Prebiotiklar
Prebiotiklar – bu oshqozon-ichak traktining yuqori qismida hazm boʻlmaydigan yoki soʻrilmaydigan, lekin odamning yoʻgʻon ichak mikroflorasi tomonidan fermentlangan va uning oʻsishi va hayotiy faoliyatini oshiradigan oziq-ovqat komponentlari hissoblanadi[1].
Probiotiklar va prebiotiklar farqi nimada?
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ham prebiotiklar, ham probiotiklar inson salomatligi uchun muhimdir. Biroq, ularning vazifasi xar xil. Probiotiklar maʼlum oziq-ovqat yoki qoʻshimchalarda topilgan jonli bakteriyalardir. Ular sogʻliq uchun juda koʻp foyda keltirishi mumkin. Prebiotiklar esa- inson hazm qila olmaydigan uglevodlardan (asosan tolalar) kelib chiqadigan moddalardir[2].
Taʼrifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prebiotik – bu inson tomonidan muntazam ravishda oziq-ovqat mahsulotlarining bir qismi sifatida isteʼmol qilinganida, oʻsishni faollashtirish natijasida inson tanasiga foydali taʼsir koʻrsatadigan modda yoki moddalar majmuasi koʻrinishidagi, fiziologik, funktsional oziq-ovqat tarkibiy qismidir.
Eslatma: prebiotiklarning asosiy turlari:
* di- va trisaxaridlar; * oligo- va polisaxaridlar; * ko'p atomli spirtlar; * aminokislotalar va peptidlar; * fermentlar; organik past molekulyar og'irlikdagi va to'yinmagan yuqori yog'li kislotalar; * antioksidantlar; * odamlar uchun foydali o'simlik va mikrob ekstraktlari va boshqalardir.
Xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prebiotiklarning asosiy xususiyati inson tanasi uchun foydali boʻlgan ichak mikroflorasini tanlab aktivlashtirish, bu birinchi navbatda bifidobakteriyalar va laktobakteriyalarni oʻz ichiga oladi. Bakteriyalar asosiy probiotiklar va foydali ichak bakteriyalari sifatida ajratilgan, chunki ular ovqat hazm qilish va immunitet tizimining samaradorligi va ichki quvvatni yaxshilash nuqtai nazaridan organizmga foydali taʼsir koʻrsatishi mumkin.
Prebiotik taʼsir:
- oligosaxaridlar (soya oligosaxaridlari, fruktooligosaxaridlar, galaktooligosaxaridlar);
- monosaxaridlar (ksilitol, rafinoza, sorbitol, ksilobioza va boshqalar).);
- disaxaridlar (laktuloza);
- polisaxaridlar (tsellyuloza, gemitsellyuloza, pektinlar, milklar, shilimshiq, dekstrin, inulin va boshqalar).);
- peptidlar (soya, sut va boshqalar));
- fermentlar (Saccharomyces proteazlar, mikrob kelib chiqishi b-galaktosidazalar va boshqalar).);
- aminokislotalar (valin, arginin, glutamik kislota);
- antioksidantlar (A, C, E vitaminlari, karotinoidlar, glutation, Q10, selen tuzlari va boshqalar).);
- yog 'kislotalari (eykosapentaenoik kislota va boshqalar));
- organik kislotalar (sirka, limon va boshqalar));
- oʻsimlik va mikrobial ekstraktlar (sabzi, kartoshka, makkajoʻxori, guruch, qovoq, sarimsoq, xamirturush va boshqalar))
- va boshqalar (lesitin, paraaminobenzoy kislotasi, lizozim, laktoferrin, lektinlar, turli suv oʻtlari ekstrakti va boshqalar).
Fruktoza-oligosaxaridlar (FOS) – ingichka ichakda parchalanmaydi, faqat yoʻgʻon ichakda shakar hosil qilmasdan soʻriladi va shuning uchun diabetes mellitus (Qandli diabet) bilan ogʻrigan bemorlar uchun xavfsizdir.</br> Galakto-oligosaxaridlar (GOS) galaktoza, glyukoza, N-asetilglyukozamin va fruktoza oligomerlarini oʻz ichiga olgan uglevod kompleksidir. Ona suti tarkibida ham uchraydi. Bifidobakteriyalarning koʻpayishiga olib keladi.</br> Oziq-ovqat tolalari -oʻsimlik ovqatlarida mavjud boʻlgan hazm boʻlmaydigan uglevodlardir. Prebiotiklar sut mahsulotlari, makkajoʻxori donalari, don, non, piyoz, dala hindiba, sarimsoq, loviya, noʻxat, artishok, qushqoʻnmas, banan, baobab mevalari va boshqa koʻplab oziq-ovqatlarda mavjud. Sotuvga qoʻyilgan BAM orasida „prebiotik komplekslar“ deb ataladi.
Funksiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prebiotiklar boʻyicha olib borilgan koʻpgina tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, prebiotiklar bifidobakteriyalar va laktobakteriyalarga taʼsir qila olaadi. Bu bakteriyalar asosiy probiotiklar va foydali ichak bakteriyalari sifatida ajratilgan, chunki ular ovqat hazm qilishni yaxshilash (shu jumladan, minerallarning yaxshi singishi) hamda immun tizimining samaradorligi va ichki quvvati nuqtai nazaridan oganizmga bir qancha foydali taʼsir koʻrsatishi mumkin. Bifidobakteriyalar va laktobakteriyalar turli xil prebiotik oʻziga xoslikka ega va bakteriya populyatsiyasiga xos boʻlgan fermentlar asosida prebiotik tolalarni tanlab fermentatsiya qiladi. Shunday qilib, laktobakteriyalar inulin va fruktooligosaxaridlarni afzal koʻradi, bifidobakteriyalar esa inulin, fruktooligosaxaridlar, ksilooligosaxaridlar va galaktooligosaxaridlar uchun oʻziga xoslikni koʻrsatadi[3]. Bifidobakteriyalarni ragʻbatlantiradigan mahsulot bifidogen omil sifatida tavsiflanadi, bu tushuncha bir-biriga oʻxshash, lekin prebiotik bilan bir xil emas[4]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, prebiotiklar foydali ichak bakteriyalarining oʻsishini ragʻbatlantirishdan tashqari, ichakdagi Clostridium kabi zararli va potentsial patogen mikroblarning oʻsishini ushlab turishi (kechiktirishi) mumkin. Galakto-oligosaxaridlar kaltsiyning soʻrilishini va uning suyak toʻqimasida saqlanishini yaxshilaydi, uni mustahkamlaydi va osteoporoz rivojlanishini kamaytirishga yordam beradi, 3 oy davomida hindibo fruktanidan foydalanish postmenopouzal ayollarda kaltsiyning soʻrilishini 42% ga oshiradi, shu bilan birga transgalaktoligosaxaridlar va laktuloza organizmdagi kaltsiyni 16% ga oshiradi[5]. Prebiotiklar demensiya va xotiraga taʼsir qiluvchi boshqa kasalliklarni yengillashtirishi mumkin . Laktitol va laktuloza jigar ensefalopatiyasini va jigar disfunksiyasini davolashda samarali hissoblanadi.
Tasik mexanizmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Asosiy taʼsir mexanizmi fermentatsiya boʻlib, uning yordamida prebiyotiklar yoʻgʻon ichakdagi foydali bakteriyalar tomonidan qoʻllanadi[6][7]. Bifidobakteriya genomida uglevodlarni oʻzgartiruvchi fermentlarning kodlanishini aniqlaydigan genlar va oqsillarni oʻzlashtiradigan uglevodlarni kodlaydigan genlar mavjud. Ushbu genlarning mavjudligi bifidobakteriyalarda oʻsimlik oligosaxaridlari yoki prebiyotiklarning fermentatsiyasi va metabolizmiga ixtisoslashgan oʻziga xos metabolik yoʻllarni oʻz ichiga olganligini koʻrsatadi[6].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Oziqlantiruvchi tola
- Probiotiklar
- Uglevodlar
- oshqozon-ichak trakti
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ GIBSON, ROBERFROID. Dietary Modulation of the Human Colonie Microbiota: Introducing the Concept of Prebiotics. // The Journal Of Nutrition. 1995
- ↑ „Probiotiklar va prebiotiklar nimalar?“.
- ↑ food-info.net
- ↑ „Food-Info.net“. Wageningen University. 2012-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-iyul.
- ↑ food-info.net
- ↑ 6,0 6,1 Pokusaeva, Karina; Fitzgerald, Gerald F.; Sinderen, Douwe van (1 August 2011). „Carbohydrate metabolism in Bifidobacteria“. Genes & Nutrition.
- ↑ Lamsal, Buddhi P (15 August 2012). „Production, health aspects and potential food uses of dairy prebiotic galactooligosaccharides“. Journal of the Science of Food and Agriculture.
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mixaylov I. B., Kornienko E. A. Bolalarda ichak disbiyozi uchun pro- va prebiyotiklardan foydalanish. Pediatrlar uchun uslubiy qoʻllanma. – SPb., 2004. 18 bet
- Grinevich, V. B. Ichak disbiyozini tuzatish tamoyillari / V. B. Grinevich, S. M. Zaxarenko, G. A. Osipov // Davomiy shifokor. – 2008-yil. – Yoʻq. 6. – 6-9 Bilan.
- Patelcorresponding, Seema. Prebiyotiklarni tadqiq qilishning hozirgi tendentsiyalari va kelajak istiqbollari : koʻrib chiqish : [ Ingliz ] ] / Seema Patel, Arun Goyal // 3 Biotexnologiya. – 2012-yil. – jild. 2, yoʻq. 2 (iyun). – P. 115–125. – doi : 10.1007/s13205-012-0044-x . – PMC 3376865 .
- Suvorov, A. N. Foydali mikroblar – ular kimlar? / Aleksandr Nikolaevich Suvorov // Tabiat : jurnal. – 2009-yil. – Yoʻq. 7. – FROM. 21-30.
- Suvorov, A. N. Mikroblar va inson dunyosi // Tabiat. 2015. No 5. 11–19-betlar. / Aleksandr Nikolaevich Suvorov // Tabiat : jurnal. – 2015-yil. – Yoʻq. 5. – FROM. 11–19.