Salor

Salor
	; Salor (Urtaovul qishlogʻida)
Tavsif
Uzunligi	65
Suv sarfi	20 m³/s
Davlat	Oʻzbekiston
Salor

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Salor (maʼnolari).

Salor – Toshkent shahri va Toshkent viloyati hududidan oqib oʻtuvchi kanal.Boʻzsuv kanalining chap tarmogʻi. Qibray tumani hududida Boʻzsuv kanalidan suv oladi. Salorning bosh qismi Salor GESning quyi chiqarish oʻzanida joylashgan. Zangiota tumanining janubidan oʻtib, Yangiyoʻl tumanida tugaydi. Umumiy uzunligi 60 km. Kanalning kengligi 10– 15 m, chuqurligi 1–2 m. Bosh suv olish inshooti 20 m³/sek suv oʻtkazishga moʻljallangan. Kanaldan Dam va Polvon ariqlari suv oladi. Toshkent shahrining bir nechta sanoat korxonalari, jumladan, Toshkent issiqlik elektr markazining suv taʼminoati uchun foydalaniladi. Salot qadimda Boʻzsuvning chap sohilidan, hozirgi Salor GESning quyirogʻidan qazilgan. Salorga Boʻrjar, Qorasuv oqovalari ham kelib qoʻshilgan. Natijada kanalning suvi birmuncha koʻpayib, undan Qoraqulduq va Niyozboshi ariqlari ajralib chiqgan. Salor, Qoraqulduq va Niyozboshi boʻylarida mil. av. 1ming yillik oʻrtalari va mil. av. I asrlarda vujudga kelgan qadimgi dehqonchilik madaniyati yodgorliklari koʻp uchraydi. Bu davrda Salor va uning shoxobchalari boʻylarida turli istehkomlar (Qovunchitepa, Kuygantepa, Niyozboshtepa va boshqalar) paydo boʻlgan. IV -XIasrlarda Salor boʻyida Mingoʻrik, Toshkentning qadimiy markazi – Binkat, shuningdek, Danfi ganket, Shuturkent va boshqa shaharlar vujudga kelgan. XI XII asrlarda kanal birmuncha kengaytirilgan, suvi koʻpaygan, lekin XIII asrda moʻgʻullar hujumidan keyin qarovsiz qolgan. Keyinchalik kanal oʻzani yangidan qazilgan.

Soʻnggi yillarda kanal oʻzanining aksariyat qismi taʼmirlanib, ayrim qismlari qayta qurilmoqda. Kanalning Toshkent shahrida Pushkin koʻchasi bilan temir yoʻl bekati koʻprigigacha boʻlgan qismi toʻliq qayta taʼmirlandi, obodonlashtirildi va istirohat bogʻlari tashkil etildi. Kanalning suv oʻtkazish qobiliyatini oshirish (50 m³/s gacha yetkazish), oʻzanini betonlash ishlari olib borilmoqda. Salor suvi bilan Zangiota va Yangiyoʻl tumanlarida 3,5 ming ga yer sugʻoriladi^[1].

Kanal boʻlimlari

Salor-I

Salor-I uzunligi 20 km. Salorning asosiy inshooti hozirda SalorGESining quyi oqimida, Toshkent viloyati Qibray tumani, ToshGRES qishlogʻida joylashgan. Salar daryosi Toshkent shahar markazidan oqib oʻtadi. Hozirda Toshkent shahridan oqib oʻtuvchi kanalning katta qismi betonlashtirilmoqda. Joʻn-Salor suv ajratgichida tugaydi.

Salor-II

Salor-II Salor-I suvlarining boʻlinishidan hosil boʻladi. Toshkentning janubi-gʻarbiy chekkalari boʻylab oqib oʻtib, shaharni tark etadi, soʻngra Toshkent viloyatining Zangiota va Yangiyoʻl tumanlari hududidan oʻtadi. Salor-II kanalining qayerda tugashi aniq emas. Oʻrtayoʻl qishlogʻi hududida undan Qoraqulduq va Niyozbosh ariqlari ajralib chiqadi, bu nuqtadan keyin davom etuvchi oqim koʻpincha Qorasuv deb ataladi^[2]^[3].

Foydalanish

Toshkent shahrida Salor kanali suvidan turli maqsadlarda foydalaniladi. Uning suvlaridan sugʻorish (1980-yillarning boshlarida Salor-I suvidan 1830 ga shahar yerlari sugʻorilgan) va sanoat korxonalari ehtiyojlari uchun foydalaniladi^[4].

Aholi zichligi yuqori va muhim sanoat sektoriga ega boʻlgan bir qator hududlardan oqib oʻtadigan Salor juda katta miqdorda ifloslanadi.

1980-yillarning boshlarida Salor-II Kalinin va Yangiyoʻl viloyatlaridagi 10500 gektar yerni suv bilan taʼminlagan^[5].

Tarixiy maʼlumotlar

Salorning Niyozbosh va Qoraqulduq sohillarida miloddan avvalgi 1-ming yillik oʻrtalarida vujudga kelgan koʻplab qadimgi dehqonchilik madaniyati yodgorliklari joylashgan. Bu vaqtda Salor va uning yon atroflarida bir qator qishloqlar paydo boʻlgan. Qovunchintepa, Niyozbosh va boshqa manzilgohlar barpo etilgan. IV—XI asrlarda Salor boʻyida markaziy Shasha shahri joylashgan boʻlib, uning xarobalari Minguruk manzilgohi nomi bilan mashhur, shuningdek, bir qancha kichikroq aholi punktlari mavjud. Masalan: Danfeganket, Shuturkent, Beshkent^[2].

1865-yil 8-mayda Salor va Darxon kanallari oʻrtasida lashkarboshi Alimqul qoʻmondonligi ostidagi Qoʻqon xonligi qoʻshinlari va Rossiya imperiyasi qoʻshinlari otryadi oʻrtasida toʻqnashuv boʻlib oʻtdi. Askarlar general Mixail Chernyaev tomonidan razvedka uchun yuborilgan edi. Darxon sohillarida qoʻqonliklar mudofaa pozitsiyalarini egalladilar. Kuchli otishma bilan boshlangan bu ruslarning Shoʻrtepa hududidagi qarorgohiga chekinishiga olib keldi.

Galereya

Salor bo‘yidagi Botanika bog‘i
Salor kanalida suzayotgan xonaki g‘ozlar
Salor kanali

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ ^2,0 ^2,1 Salor – Andoza:Книга:НЭУ
↑ Холматов, Баратов 1983.
↑ Vklyuchaya v sostav Salara kanal Karasu (ne sleduet putat etot kanal s drugimi Karasu, protekayuщimi v Tashkente i Tashkentskoy oblasti). Inogda Karasu schitaetsya samostoyatelnim kanalom (sm. v tekste)
↑ „Сайт ГОСКОМПРИРОДЫ Узбекистана. «Водные ресурсы. Салар»“ (deadlink). 2007-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 6-dekabr.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Gidrologiyaga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[НЭУ-2] 2,0 ^2,1 Salor – Andoza:Книга:НЭУ

[FOOTNOTEХолматов,_Баратов1983-3] Холматов, Баратов 1983.

[4] Vklyuchaya v sostav Salara kanal Karasu (ne sleduet putat etot kanal s drugimi Karasu, protekayuщimi v Tashkente i Tashkentskoy oblasti). Inogda Karasu schitaetsya samostoyatelnim kanalom (sm. v tekste)

[5] „Сайт ГОСКОМПРИРОДЫ Узбекистана. «Водные ресурсы. Салар»“ (deadlink). 2007-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 6-dekabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]