Oʻzbekistondagi ruslar

Oʻzbekistondagi ruslar
Oʻz nomi	Русские в Узбекистане
Hozirgi joylashuv areali va aholi soni
Jami: 809 530 (2013-yil maʼlumoti) Toshkent (butun rus jamiyatining taxminan 4/5 qismi) va Respublikaning boshqa shaharlarida yashaydilar
Til	rus tili
Dini	pravoslavlik
Tegishli	Rossiya ruslariga
Oʻxshash xalqlar	Oʻzbekistondagi ukrainlar hamda Oʻzbekistondagi chexlar
Kelib chiqishi	Sharqiy slavyanlarga

Oʻzbekistondagi ruslar tojiklar (4,5%) va qozoqlar (2,5%) bilan birga mamlakatdagi eng yirik etnik birliklardan biri, shuningdek, zamonaviy Rossiyadan tashqaridagi eng yirik rus diasporalaridan biridir. Oxirgi umumittifoq aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, respublikada 1,6 million rus (Oʻzbekiston SSR aholisining 9,3 foizi) yashagan. 1991-yildan beri Oʻzbekiston Respublikasida rasmiy ravishda aholini roʻyxatga olish oʻtkazilmaganligi bois, respublikadagi ruslar soni haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Oʻzbekiston Respublikasi Davlat statistika qoʻmitasining eʼlon qilinmagan rasmiy maʼlumotlariga koʻra, 2013-yil 1-yanvar holatiga koʻra, mamlakatda 809 530 nafar ruslar (aholining 2,6 foizi) istiqomat qilgan. 2015-yilga kelib, qoʻmita bergan maʼlumotlariga koʻra, mamlakatda 650 mingga yaqin ruslar (aholining 1,8 foizi) istiqomat qilgan. Shu bilan birga, ruslarning asosiy qismi yirik shaharlarda istiqomat qiladi va ularning aksariyati poytaxt Toshkent shahrida yashaydi.

Tarixi

Boʻlajak Oʻzbekiston Respublikasi hududida tashkil etilgan paytdan boshlab, XIX asrning soʻnggi choragida ruslar mintaqa hayotining barcha jabhalarida, ayniqsa sovet davrida, birinchi navbatda, poytaxt Toshkent shahrida asosiy rol oʻynadi. Emigratsiya (koʻchib ketish)ning oʻzi 90-yillarning boshi va oʻrtalarida Rossiyaga va (kamroq darajada) Ukrainaga bir nechta katta toʻlqinlarda sodir boʻldi. Bu, oʻz navbatida, aholining kamayishiga, mamlakatdagi rus aholisining sezilarli darajada qarishiga va uning demografik koʻrsatkichlarining yomonlashishiga olib keldi. Ruslarning aholidagi ulushi keskin kamaydi: xususan 1989-yil boshida bu koʻrsatkich 8,35% tashkil etgan boʻlsa, hozir u 2% dan kamdir.

Tili

Rus tili respublikaning rus (ukrain/belarus/nemis) aholisining ona tilidir. Rus tilining Toshkent versiyasi eng sof tillardan biri hisoblanadi, unda turli mintaqaviy lahjalar mavjud emas va talaffuz darajasi xuddi sof adabiy Peterburg shevasiga oʻxshaydi. Koʻrinib turibdiki, bu Toshkentda rusiyzabon immigratsiyaning toʻplanishi bilan bogʻliq boʻlib, u oʻtgan yillar davomida oʻziga xos yakkalab qoʻyilgan til oroliga, eroniy va turkiyzabon til hududlari orasida rus adabiy nutqining sofligini saqlab qolgan anklavga aylangan. Oʻzbekistonda rus tili davlat tili maqomiga ega boʻlmasa-da, millatidan qatʼi nazar, shahar aholisining koʻpchiligi uchun anʼanaviy ravishda ikkinchi muloqot tili vazifasini bajaradi.

Bir qator gazeta va jurnallar rus tilida nashr etiladi, qisman davlat tele va radiokanallar, shuningdek, koʻplab xususiy radiostansiyalarda ruscha efirlar uzatiladi. Tashqi reklama OAVlarida rus tilidan asosan Toshkentda foydalaniladi, bu yerda barcha reklamaning 30% ga yaqini rus tilida. Respublika hududida rus tilidagi bir qator davlat taʼlim muassasalari faoliyat yuritib kelmoqda. Viloyat markazlari va Toshkent shahrida taʼlim rus tilida olib boriladigan maktab va litseylar mavjud boʻlib, ularda ruslar va boshqa rusiyzabon elatlardan tashqari koʻplab oʻzbeklar ham taʼlim oladi.

2012-yil 1-noyabrdan boshlab respublika Adliya vazirligining buyrugʻi bilan FHDYo organlarida hujjatlarni rasmiylashtirishda rus tilidan (oʻzbek tili bilan bir qatorda) cheklangan ravishda rasmiy foydalanishga yana ruxsat berildi.

Dini

Respublikaning rus aholisi anʼanaviy ravishda pravoslavlikni qabul qilgan boʻlsa-da, Rossiyaning oʻzida boʻlgani kabi, ateistlarning ulushi sezilarli darajada ekanligini taʼkidlab oʻtish joiz. Rossiyaning Oʻrta Osiyodagi pravoslavlikning asosiy markazi mitropolit Vikentiy boshchiligidagi eng yirik yeparxiyasi Toshkent shahrida joylashgan. Shaharning asosiy sobori — bu Markaziy kafedral sobor (Uspenskiy kafedralniy sobor) boʻlib, unda rus (va slavyan) yoshlari va bolalarini pravoslav dini va rus madaniyatining asoslari bilan tanishtirish uchun yakshanba maktabi mavjud. Rus pravoslav cherkovining mintaqadagi asosiy internet domeni va axborot platformasi „pravoslavie.uz“ sayti hisoblanadi.