholgʻu ansambllarida hamda yakkaxon cholgʻu sifatida keng qoʻllanadi[5][4].
Ijrochilari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sato ijrochilaridan Maʼrufjon Toshpoʻlatov, Turgʻun Alimatovlar kabi mohir sozandalari oʻtgan. Hozirgi kunda Mahmudjon Tojiboyev, Toyir Qoʻziyev, Abror Zufarov kabi sozandalar mavjud[1].
Tasvirlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Xarrak — kosasi ustida joylashadi. -
Dasta qismidagi pardalar va torlari. -
Kosa qismi -
Torlarining bogʻlanishi -
Umumiy koʻrinishi (maxsus quti ichida)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Saibjon Begmatov; Matrasul Matyoqubov. Oʻzbek anʼanaviy cholgʻulari, (Madaniyat, sanʼat akademik litsey va kollejlari uchun oʻquv qoʻllanma), Toshkent: "Yangi nashr" nashriyoti, 2008 — 72-bet. ISBN 978-9943-330-13-9.
- ↑ O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964-bet. ISBN 978-9943-8834-4-4.
- ↑ 3,0 3,1 Azatgul Tashmatova. Musiqiy cholgʻular muzeyi katalogi, Maʼmura Sodiqova, Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi "Fan" nashriyoti — 88-bet.
- ↑ 4,0 4,1 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Ibrohimov Oqilxon Akbarovich. Maqom asoslari, (Oʻquv qoʻllanma), Toshkent, 2018 — 159-bet.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |