Kontent qismiga oʻtish

Rossiyada inson huquqlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki tomonidan Inson huquqlari yili sharafiga chiqarilgan 3 rubllik esdalik tangasi, 1998-yil

Rossiyada inson huquqlari (ruscha: Права человека в России) — Rossiya Federatsiyasidagi inson huquqlari — Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining ikkinchi bobida, shuningdek Rossiya Federatsiyasi tomonidan ratifikatsiya qilingan xalqaro shartnomalarda mustahkamlangan inson huquqlaridir. Konstitutsiyaviy huquqi u yoki bu federal qonun normasi bilan buzilgan deb hisoblagan shaxs barcha birinchi instantsiya sudlaridan oʻtib, Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyaviy sudiga shikoyat qilish huquqiga ega. Bundan tashqari, agar shaxs uning ishi boʻyicha Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish toʻgʻrisidagi Yevropa konvensiyasi yoki Fuqarolik va siyosiy huquqlar toʻgʻrisidagi xalqaro paktda koʻrsatilgan huquqi buzilgan deb hisoblasa, u EHM va BMT Huquqlar qoʻmitasi (2022-yilgacha) ga murojaat qilish huquqiga ega boʻlgan.

Rossiyada inson huquqlari boʻyicha milliy institutlarning (prokuratura, Inson huquqlari boʻyicha turli komissarlari) samaradorligi pastligicha qolmoqda. 2010-yilga koʻra, ushbu tuzilmalar 6-12% hollarda ariza beruvchilarning huquqlarini tiklashga qodir.

Human Rights Watchning 2019-yilgi hisobotiga koʻra, Rossiyada inson huquqlari bilan bogʻliq vaziyat salbiy dinamikani boshidan kechirmoqda. Kamdan-kam holatlardan tashqari, davlatning fuqarolik faolligini oshirishga boʻlgan munosabati repressiv boʻlib, taqiqlar, qonunchilikni qatʼiylashtirish va siyosiy sabablarga koʻra maʼmuriy va jinoiy taʼqiblarga sabab boʻladi. Rossiyada, ayniqsa qamoqxonalarda qiynoqlar va boshqa shafqatsiz muomalalar keng tarqalgan. Oiladagi zoʻravonlik ham keng miqyosda avj olgan, jabrlanganlarga yetarlicha yordam koʻrsatilmagan[1].

2017-yil hisobotlariga koʻra, Rossiya Yevropa Kengashiga aʼzo davlatlar orasida Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi (EHM) tomonidan koʻrib chiqilgan shikoyatlar soni boʻyicha ikkinchi oʻrinni egallagan. Inson huquqlari boʻyicha Yevropa konvensiyasi (ECHR) tomonidan tan olingan huquqbuzarliklar soni boʻyicha Rossiya yetakchilik qilmoqda. EHM yashash huquqining buzilishiga doir barcha qarorlarining 60 foizi, qiynoqlar, gʻayriinsoniy muomala yoki ularga nisbatan shikoyatlarni samarasiz tergov qilish toʻgʻrisidagi qarorlarning yarmi, „samarali huquqiy himoya vositalarining yoʻqligi“ va asossiz qamoqqa olish toʻgʻrisidagi qarorlarning yarmi rossiyalik murojaatchilarga tegishli[2].

YXHT Demokratik institutlar va inson huquqlari boʻyicha byurosining 2022-yilgi hisobotida taʼkidlanishicha, Rossiyada hokimiyat organlari soʻnggi oʻn yil ichida amalga oshirilgan qonunchilikdagi islohotlar fuqarolik jamiyati muhitini sezilarli darajada oʻzgartirib, uning xorijiy va xalqaro hamkorlar bilan aloqalarini uzib, mustaqil tashabbuslar va tanqidlarni boʻgʻib qoʻygan. Shuningdek, soʻnggi yillarda qabul qilingan reaksion qonunlar ommaviy axborot vositalarining ovozini oʻchirib, siyosiy muxolifatga bosimni kuchaytirgan. Ushbu choralarning repressivligi 2011-2012-yillardagi norozilik namoyishlaridan keyin 2012-yildan boshlab asta-sekin oʻsib, 2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga boʻlgan agressiyasidan keyin eng yuqori choʻqqiga chiqqan. Bu nodavlat notijorat tashkilotlari, korrupsiyaga qarshi kurashuvchi faollar, jurnalistlar va boshqa ommaviy axborot vositalari vakillari, huquq himoyachilari, huquqshunoslar va tadqiqotchilarni oʻz faoliyatini cheklashga yoki toʻxtatib turishga yo mamlakatni tark etishga majbur qilgan[3].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet Ittifoqida inson huquqlari qattiq cheklangan edi. Mamlakat 1927-1953-yillarda totalitar tuzum, 1990-yilgacha esa bir partiyaviy davlat sifatida boshqarilgan. Hukumat umuman soʻz erkinligini cheklagan va barcha oʻzgacha fikrlilarni ommaga chiqishiga yoʻl qoʻymagan. Mustaqil siyosiy tashkilot, jumladan kasaba uyushmalari, xususiy sektor, cherkovlar va muxolif siyosiy partiyalarga ruxsat berilmagan. Fuqarolarning harakatlari ham mamlakat ichida, ham xalqaro miqyosda qatʼiy nazoratga olingan, xususiy mulk huquqlari keskin cheklangan.

Darhaqiqat, Sovet hukumati qonun ustuvorligi, fuqarolar erkinliklari, huquqiy himoya va mulkiy huquqlarning koʻplab tamoyillarini sezilarli darajada cheklab qoʻygan. Sovet advokati Andrey Vishinskiyning soʻzlariga koʻra, bu „burjua axloqi“ koʻrsatkichlari deb hisoblanishi kerak. 1973-yilda Fuqarolik va siyosiy huquqlar toʻgʻrisidagi xalqaro pakt kabi inson huquqlari boʻyicha shartnomalarning rasmiy imzolanishiga qaramay, bu hujjatlar asosan yuridik kuchga ega boʻlmagan va kommunistik boshqaruv ostida yashovchi odamlar uchun mavjud emas deb hisoblangan. Bundan tashqari, kommunistik hokimiyat bu majburiyatlarga unchalik hurmat koʻrsatilmagan. Sovet Ittifoqidagi inson huquqlari faollari doimiy taʼqiblar, qarshilik va qamoqlarga duchor boʻlishgan.

Shaxslarning konstitutsiyaviy huquqlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya Federatsiyasi Prezidenti tomonidan qasamyod qilgan Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi matnining maxsus nusxasi

Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga koʻra, respublika boshqaruv shakliga ega demokratik federal huquqiy davlatdir[4][5][6][7][8][9][10].

Rossiyada inson huquqlari va erkinliklari Rossiya Konstitutsiyasining „Inson va fuqaroning huquq va erkinliklari“ 2-bobida belgilangan. Rossiya Federatsiyasi fuqarosi oʻz hududida barcha huquq va erkinliklarga ega hamda Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida nazarda tutilgan teng majburiyatlarni oladi.

Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida inson huquqlariga quyidagilardan iborat:

  1. Shaxsiy (bu huquqlarning aksariyati tabiiydir, yaʼni shaxsning fuqaroligi bilan bogʻliq emas) 20-29-moddalar
  2. Siyosiy (fuqarolik maqomidan kelib chiqadi; bu huquqlarning bir qismi chet elliklar uchun cheklanishi mumkin) 20-29-moddalar
  3. Iqtisodiy (shu jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy) moddalar 29-33
  4. Ijtimoiy (shu jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy) moddalar 34-37
  5. Madaniy huquqlar, 37-44-moddalar
  6. Ekologik (ijtimoiy-iqtisodiylardan farq qiladi, lekin tasnifi barcha tadqiqotchilar tomonidan tan olinmaydi, 42-modda)

Insonning barcha huquq va erkinliklari teng himoyalangan, Konstitutsiyada huquq va erkinliklar ierarxiyasi belgilanmagan. Huquqlar mas’uliyat bilan birga keladi. Rossiya Federatsiyasi fuqarosining majburiyatlari konstitutsiyaviy qonunda aniq koʻrsatilgan.

Rossiya Federatsiyasining davlat organlari hamda mansabdor shaxslari faoliyatida inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini nazorat qilish Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga muvofiq Rossiya Federatsiyasi Inson huquqlari boʻyicha vakil tomonidan amalga oshiriladi. Diskriminatsiya qonun bilan taqiqlangan. Jinoyat kodeksining „Inson va fuqaroning teng huquq va erkinliklarini buzish“ 136-moddasida mansab mavqeidan foydalangan holda kamsitish uchun javobgarlik nazarda tutilgan. Mas’uliyat nazariy jihatdan qattiq — 100 dan 200 ming rublgacha jarima, 480 soatgacha majburiy mehnat, 2 yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki 5 yilgacha ozodlikdan mahrum qilishdan iborat[11]. Aslida, ushbu modda mavjud boʻlsa ham, amalda umuman qoʻllanilmaydi. 2014-yildagi sud statistikasiga koʻra, ushbu modda boʻyicha hech kim sudlanmagan[12]. Shu bilan birga, 2011-yil 7-dekabrda lavozimga koʻra kamsitish dekriminallashtirilgan[13],

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Россия. События 2019 года“. 2020-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-sentyabr.
  2. ↑ „Россия лидирует по числу подтвержденных ЕСПЧ нарушений прав человека“. 2020-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-sentyabr.
  3. ↑ „ДОКЛАД О ПРАВОВОЙ И АДМИНИСТРАТИВНОЙ ПРАКТИКЕ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В СВЕТЕ ПРИНЯТЫХ В ОБСЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВ В ОБЛАСТИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО ИЗМЕРЕНИЯ“. 2022-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-sentyabr.
  4. ↑ Razdel 1, Glava 1, Statya 1 Konstitutsii Rossii)
  5. ↑ Kozlova
  6. ↑ Komarov S.
  7. ↑ ВЦИОМ. „Конституция: изменить или оставить?“ (2017-yil 12-dekabr). 2018-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-mart.
  8. ↑ „Полный текст поправок в Конституцию: что меняется?“ (ru). Государственная Дума. 2020-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 3-iyul.
  9. ↑ „Глава ЦИК РФ Элла Памфилова: «Изменения в Конституцию Российской Федерации считаются одобренными»“. www.cikrf.ru. 2020-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ „Конституция Российской Федерации (принята всенародным голосованием 12 декабря 1993 года; с изменениями, одобренными в ходе общероссийского голосования 1 июля 2020 года)“. publication.pravo.gov.ru. 2023-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-iyul.
  11. ↑ „Устаревший или неподдерживаемый веб-обозреватель“. 2015-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  12. ↑ „Судебный департамент“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  13. ↑ Sabitov R.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rossiyada_inson_huquqlari&oldid=5271459" dan olindi