Samegrelo-Yuqori Svanetiya

Samegrelo-Yuqori Svanetiya
სამეგრელო-ზემო სვანეთი
; Dadiani saroy-muzeyi, Zugdidi shahri ;
Oʻlka
Maʼmuriy markazi	Zugdidi
Yirik shaharlari	Zugdidi, Poti, Senaki
Gubernator	Georgiya Geguchiya
Rasmiy tili	gruzin tili (megreli va svan lahjalari)
Aholi (2019)	420 805
Zichligi	44 kishi./km²
Millatlar tarkibi	gruzinlar 98,37 % (85 % gacha megrelilar va 12 % gacha svanlar va boshqa gruzinlar), ruslar, yunonlar, armanlar va b.
Dinlar tarkibi	pravoslavlar 98,58 %, protestantlar, grigoryanlar
Maydoni	7 441,5 km² (3-oʻrin)
Rasmiy sayti	http://www.szs.gov.ge
Xaritada
42°30′29″N 41°52′21″E / 42.50806°N 41.87250°E

Samegrelo-Yuqori Svanetiya ^[1] yoki Samegrelo va Yuqori Svaneti ^[2] (baʼzan Samegrelo va Zemo Svaneti ; gruzincha: სამეგრელო-ზემო სვანეთი ; tom maʼnoda Megrelia va Yuqori Svaneti) Gʻarbiy Gruziyadagi mintaqa(mxare)lardan biri.

Mintaqaga Qora dengizning sharqiy qirgʻogʻi va qoʻshni Megreliya yerlari va Katta Kavkaz tizmasining janubiy Elbrus qismi — Yuqori Svaneti kiradi. Undan Enguri, Rioni, Tsxenistskali, Xobi daryolari oqib oʻtadi.

Oʻlkaning maʼmuriy markazi — Zugdidi shahri.

Geografik joylashuvi

Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasi Gruziyaning markaziy shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan. Oʻlka hududi Gruziya hududining 10,6 foizini egallaydi, yaʼni 7,4 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi. Ushbu maʼlumotlarga koʻra, mintaqa Gruziyada ikkinchi oʻrinda turadi. Oʻrmonlar 3,01 ming kvadrat kilometr maydonni egallaydi, bu mintaqaning umumiy maydonining 40,7 foizini tashkil qiladi. Gʻarbdan mintaqa Abxaziya va Qora dengiz bilan, shimolda asosiy suvayirgʻich tizma bilan, shimoli-sharqda va sharqda Racha-Lechxumi-Quyi Svaneti bilan, janubi-sharqda Imeretiya va janubda Guria bilan chegaradosh.

Yuqori Svaneti Gruziyaning gipsometrik „shifti“ hisoblanadi. Hududining 96 foizi dengiz sathidan 1000 metr balandlikda, 65,8 foizi esa 2000 metr balandlikda joylashgan. Moʻtadil iqlimi, tabiiy goʻzalligi va qoʻriqlanadigan faunasi qishki va yozgi turizmni rivojlantirish uchun imkoniyat yaratadi.

Tarixi

Ilk asrlardan oʻzaro landshafti bilan farq qiluvchi 2 geografik qoʻshni — Kolxeti va Svaneti podshohliklari miloddan avvalgi IV—III asrlarda: Argonavtlarning yurishi haqidagi qadimgi yunon afsonalarida aks etgan Kolxida shohligining nomini oldi. Dastlabki asrlarda Svaneti Kolxida qirolligining bir qismi, keyinchalik Egrisi qirolligi tasarrufiga oʻtdi . XI-XV asrlarda Svaneti Gruziya feodal davlati tarkibiga kiradi va 1-ming yillikning boshida Kolxiya xalqlari ittifoqi oʻzini mustahkam davlat sifatida shakllantiradi. Bu ittifoq VII asrda Urartu manbalarida Kolxlar podsholigi sifatida tilga olingan. XII asrning 20-yillari qadimgi dunyoda keng maʼlum boʻlgan va Gerodot tomonidan Midiya va Fors kabi sharqiy monarxiyalar bilan bir qatorda keltirib oʻtilgan. Mazkur davlarda, qadimgi yunon shoirlarining fikriga koʻra, davlat boshligʻi boʻmish qirol, Aetidlar sulolasining vakili (afsonaviy Kolxida podshosi Eetaning avlodi) boʻlishi shart edi.

Miloddan avvalgi IV-III asrlarda Kolxida shohligi asta-sekin zaiflashadi va miloddan avvalgi Ibasrning oxirida uni Pont qiroli Mitridat VI bosib oladi. Keyinchalik, aksariyat hududlar Rim imperiyasi, Vizantiya, Fors va Arab xalifaligi taʼsiriga tushadi.

Rivoyatlarga koʻra, Gʻarbiy Gruziyadagi birinchi nasroniy vaʼzgoʻylari Masihning shogirdlari — havoriylar Andrew Birinchi va Zelot Simun edi. Xristianlikning dastlabki paydo boʻlishi, birinchi Nikeya Butunjahon cherkov assambleyasida (325-yil) tasdiqlanganligi bilan ifodalanadi. Bu yililishda Trabzon yepiskopi Domnus va Pitiunt yepiskopi Stratofil (Pitsunda) ishtirok etdi.

Gruziya davlatining shakllanishida turli davrlarda Megreli va Svan hududlari maʼlum rol o‘ynagan, buni mahalliy va xorijiy manbalar, shuningdek, hozirgi kungacha yetib kelgan eng qadimiy madaniyat va meʼmorchilik namunalari ham tasdiqlaydi.

Megrelilar (gruzin xalqining subetnik guruhi) mintaqa umumiy aholisining 95% dan ortigʻini tashkil qiladi.

Maʼmuriy boʻlinishi

Maʼmuriy jihatdan oʻlka 8 ta munitsipalitet va 1 ta oʻlkaga boʻysunuvchi shaharni oʻz ichiga oladi (2016-2017-yillarda ikkita shunday shahar : Potidan tashqari Zugdidi ham vaqtincha oʻlkaga boʻysunuvchi shahar edi).

Munitsipalitet	maydoni, km²	2002-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha^[3]	2014-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha^[4]	2018-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha^[5]	markazi
Poti, shahar	65	47 149	41 465	41 731
Abasha	321	28 707	22 341	20 845	Abasha sh.
Zugdidi	682	167 760	105 509	103 259	Zugdidi sh.
Martvili	881	44 627	33 463	32 566	Martvili sh.
Mestia	3045	14 248	9 316	9 511	Mestia sh. t. pos.
Senaki	521	52 112	39 652	36 939	Senaki sh.
Xobi	725	41 240	30 548	29 247	Xobi sh.
Tsalenjixa	647	40 133	26 158	24 776	Tsalenjixa sh.
Chxorutsku	619	30 124	22 309	21 931	Chxorutsku sh. t. pos.
oʻlka, umumiy	7442	466 100	330 761	320 805	Zugdidi

Boshqaruvi

2020-yil avgust oyidan boshlab Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasidagi davlat komissar-gubernatori Giorgi Geguchiya hisoblanadi .

Aholisi

2018-yil 1-yanvar holatiga viloyat aholisi 320 805 kishi ^[6], 2014-yil 1-yanvar holatiga koʻra esa 476 300 kishi, 2009-yil 1-yanvar holatiga koʻra 468 000 kishi edi .

Megreliya shaharlari :

Zugdidi (72 998 kishi, 2014-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra),
Poti (51 465 kishi),
Senaki (23 596 kishi),
Abasha (4941 kishi),
Martvili (4425 kishi),
Xobi (6242 kishi),
Tsalenjixa (5847 kishi),
Jvari (1163 kishi).

Chxorotsku shahar tipidagi aholi punkti (3141 kishi, 2014-yil aholi roʻyxatiga koʻra).

Yuqori Svanetidagi eng yirik aholi punkti (Mestiya munitsipaliteti):

Mestiya shahar tipidagi aholi punkti (2973 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish boʻyicha).

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra viloyat aholisi 566,1 ming kishini tashkil qiladi. Ulardan 459 614 kishi (yoki 98,6%) gruzinlar, 4163 kishi (0,9%) — ruslar, shuningdek, ukrainlar (528 kishi), armanlar (476 kishi), abxazlar (423 kishi) va boshqalar.

2014-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra oʻlka aholisi 330 761 kishi edi ^[7].

Mintaqaning milliy tarkibi (2014-yil aholini roʻyxatga olish) ^[8]

	Aholi soni	%
Jami	440 761	100.00%
Gruzinlar (megrelilar 85%, 12% svanlar va boshqa gruzinlar)	428 662	98.37%
ruslar	2173	0,35%
ukrainlar	812	0,09%
armanlar	343	0,04%
ozarbayjonlar	78	0,02%
yunonlar	65	0,02%
Loʻlilar (bosha)	53	0,02%
osetinlar	46	0,01%
ossuriyaliklar	36	0,01%
abxazlar	34	0,01%
boshqa	183	0,06%

Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasidagi gruzinlar oʻzlarining megreli tilida soʻzlashadigan megrelilarga (mingreliyaliklarga) (90% gacha) va oʻz svan tiliga ega boʻlgan va asosan shimolda yashovchi svanlarga (10% gacha) boʻlingan. Svanetiyada : Mestiya munitsipalitetida (shuningdek, Racha-Lechxumi va Quyi Svaneti viloyatlarining Lentexi munitsipalitetida va 2008-yil avgustigacha) Abxaziyaning Kodori darasining yuqori qismida yashashadi.

Munitsipalitet	umumiy	gruzinlar	%	ruslar	%	ukrainlar	%	armanlar	%	ozarbayjonlar	%	yunonlar	%	loʻlilar	%	osetinlar	%	boshqalar	%
Poti, shahar	41 465	40 446	97,54%	604	1,46%	143	0,34%	65	0,16%	40	0,10%	28	0,07%	32	0,08%	23	0,06%	84	0,20%
Abasha	22 341	22 258	99,63%	51	0,23%	7	0,03%	3	0,01%	2	0,01%	3	0,01%	0	0,00%	5	0,02%	12	0,05%
Zugdidi	105 509	105 079	99,59%	238	0,23%	67	0,06%	15	0,01%	7	0,01%	10	0,01%	20	0,02%	7	0,01%	66	0,06%
Zugdidi	33 463	33 394	99,79%	33	0,10%	6	0,02%	2	0,01%	1	0,00%	4	0,01%	0	0,00%	4	0,01%	19	0,06%
Mestia	9316	9299	99,82%	11	0,12%	3	0,03%	1	0,01%	0	0,00%	0	0,00%	0	0,00%	0	0,00%	2	0,02%
Senaki	39 652	39 476	99,56%	59	0,15%	25	0,06%	39	0,10%	9	0,02%	5	0,01%	1	0,00%	2	0,01%	36	0,09%
Xobi	30 548	30 424	99,59%	68	0,22%	31	0,10%	5	0,02%	3	0,01%	2	0,01%	0	0,00%	3	0,01%	12	0,04%
Tsalenjixa	26 158	26 043	99,56%	71	0,27%	22	0,08%	7	0,03%	0	0,00%	3	0,01%	0	0,00%	1	0,00%	11	0,04%
Chxorotsku	22 309	22 243	99,70%	38	0,17%	8	0,04%	6	0,03%	2	0,01%	0	0,00%	0	0,00%	1	0,00%	11	0,05%
oʻlka, umumiy	330 761	328 662	99,37%	1173	0,35%	312	0,09%	143	0,04%	64	0,02%	55	0,02%	53	0,02%	46	0,01%	253	0,08%

Konfessional nuqtai nazardan, Samegrelo-Yuqori Svaneti aholisining katta qismi Gruziya pravoslav cherkoviga tegishli — 326 061 kishi (98,58%). Mintaqada islom diniga (766 kishi) va arman Apostol cherkoviga (23 kishi) eʼtiqod qiluvchilar ham mavjud.

Madaniyati

Teatrlari

Zugdidi teatri

Taʼlimi

Megreliya hududidagi birinchi maktab Levan V davrida 1830-yilda Martvili shahrida paydo boʻlgan. Megreliyada taʼlimning tarqalishida 1879-yilda tashkil etilgan gruzinlar oʻrtasida savodxonlikni oshirish jamiyati alohida rol oʻynadi, uning yordami bilan bir nechta davlat maktablari ochildi. XIX asrning oxiriga kelib deyarli barcha qishloq jamoalarida maktab bor edi. XX asr boshlarida viloyatda 179 ta maktab boʻlgan. Poti shahri taʼlimni yoyish markaziga aylandi, u yerda shahar kutubxonasi, ikkita gimnaziya va bir nechta maktablar faoliyat koʻrsatgan. Sovet hokimiyatining oʻrnatilishi va keyingi taʼlim islohoti bilan Megreliyadagi maktablar soni koʻpaydi. 1957-yilga kelib Megreliyada 379 ta maktab bo‘lib, ularda 63,5 ming o‘quvchi o‘qigan va 5,8 ming o‘qituvchi ishlagan, 1970-yilda 422 maktab, 83,8 ming o‘quvchi va 8,9 ming o‘qituvchi faoliyat koʻrsatgan. 1970-1980-yillardagi jarayonlar maktablar sonining kamayishiga olib keldi. 1985-yilda 401 maktab va 70,4 ming oʻquvchi, 1990-yilda 383 maktab va 66,8 ming oʻquvchi bor edi.

Manbalar

↑ Gruziya // Ensiklopedicheskiy slovar. 2009.
↑ „Грузия“, Энциклопедия Кольера. Открытое общество, 2000.
↑ Этнический состав Грузии по переписи 2002 года ^(ingl.)
↑ „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“. 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.
↑ „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“ (deadlink). Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr.^(ingl.)
↑ „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“. Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr.^(ingl.)
↑ „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.
↑ „Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2016-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

Havolalar

Samegrelo-Yuqori Svaneti hududi maʼmuriyatining veb-sayti

[1] Gruziya // Ensiklopedicheskiy slovar. 2009.

[2] „Грузия“, Энциклопедия Кольера. Открытое общество, 2000.

[3] Этнический состав Грузии по переписи 2002 года ^(ingl.)

[4] „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“. 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

[5] „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“ (deadlink). Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr.^(ingl.)

[оценка-6] „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“. Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr.^(ingl.)

[Перепись2014-7] „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

[Этно2014-8] „Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2016-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

k m t Gruziyaning maʼmuriy-hududiy boʻlinishi
Avtonom respublikalar	Abxaziya¹ Ajariya
Oʻlkalar	Guriya Imeretiya Kaxetiya Kvemo-Kartli Mtsxeta-Mtianeti Racha-Lechxumi va Quyi Svanetiya Samegrelo-Yuqori Svanetiya Samtsxe-Javaxeti Shida-Kartli
Maxsus maqomga ega shahar	Tbilisi (poytaxt)
Boshqa	Janubiy Osetiya¹
¹ De fakto mustaqil hududlar (qarang Abxaziya, Janubiy Osetiya)