Muhammad ibn Vosiy al-Azdiy
Muhammad Ibn Vosiy Al-Azdiy (vafoti 744 yoki 751) – islomshunos, hadisshunos olim, qozi va askar. Zohidligi bilan mashhur boʻlgan. Uning: „Men unda Allohni koʻrmasdan biror narsani koʻrmadim“, degan gapi keyingi so‘fiylar tomonidan koʻp muhokama qilingan. Umaviylarning Movarounnahrni fath etishida Qutayba ibn Muslim (vafoti 715) qoʻl ostida jang qilgan, keyinchalik qozi boʻlgan.
Bir rivoyatga koʻra, bir musulmon tushida Malik ibn Dinor va Ibn Vosiyni Jannatga kirayotganini koʻrgan. U Malikka koʻproq hurmat koʻrsatilganini va birinchi boʻlib kirishga ruxsat berilganini payqagan. Musulmon Ibn Vosiyni oliyjanobroq deb bilgani uchun buning sababini soʻraganda, unga shunday javob berilgan: „Bu toʻgʻri, lekin Muhammad ibn Vosiyning ikkita kiyimi bor edi, Malikning esa faqat bitta. Malikka afzallik berilishining sababi ana shunda“[1].
Ibn Vosiy haqida yoki unga taalluqli gaplar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qutayba ibn Muslim u haqida: „Muhammad ibn Vosiyning barmogʻi jangda osmonga ishora qilishi men uchun yuz ming nomdor qilich va kuchli yosh askarlardan koʻra sevimliroqdir“, dedi[2]. Abu Homid al-Gʻazzoliy (vafoti 1111) ham oʻz asarlarida uni qayd etgan: „Agar kishi oʻzini sust va tejamkorlik va oʻz-oʻzini tarbiyalashdan jirkanch deb bilsa, uning ishtiyoqini yuqishi uchun bunday ishlarda mohir boʻlgan kishi bilan birga boʻlsin“. Bir avliyo: „Oʻz-oʻzini tarbiyalashda iliq boʻlsam, Muhammad ibn Vosiyga qarasam, uni koʻrish hech boʻlmaganda bir hafta ishtiyoqimni qaytadan uygʻotadi“, der edi[3]. Muhammad ibn Vosiy aytdilar; „Bu dunyoda faqat uchta narsani tilayman; qiyshiq boʻlsam, meni toʻgʻrilab qoʻyadigan birodar; roʻzgʻor, buning uchun tilanchilik qilishim shart emas; jamoat namozi, men gʻaflatdan xalos boʻldim va bu mening foydamga yozildi“[4].