Kontent qismiga oʻtish

Rudolf Nureyev

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rudolf Xametovich Nureyev
Tavalludi 1938-yil 17-mart
Irkutsk, SSSR
Vafoti 6-yanvar 1993-yil(1993-01-06)
(55 yoshda)
Fransiya, Parij
Fuqaroligi SSSR va Avstriya
Otasi Xamit Fazlevich Nureyev
Onasi Farida Agliullovna Nureyeva

Rudolf Xametovich Nureyev (1938-yil 17-mart, Irkutsk yaqinida — 1993-yil 6-yanvar, Parij) — sovet, ingliz va fransuz balet raqqosi va xoreograf, Kirov nomidagi Leningrad opera va balet teatrining solisti[1]. 1961-yilda Parijdagi truppaning gastrolidan soʻng u SSSRdagi eng mashhur „defektorlar“ dan biriga aylanib, siyosiy boshpana soʻradi. Ingliz balerinasi Margot Fonteyn bilan 17 yil davom etgan dueti bilan tanilgan. 1983-1989-yillarda Parij operasining balet truppasini boshqargan, umrining oxirida oʻzini dirijyor sifatida sinab koʻrgan. U shuningdek, rasm va sanʼat buyumlari kollektsiyasi bilan shugʻullangan, dunyoning turli burchaklarida koʻchmas mulk sotib olgan[2].

Biografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bobosi — Nuraxmet Fazlevich Fazliev. Otasi — Xamit Fazlevich Nureyev (1903 — 1985-yildan kechiktirmay), Ufa viloyati, Ufa tumani, Sharipov volostining Asanovo qishlogʻidan edi (hozirgi Boshqirdiston Respublikasining Ufimskiy tumani). Onasi — Farida Agliullovna Nureyeva (Agliullova) (1907-1987), Qozon viloyati (hozirgi Tatariston Respublikasining Alkeevskiy tumani) Kuznechixinskiy volostining Tatarskoye Tyugulbaevo qishlogʻida tugʻilgan. Nureyev oʻzining tarjimai holida ota-onasi haqida shunday yozadi: „Mening onam goʻzal qadimiy Qozon shahrida tugʻilgan. Otam Boshqirdiston Respublikasining poytaxti Ufa shahri yaqinidagi kichik bir qishloqda tugʻilgan. Shunday qilib, har ikki tomondan bu tatarlar va bizning qarindoshlarimiz boshqirdlar. ….Men rus emas, tatar boʻlish nimani anglatishini bila olmayman, lekin bu farqni oʻzimda his qilaman. Onamizni qoni qandaydir tarzda tezroq oqadi va har doim qaynatishga tayyor“[3]. Rudolf Xametovich Nureyev 1938-yil 17-martda Irkutsk va Slyudyanka oʻrtasidagi Vladivostokga ketayotgan poyezdda tugʻilgan. SSSR KGB hujjatlariga koʻra, u millati tatar. 1941-yilda Rudolf va uning onasi Boshqird ASSRga evakuatsiya qilindi. U Ufadagi bolalar folklor ansamblida raqsga tusha boshladi, u yerda evakuatsiya qilingan Sankt-Peterburglik balerina Anna Udaltsova bilan Madaniyat uyida oʻqidi. 1955-yil oʻqishga kirish yoshiga qaramay, u Leningrad xoreografiya maktabiga qabul qilindi va Aleksandr Pushkin sinfida tahsil oldi. U uyda oʻqituvchisi bilan yashar edi, chunki u maktab-internatda kelisha olmadi — boshqa oʻquvchilar uni masxara qilishdi va uni qiziloʻzlik deb atashdi[4]. 1958 oʻqishni tugatgandan soʻng, prima balerina Natalya Dudinskaya tufayli u Leningradda qoldi va S.M.Kirov nomidagi Opera va balet teatriga qabul qilindi. U Dudinskayaning Laurensiya baletidagi sherigi sifatida Frondozo rolini ijro etib, sahnada debyut qildi[5].

Gʻarbdagi hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1961y-il 16-iyunda Parijda gastrol paytida „chet elda boʻlish rejimini buzgani uchun“ (SSSR KGB qarori bilan) Londondagi Kirov teatri truppasining keyingi gastrollaridan chetlashtirildi, ammo SSSRga qaytishdan bosh tortdi. Shu munosabat bilan u SSSRda vatanga xiyonatda ayblanib, sirtdan yetti yilga ozodlikdan mahrum qilindi[6]. Nureyevning Gʻarbdagi birinchi chiqishlari Parijda, Champs-Elyses teatrida boʻlib oʻtdi — u Markiz de Kuevas truppasi bilan „Uxlayotgan goʻzal“ baletida Moviy qush rolini ijro etdi va darhol katta muvaffaqiyatga erishdi. Fransuz kommunistlari oʻz oldilariga rassomni maqtashni maqsad qilib qoʻyishdi — lekin baletni bilmagan holda (Nureyevning pas de deuxi deyarli spektakl oxirida edi), ular boshqa sanʼatkorlarning deyarli har bir chiqishida shovqin-suron qilishdi va shu bilan faqat musiqa muhitini isitdilar. kechqurun. 29-iyul kuni, truppaning soʻnggi Parij mavsumining yopilishida Nureyev ushbu spektaklda bosh rolni ijro etdi va truppaning prima balerinalari Nina Vyrubova, Rosella Xaytauer va Lian Deide bilan bittadan raqsga tushdi[7]. Georges de Kouzvaslen 1961-yil 21-fevralda vafot etdi va uning kompaniyasi imzolagan majburiyatlar bajarilgandan soʻng darhol tarqatib yuborildi. Fransiya Nureyevga siyosiy qochqin maqomini berishdan bosh tortdi, shuning uchun rassom Daniyaga koʻchib oʻtdi va u yerda Kopengagen Qirollik baletida raqsga tushdi. Oʻn besh yildan koʻproq vaqt davomida Nureyev London qirollik baletining yulduzi boʻlgan va ingliz balerinasi Margot Fonteynning doimiy sherigi edi. U shuningdek, Ivet Shovire, Karloy Frachchi va Neoloy Pontua bilan raqsga tushdi. 1964-yil u Vena operasida Margot Fonteyn bilan duetda bosh rolni ijro etgan „Oqqush koʻli“ ni sahnalashtirdi. Spektakl yakunida tomoshabinlar shu qadar uzoq qarsak chalishdiki, parda sakson martadan ko‘proq ko‘tarilib, teatr rekordini o‘rnatishga to‘g‘ri keldi. Vena truppasining bosh vaziri sifatida u Avstriya fuqaroligini oldi. U butun dunyo boʻylab juda intensiv ishladi. Koʻpincha yiliga 200 ta spektakl namoyish etardi, 1975-yilda uning chiqishlari soni uch yuzga etdi. U klassik va zamonaviy spektakllarda qatnashgan, filmlar va televidenieda rol oʻynagan, baletlarni sahnalashtirgan va klassik spektakllarning oʻz versiyalarini yaratgan[8]. 1983-yilda Nureyevga OIV tashxisi qoʻyilgan. 1983-yildan 1989-yilgacha Nureyev Parij operasining balet truppasining direktori boʻlgan, u yerda bir nechta spektakllarni sahnalashtirgan. U yosh rassomlarni birinchi lavozimlarga faol ravishda koʻtardi, baʼzida Silvi Guille misolida, Parijda qabul qilingan ierarxiya darajalariga juda shartli rioya qildi. „Nureyev galaktikasi“ orasida Elizabet Platel, Monik Loudier, Izabel Gerin, Manuel Legris, Sharl Jyud, Loran Xilaire[9]. 1987-yilda u vafot etgan onasi bilan xayrlashish uchun SSSRga kirishga ruxsat olishga muvaffaq boʻldi — viza 72 soatga berildi va Nureyev yoshligida taniganlarning barchasi bilan aloqada boʻlish imkoniyatini chekladi[10]. 1989-yil, chorak asrdan koʻproq tanaffusdan soʻng, Nureyev Oleg Vinogradovning taklifiga binoan yana oʻzining tugʻilgan Kirov teatri sahnasida La Sylphide (Sylphide — Janna Ayupova) baletida Jeyms rolini ijro etdi. Baletdagi jarohatlar, kasallik va yoshi uni raqsga tushishiga, shuningdek, karerasining eng yuqori choʻqqisida ham toʻsqinlik qildi, ammo uning qaytishi Leningradning madaniy hayotida voqea boʻldi[11].

Umrining soʻnggi yillarida raqsga tusha olmay, dirijyorlik qilishni boshladi. 1992-yil u Vena Residenz orkestrining Yevropa gastrollari davomida dirijyorlik qildi. Oʻsha yilning bahorida Tatar opera teatri direktori Raufal Muxametzyanovning taklifiga binoan Rudolf Nureyev Qozonga tashrif buyurdi va u yerda „Romeo va Juliet“ va „Shelkunchik“ baletlariga dirijyorlik qildi (asosiy qismni Nadejda Pavlova ijro etgan). 1993-yil 6-yanvarda Nureyev OITS asoratlaridan vafot etdi. Nuriyevning xohishiga koʻra, u Parij yaqinidagi Sent-Jenevye-de-Bua rus qabristoniga dafn qilindi. Qabr rang-barang mozaik sharqona gilam bilan qoplangan[12].

Rudolf Nureyevning qabri

Shaxsiy hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rudolf Nureyev Gʻarbdagi hayotining deyarli butun davri davomida KGB tomonidan hujum yoki oʻgʻirlanishidan qoʻrqardi. Sovet defektori Viktor Sheimovning hikoyalariga koʻra, KGB haqiqatan ham Nureyevning oyoqlarini sindirish rejalashtirilgan operatsiyani muhokama qilgan. Baxtsiz hodisa Vena operasida, moʻjizaviy tarzda hech kim jabrlanmaganida, u bilan bogʻladi. Rudolf Nureyev gomoseksual edi, lekin yoshligida u ham heteroseksual munosabatlarga ega edi. Gʻarbga qochib ketganidan soʻng, u daniyalik raqqosa Erik Brun (1928-1986) bilan uchrashdi. Brun va Nureyev er-xotin boʻlib, yigirma besh yil davomida, 1986-yilda Brun vafotigacha yaqin munosabatlarni saqlab qolishdi. Shu bilan birga, Nureyev behayo jinsiy hayot kechirgan va koʻplab tasodifiy munosabatlarga ega edi[13].

Mulk

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nureyev koʻp pul topib, uni tasodifan sarflagan. Koʻpincha u unchalik taniqli boʻlmagan odamlarga katta miqdorda qarz bergan va qarzni unga qaytarganmi yoki yoʻqmi, hech qachon kuzatmagan. U Yevropa va Amerikada doimiy soliq toʻlovlari va boshqa xarajatlarni talab qiladigan hashamatli koʻchmas mulk sotib oldi, lekin u deyarli uylarining koʻpchiligida yashamadi. Oʻzining moliyaviy ishlarini boshqarish uchun 1975-yilda u shtab-kvartirasi Tsyurixda joylashgan Lixtenshteyndagi Baletni targʻib qilish jamgʻarmasini roʻyxatdan oʻtkazdi. U La Turbi va Sent-Bartelemi orolida (Fransiya) villalar, Virjiniyadagi mulk va London va Nyu-Yorkdagi kvartiralarga ega edi (Jaklin Kennedi raqqosaga Dakota binosida olti xonali kvartirani jihozlashda yordam bergan). 1979-yilda u Leonid Myasinning merosxoʻrlaridan Li Galli — Positano yaqinida joylashgan uchta oroldan iborat arxipelag. Gallo Lungo, ularning eng kattasi, Myasin tomonidan Saraken minorasi xarobalarida tashkil etilgan basseyn va balet zallari boʻlgan turar-joy villalari edi. Nureyev villalarni loyihalash va umuman, orolni obodonlashtirish bilan faol shugʻullangan, u bu biznesga koʻp pul sarflagan, chunki orolda suv yoki elektr yoʻq edi va hamma narsa yetkazib berilishi kerak edi[14]. Parijda u quyi Volter, uy raqami 23. Raqqosning orzusi onasini u erga olib kelish edi, lekin bu amalga oshmadi. Bir paytlar Nureyevning shu kvartirasida chet ellik fuqaroga uylangan va shu tariqa SSSRdan hijrat qilishga muvaffaq bo‘lgan Nureyevning jiyani Guzel yashagan. Maʼlumki, Rudolfning yaqin atrofi Guzelining xatti-harakatidan norozi edi va rassomning oʻzi ham uning mavjudligidan tezda ogʻir boʻlib qoldi. Nureyevning oʻlimidan soʻng muxlislar uning Parijdagi uyida muzey tashkil etilishiga umid qilishdi, uning ichki qismi allaqachon tan olingan sanʼat va hunarmandchilik asari edi, ammo Nureyev jamgʻarmasi deyarli darhol uning mulkini Christieʼs auktsionlarida bolgʻa ostida sotishni tashkil qildi. London va Nyu-Yorkdagi birinchi rejalashtirilgan kim oshdi savdolari bekor qilindi va Parijdagi kvartira Nureyevning singlisi Roza va uning qizi Guzelining noroziligi bilan muhrlandi, ular Fond bilan sudga murojaat qildilar, ularning fikricha, ular vasiyatnomani notoʻgʻri talqin qildilar. Shunga qaramay, kim oshdi savdosi 1995-yilda boʻlib oʻtdi: yanvarda — Amerika mulki sotilgan Nyu-Yorkda (7,9 million dollar olingan) va noyabrda — Parij buyumlari sotilgan Londonda. Vasiyatnomaga koʻra, Baletni targʻib qilish jamgʻarmasi Yevropa mulkini tasarruf qilgan boʻlsa, shtab-kvartirasi Chikagoda joylashgan yangi tashkil etilgan Rudolf Nureyev raqs fondi Amerika mulkini boshqargan. Nuriyev merosining kichik bir qismi — liboslar, hujjatlar va shaxsiy buyumlar Fransiya Milliy kutubxonasi va Karnavalet muzeyida saqlangan. 2013-yilda Nureyev jamgʻarmasi direktorlar kengashi aʼzolari tashabbusi bilan Sharl Jyuda va Tirriy Fuqut, qolgan buyumlar Moulinsdagi Milliy sahna liboslari markazining uchta xonasida namoyish etildi[15].

Filmografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1966-yil — " Yoshlik va oʻlim " — Yoshlik (Oʻlim — Zizi Janmer)
  • 1972-yil — " Men raqqosaman " / Men raqqosaman
  • 1977-yil — Muppets
  • 1977-yil — „Valentino“ / Valentino
  • 1983-yil — " Ochiq koʻrinishda " / Ochiq[16].

Manzillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • London Kensingtondagi Viktor-roud, 27-uy. 2017-yil 21-sentabrda bino fasadiga yodgorlik koʻk lavha oʻrnatildi.
  • „Dakota binosi“ dagi olti xonali kvartira, Nyu-York.
  • Quyi Volter ikki qavatli kvartira, 23-uy. Uyning jabhasida memorial lavha oʻrnatilgan.
  • Monako yaqinidagi La Turbie shahridagi villa.
  • Li Galli arxipelagiPozitano yaqinidagi uchta oroldan iborat (eng kattasi Gallo Lungo(ital.)oʻzb.).). U 1979 yilda Leonid Myasinning merosxoʻrlaridan sotib olingan.
  • Karib dengizidagi Sent-Bartelemi orolidagi uy, Fransiyaning chet el hududida (1980-yillarda sotib olingan).
  • AQShning Virjiniya shtatidagi ferma[17].

Sanʼatda xotira va aks ettirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Parij operasining balet zallaridan biri Nureyev nomi bilan atalgan.
  • Qozon shahrida, Musa Jalil nomidagi Tatar opera va balet teatri sahnasida har yili bahor oxirida Rudolf Nureyev nomidagi Xalqaro klassik balet festivali o‘tkaziladi, bu festival 1992-yilda Qozonga tashrif buyurgan raqqosaning shaxsiy roziligi bilan o‘tkaziladi.
  • Ufada Boshqird xoreografiya kolleji va 1993 yildan beri har yili Boshqird opera va balet teatri sahnasida oʻtkazib kelinayotgan Xalqaro balet sanʼati festivali, shuningdek, shahar koʻchalaridan biri nomini oldi. Boshqird opera va balet teatrida Rudolf Nureyev muzeyi bor. Shuningdek, raqqosa sharafiga shaharda yodgorlik lavhasi va barelyef oʻrnatildi[18].
  • 2001-yilda Irkutskda Nureyev sharafiga yodgorlik lavhasi oʻrnatildi
  • 2004-yilda „Oʻzga dunyo bogʻi“ spektaklining premyerasi boʻlib oʻtdi. Rudolf Nureyev" Roman Viktyuk teatrida . Bir kuni rejissyor Nuriyevga u haqida spektakl qoʻyishga vaʼda berdi. Roman Viktyuk dramaturg Azat Abdullinning pyesasiga murojaat qilib, vaʼdasini bajardi[19].
  • 2013-yil oktyabr oyida Milliy sahna liboslari markazida (Mulen, Fransiya) Rudolf Nureyev jamgʻarmasi uch yuzga yaqin buyumdan iborat Nureyev kolleksiyasi boʻlimini ochdi.
  • 2017-yilda Bolshoy teatri Nureyev balet spektaklini tayyorladi (Kirill Serebrennikov va Yuriy Posoxov tomonidan sahnalashtirilgan). 2017-yil 11-iyulda boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan premyera teatr rejissyori Vladimir Urin tomonidan chiqarilishidan uch kun oldin birdan bekor qilindi va faqat 2017-yil 9 va 10-dekabr kunlari Bolshoy teatrida boʻlib oʻtdi[20].
  • 2017-yil 21-sentyabrda Londonda Viktor-roud Nureyev Parijga ko‘chishdan oldin yashagan Kensington shahrida esdalik nishoni ko‘k plaket o‘rnatildi[21].
  • 2018-yil noyabr oyida Qozonda Rudolf Nureyevning birinchi rus haykali ochildi. Yodgorlik Opera va balet teatri yonidagi maydonda joylashgan. Yodgorlik muallifi Zurab Tsereteli[22].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Pravopisanie ego familii neredko vizivalo spori i privodilo k raznochteniyam. Na mogile artista na parijskom kladbiщe Сент-Женевьев-де-Буа napisano po-russki Rudolf Nureev.
  2. ↑ „Рудольф Нуреев: бог танца и порока“. 2009-yil 3-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 31-oktyabr.
  3. ↑ „Синенко С. Г. Рудольф Нуреев: истоки творчества, превратности судьбы. Художественно-документальное повествование. — Уфа: Китап, 2008. — 192 с.“. 2013-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-oktyabr.
  4. ↑ „Сайт Рудольф Нуреев“ (ru) (deadlink). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 26-iyul.
  5. ↑ „Башкирское хореографическое училище“. 2012-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-iyun.
  6. ↑ Дольфюс Ариан.. „Непокоренный Нуреев — Дольфюс Ариан“ (ru). 2013-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-dekabr.
  7. ↑ „Три пути на Голгофу Рудольфа Нуреева“ (ru). Russiaedu (2018-yil 12-mart). 2021-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-mart.
  8. ↑ „Рудольф Нуриев в Казани“ (ru) (deadlink). 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 1-iyul.
  9. ↑ „Нуриевский фестиваль на сайте Татарского театра оперы и балета им. М.Джалиля“ (ru) (deadlink). 2012-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-fevral.
  10. ↑ „«Мне промывали мозги с самого детства» Майор КГБ сбежал в США и раскрыл все советские секреты. За измену ему обещали миллион долларов“ (ru). Lenta.RU. 2022-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-aprel.
  11. ↑ Kavanagh, Julie Nureyev: The Life (2007) ISBN 978-0-375-40513-6
  12. ↑ The Canadian Press.. „TV dance-winner Archambault tackles Nureyev - Arts & Entertainment - CBC News“ (en). Cbc.ca (2009-yil 30-noyabr). 2013-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 3-may.
  13. ↑ John Ezard and Carolyn Soutar.. „Nureyev and me | Stage“ (en). The Guardian (2003-yil 30-yanvar). 2012-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 3-may.
  14. ↑ Terence Stamp. „YouTube "Nureyev Unzipped" documentary, 1998“ (en). adam28xx (2018-yil 8-sentyabr). 2021-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  15. ↑ „На сайте 10-ого кинофестивала [[Спутник над Польшей]], доступ 2016.11.11.“. 2016-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-noyabr.
  16. ↑ „Рустам Минниханов откроет памятник Рудольфу Нуриеву“ (ru). kazan.aif.ru. 2018-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-noyabr.
  17. ↑ „Спиваков подарил уфимскому музею редкие видеозаписи выступлений Рудольфа Нуреева“ (ru) (2015-yil 18-sentyabr). 2016-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-yanvar.
  18. ↑ „В Казани состоялось официальное открытие памятника Рудольфу Нуриеву“ (ru). kazan.kp.ru. 2019-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-noyabr.
  19. ↑ „Plaque erected in 2017 by English Heritage at 27 Victoria Road, Kensington, London“. 2018-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-may.
  20. ↑ „«Bolshoi theatre cancels Nureyev ballet premiere»“. 2017-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-iyul.
  21. ↑ „«Нуреев» — Балет в двух действиях“. 2021-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  22. ↑ „Владимир Спиваков привез в Уфу редкие видеозаписи Рудольфа Нуреева“ (ru) (2015-yil 19-sentyabr). 2016-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-yanvar.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rudolf_Nureyev&oldid=5134751" dan olindi