Qirgʻiz-tojik chegarasidagi mojaro (2021)
| Qirgʻiz-tojik chegarasidagi mojaro (2021) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| |||||||
| Raqiblar | |||||||
 Qirgʻiziston
|
 Tojikiston
| ||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Sadir Japarov Qamchibek Tashiyev |
Emomali Rahmon Sherali Mirzo Sayimumin Yatimov | ||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||
| 36 kishi oʻldirilgan 183 kishi yaralangan[1] |
19 kishi oʻldirilgan 88 kishi yaralangan[2] | ||||||
2021-yilgi tojik-qirgʻiz mojarosi — 2021-yil aprel-may oylarida Tojikiston va Qirgʻiziston harbiylari oʻrtasidagi qurolli toʻqnashuv.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tojikiston va Qirgʻizistonni 900 kilometrdan ortiq davlat chegarasi ajratib turadi. Shu bilan birga, chiziqning qariyb yarmi belgilanmagan, shuning uchun ikkala davlatning chegara aholisi suv, yaylov va yoʻllardan foydalanish muammolari bilan duch kelishmoqda. Bahsli hududlar ikki mamlakat chegarasining taxminan 30 foizini tashkil etadi.
Voqealar rivoji
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mojaro Isfara daryosining yuqori qismida Qirgʻizistonning Koʻk-Tosh qishlogʻi yaqinidagi Golovnaya suv taqsimlash punkti tufayli boshlandi. Ikkala mamlakat rasmiylari ham u oʻz hududida ekanligiga ishonishadi. Bahor va yoz oylarida, qishloq xoʻjaligi ishlari boshlanganda, suv isteʼmoli oʻn baravar koʻpayadi va qirgʻiz va tojik fuqarolari oʻrtasida ziddiyatlar kuchayadi.
2021 yil aprel oyida tojik tomoni vakillari suv olish joyi yonidagi elektr uzatish ustuniga videokameralar oʻrnatishga harakat qilib, ularga suv taqsimotini kuzatishga imkon berishdi. Qirgʻiziston tomoni vakillari bundan gʻazablandilar va 28 aprel kuni qirgʻiz chegarachilari va politsiya postni kesishni boshladi. Shundan soʻng tojik va qirgʻizistonlik aholi bir-biriga tosh otishni boshladi.
Tojikistonning Mayskiy qishlogʻi aholisi 29-aprel kuni erta tongdan Oʻsh — Isfana yoʻli boʻylab oʻtayotgan mashinalarga tosh otishni boshladi. Tojikiston tomonidan oʻtgan Qirgʻiziston fuqarolarining avtomashinalari ov miltigʻidan oʻqqa tutilgan. Koʻk-Tosh qishlogʻidagi harbiy qism Tojikiston tomonidan oʻqqa tutildi.
Tojikiston fuqarolari Qirgʻizistonning ikki tumanini birlashtirgan yoʻlni, qirgʻiz tomoni esa tojik anklavi Voruxga boradigan yoʻlni toʻsib qoʻyishdi.
Mojaro Qirgʻizistonning Botken viloyati Laylak tumaniga ham tarqaldi, u yerda ikki davlat chegarachilari chegara qirgʻizidagi Qirgʻizistonning Qishloq va Maksat qishloqlarida intensiv oʻt ochishni boshladilar.
Qirgʻiziston rasmiylarining maʼlumotlariga koʻra, mojaro natijasida Qirgʻizistonning 33 fuqarosi halok boʻlgan, 120 dan ortiq odam jarohat olgan (aksariyati tinch aholi).
Koʻk-Terek qishlogʻidagi 17 uy yonib ketgan, boshqa qishloqlar ham zarar koʻrgan, yoqilgʻi quyish shoxobchalari yoqilgan, doʻkonlar talon-toroj qilingan. 13 mingdan ortiq Qirgʻiziston fuqarolari mojaro zonasidan evakuatsiya qilindi va ular Botken shahridagi maktablar binolariga joylashtirildi.
Tojikiston ommaviy axborot vositalari tojikistonliklarning 90 ga yaqin jarohat olgani va 10 ga yaqin kishining oʻlganligini xabar qildi.
29 aprel oqshomiga qadar Qirgʻiziston va Tojikiston tashqi ishlar vazirliklari rahbarlari chegara zonasida oʻt ochishni toʻxtatish, chegara zonasidagi vaziyatni birgalikda nazorat qilish va kuzatib borish toʻgʻrisida kelishuvga erishdilar.
Biroq, 30 aprel kuni oʻzaro oʻq otish davom etdi.
1-may kuni Qirgʻiziston hukumati harbiy texnika Tojikistondan shtatlar oʻrtasidagi chegara hududiga koʻchirilishini eʼlon qildi va ularning hududlari oʻqqa tutilganligini eʼlon qildi. Tojikiston hukumati buni rad etdi.
Qirgʻiziston prezidenti Sadir Japarov 1-2 may kunlari mojaro paytida halok boʻlganlar uchun motam eʼlon qildi, mamlakatda davlat bayroqlari tushirildi. Bishkekda miting boʻlib oʻtdi, uning ishtirokchilari Qirgʻiziston chegarasini himoya qilish uchun ularga qurol berishni talab qilishdi.
1 may kuni Tojikiston va Qirgʻiziston milliy xavfsizlik davlat qoʻmitalari raislari Sayimumin Yatimov va Qamchibek Tashiyev boshchiligidagi delegatsiyalar tojik-qirgʻiz chegaralarini delimitatsiya va demarkatsiya qilish masalalari boʻyicha fikr almashdilar. Topografik ishchi guruhlarga qisqa vaqt ichida qolgan uchastkalarda davlat chegarasini tavsiflashni boshlash boʻyicha koʻrsatma berildi. Harbiy texnikani zudlik bilan doimiy joylashtirilgan joylariga qaytarish toʻgʻrisida kelishuvga erishildi.
Xalqaro reaksiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya Tashqi ishlar vazirligi yangi chegaradagi toʻqnashuvlarning oldini olish uchun Qirgʻiziston va Tojikiston hukumatlari oʻrtasida uzoq muddatli kelishuvga erishish zarurligini taʼkidladi. U tomonlarni „sheriklik ruhidagi muzokaralar va yaxshi qoʻshnichilik siyosati orqali vaziyatni normallashtiradigan va bunday hodisalarning oldini olish choralarini koʻradigan barqaror va uzoq muddatli kelishuvga erishishga“ chaqirdi.[3]
QozogʻistonPrezidenti Qosim-Joʻmart Toqayev Qirgʻiziston Prezidenti Sadir Japarov bilan telefon orqali muloqoti chogʻida mojaro natijasida odamlarning nobud boʻlishi munosabati bilan hamdardlik bildirdi.[4]. Shuningdek, Toqayev Tojikiston Prezidenti Emomali Rahmon bilan telefon orqali suhbat oʻtkazdi va u ham taʼziya va vaziyatdan xavotir bildirdi.
Eron Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Said Xatibzodaning taʻkidlashicha, Eron ikki doʻst va birodar Tojikiston va Qirgʻiziston oʻrtasidagi janglarni kuzatib bormoqda va muzokaralarni rivojlantirish uchun yordam taklif qilmoqda.[5]
Turkiya diplomatiyasi rahbari Mevlüt Çavuşoğlu Anqaraning ikki mamlakat oʻrtasidagi kelishmovchiliklarni bartaraf etishda zarur yordam koʻrsatishga tayyorligini eʻlon qildi. Chavushoʻgʻli, shuningdek, Tojikiston va Qirgʻiziston oʻrtasida oʻt ochishni toʻxtatish toʻgʻrisidagi kelishuvdan mamnunligini bildirdi.
Oʻzbekistonmojaroni hal qilishda oʻz yordamini taklif qildi.[6] 3-may kuni Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi rahbari Qirgʻizistonning Toshkentdagi elchixonasiga tashrif buyurib, qirgʻiz-tojik chegarasidagi fojiali voqealar munosabati bilan hamdardlik bildirdi.[7].
- Yevropa Ittifoqi 30-aprel kungi sulh bitimini mamnuniyat bilan qabul qildi va zoʻravonlik va qarindoshlarini yoki doʻstlarini yoʻqotganlarga nisbatan hamdardligini bildirdi.[10]
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Ministry of Health of Kyrgyzstan announces 31 dead as a result of border conflict“. Report AZ (30-aprel 2021-yil). Qaraldi: 30-aprel 2021-yil.
- ↑ „Kyrgyz, Tajik security forces clash at border in water dispute“.
- ↑ [https://www.plenglish.com/index.php?o=rn&id=66937&SEO=russia-calls-for-calm-between-kyrgyzstan-and-tajikistan Russia calls for calm between Kyrgyzstan and Tajikistan
- ↑ „Tokayev offers condolences to Japarov over border conflict victims“. AKIpress (1-may 2021-yil). Qaraldi: 1-may 2021-yil.
- ↑ „Spokesman's Reaction to Border Clashes between Tajikistan, Kyrgyzstan“ (30-aprel 2021-yil). Qaraldi: 2-may 2021-yil.
- ↑ „Kyrgyzstan evacuates thousands after Tajikistan clashes“. Deutsche Welle (30-aprel 2021-yil). Qaraldi: 1-may 2021-yil.
- ↑ UzDaily. „Глава МИД выразил соболезнования в связи с трагическими событиями на кыргызской-таджикской государственной границе“ (ru). UzDaily.uz. Qaraldi: 2021-yil 12-may.
- ↑ „Pakistan welcomes ceasefire agreement between Tajikistan, Kyrgyzstan“ (3-may 2021-yil).
- ↑ Khan, Irfan „Pakistan welcomes ceasefire between Tajikistan, Kyrgyz“ (3-may 2021-yil).
- ↑ Georgi Gotev. „EU ʻregrets’ violence on Tajikistan-Kyrgyzstan border“. Euractive (30-aprel 2021-yil). Qaraldi: 1-may 2021-yil.